ab oriente ad Danubium - M.MOAM.INFO (2023)

Hic estCoursebookpro mercatoribus et nautis Aegypti qui portaverunt bona in ...... orientale ®nmundusRomanian, a Mihai Popescu, Bucharest, 1998. ... Scientia 2007 O. Science,ReligioSyriae a Danubiis provinciis imper.

OVIDIU TENTEA

EX ORIENTE AD DANUBIUM. SYRIUS UNITES IMPERII DANUBE ROMANI

MUSEUM ROMANIAN HISTORIAE NATIONAL

CENTRUM ROMANA STUDIORUM VI "

Redaktorzy series: OVIDIU ENTEA FLORIAN MATEI-POESCU

OVIDIU TENTEA

EX ORIENTE AD DANUBIUM. SYRIUS UNITES IMPERII DANUBE ROMANI

MEGA Publishing 2012

Hoc volumen evulgatum est ut pars Project STRATEG - PNCDI II, P4, 91-010/2007, a National Officio pro Scientific Research (ANCS).

Editors: Ovidiu entea and Florian Matei-Popescu English translation: Gabriela Safta-Balica Cover design: Andrei Cîmpeanu Dtp: Andreea Macavei

Primum editum 2010 Reprinted 2012 © Ovidiu entea & CRMS

All rights reserved. Nulla pars huius libri potest reprintari, reproduci vel abutitur quavis forma vel quovis modo, nunc vel in sequentibus notis, electronicis, mechanicis vel secus, inter photoscriptionem et notationem, vel in aliqua repositionis vel retrievali informatione, sine licentia scripto a. editores et editores.

CIP Description of the National Library of Romania ENTEA, Ovidiu Ex Oriente ad Danubium: Auxiliaria Syriaca in Danubio confinio imperii Romani/Ovidiu entea. - Bucharest: Mega, 2012. ISBN 978-606-543-206-2 ISBN 978-973-750-176-9 356.13(37) 355.48(37)

Ediderunt Mega Publishing Domus Romania, Cluj-Napoca www.edituramega.ro Editio prima impressa a Conphys Romania, Râmnicu Valcea www.conphys.ro Secunda editio typis Mega Publishing House

Pro Almirę, Tudor et Tomę

TABLE OF CONTENTS Introduction. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . III. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .V 1

Ingressus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Geographica. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Historical Context. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Praeterita studia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Structurae structurae. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

background: Roman Middle East. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9 Roman Syria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 Commagene. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XII Ituriorum fines. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 Osrhoene . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 Kanata. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 Emesa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 Antiochia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 Palmyra. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 Arabia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24

Unitates Syriae in Danubiis provinciis direxerunt. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .27 I. Philippian Wing. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 Dec. 1st Commagenes Archery Wing. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 Martii Nova ala Philippinarum turba cataphracaria. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 Apr. Augustus Iturian Archery Wing 1st. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XXXI V. Ala i Osrhoeni sagittariorum. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . VI. Ala i Septimii Surorum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34 Jul. 1st Aelia Sagittarius Equitum Squadensium. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 Aug. Cohors I sagittariorum ab Antiochia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 Sep. Quinque enim generationes Canaten et Trachonites. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39 X. 2. Chalcidensium sagittariorum coetus. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Novembris 40 Manipulus i Flavia Commagenorum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41 Dec. Cohors ii Flavia Commagene sagittariorum equitum. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45 XIII. Cohors I Aurelia Antoniana milearia Hemesenerum sag. eq. c.r. . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 14th century Sagittariae itureae Augusti natio. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52 XV. 1st Iturean Sagittarius Equitum Detachment. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55 16th century Societas I sagittariorum. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . LX XVII. 1-mile strip of Aurelia Antoniniana of Surorum sagittaria ( = 1-mile strip of nova Severiana of Surorum sag. eq. c.R.). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63 18th century 1st Tyrian Archery Band. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65 Palmyrene, xxxv. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66 19th century Number of Palmyrenes from Tibiscens. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71XX. Numero Palmyrenorum Porolisensei. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73XXI. Numerus palmarum O [...] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75

1 2 3 4 5

22 Surs sagittariorum numerus. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76 XXIII. Vexilla equitum ex Syria. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . LXXVIII 4

Numina cultui destinata. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 0.79

Pugnae genus et apparatum bellicum. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .87 Conclusiones . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .97 Annexos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .101 A. Repertorium inscriptionum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103 B. Repertorium notarum. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157 C. I. Diplomata militaria ex Moesia, Dacia, Pannonia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163C II. Tabularia diplomata militaria, inscriptiones et tegula notat. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191 Compendia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201 Indices. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225 Illustrationes. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229

PRAEFATIO

Cum sub Augusto per Danubium fines Romanae civitatis constituendae essent, magnae signa territoriales secundum flumen factae sunt, magnam partem altioris defensionis nisus sumentes. Separatum studium provinciarum Danubiarum, cui Traianus Daciam adjecit, licet ex militari tantum parte justus sit. Sed hae provinciae multo plus sunt quam balteus defensionis. Ad tertiam quartam partem militum imperialis accommodandam, oeconomicae, sociales et politicae Romanae structurae oeconomice sustentari debebant. hoc significabat communitates romanas creandi vel in indigenis communitatibus fundatas vel in massa coloniam deducendo. Praetermittendum etiam non est multam imperii opes, tantum abest ut abutantur, in Danubias provincias per stipendia militum pergere, ita bonarum rerum gignendarum aequabilitatem conservans, et sensum continentiae et fiduciae apud multitudinem gignens. . non solum exercitus tuendi causa fungitur. Milites, utcumque originis loco erant, res Romanas non solum XXV annis militiae, sed etiam post remissionem suam defenderunt. Tales habitus animique a militibus et provincialibus in 3 saeculo AD per ingenium Illyricorum exprimebantur. Dum provinciae Danubiae ad investigationes proposita inter provincias imperii distingui possunt, copiae orientales speciali attentione merentur inter Danubii unitates. Heus, illic non solum missi sunt ad colligendas rationes securitatis internae, populi imperii, sed etiam propter rationes opportunas et imperatorias bene fundatas. Pannonios equites saltern exercitatis equitibus obiciendos, ab optimis sagittariis barbaris sagittarios obiciendos, attritio aut calcis curandis legionariis relinqui non poterant. Quemadmodum in bello hodierno lacus munus suum sine pedite facere non potest, ita legiones, quae vetustatis copiae erant, parum sine auxiliis, sed etiam peculiaribus copiis efficere non potuerunt. Inter eos Orientales armis artibusque insignes. Alterum haud dissimulandum est quod Orientales homines suas culturae facultates ac traditiones suas attulerunt, quae penitus inducti sunt ad consortium cum societate. Difficilis est in hac re peritiorem reperire quam Ovidiu entea, qui unitates orientales investigavit eorumque societatem provincialem multos annos attingunt. ergo logica expositionis non est miranda. Primo introducit auctor primo ad supplementum cum historia sua in re publica Romana et causas cur Romani certas copias et ratio mallent. auctor deinde monographa capita singulas partes describit et officium egregium facit ut epigraphe in appendicibus. Archaeologica pars agit de militari instrumento indicando pugnae rationem et causas usui Orientis in quibusdam sectionibus anterioris et in quibusdam adiunctis. Influentia militum orientalium in societate provinciali non potest determinari sine frequenti studio, quod non erat propositum huius voluminis. In capitulo de Orientis numinibus colendis unum suggerit aditum. Magnum est gaudium quod series Centri pro Studiorum Militum Romanarum ex tam pretioso libro prodest. Ioan Piso III

Gratias

ejus liber non scripsisset sine continuo auxilio plurium quos hic etiam agere velim. Ioanni Pisoni Professori gratias ago quod dissertationem doctoralem meam invigilando, eius ductu et consilio, quae vitia quaedam emendatiora et interpretativa vitare mihi licuit. Diuturnum tempus cooperatio nostra cum Ulpia Traiana Sarmizegetusa multo maior erat, quod illic, praeter cotidianam agitationem et tumultum, aliquos e nostris maximis momentis habuimus. Infortunio maxime obvenit, consecutio gradus doctoralis non comitatur per investigationem archaeologicam quae involvit, quae complementum huius operis valde oneravit. Recens templi inventio diis Palmyrenis in medio Coloniae Dacica Sarmizegetusae munifica fuit, si sera merces fuit. Primam investigationem archaeologicam quam in me versatus sum sub Professore Dan Isac Babeş-Bolyai Universitatis deductus sum, ubi non solum in institutionibus professionis, sed etiam in historia rei militaris Romanae eruditus sum. Animadversiones eius acceptandas "De Orientalibus in Dacia Romana", me hortatus est ut hanc investigationem aggrediar. Gratias tibi ago pro omnibus. Nuper complura incepta una cum amico meo Floriano MateiPopescu peregi, cuius eventus prosperi non fuerunt futuri. Volumus etiam gratias agere pro eius auxilio in praeparatione huius articuli et longas disceptationes de pluribus locis in eo coopertis. Constantin C. Petolescu Professori gratias ago, Professor Radu Ardevan, et Dr. Liviu Petculescu ob praecipuas suas commentarios in huius libri recognitione. Totus manuscriptus a Dr. John Karavas et Dr. Corina Borș legebatur, quibus multae correctiones debeo. Gratias tibi etiam domina. Gabriela Safta-Balica, interpres operis. Omnibus amicis et collegis meis gratias agere vellem, qui me in variis huius operis gradibus adiuverunt. Omnia gratiarum actio matri meae obvenit, quae in mea institutione annis maxime sustentatur; tibi gratias ago pro omni auxilio tuo et sine fine intellectu. Almira, Tudor et Tom, hunc librum tibi ex animo dedico.

NOMEN

Liber eius est paris recognita versio dissertationis doctoralis cui titulus est unitates Syro-Arabs in limite Danubii in Imperio Romano, quod anno 2008 in Universitate Babeş-Bolyai Cluj defendimus. Hunc locum elegimus quia propositum erat singillatim explorare thema, quod "miraculum" vulgo ab Orientis cultuibus, sacerdotibus, mercatoribus vel militibus repraesentatum est. Nexus inter Occidentem et Orientem Imperii semper scholares stimulaverunt, magnas ducens controversias de "Phenomenon Orientale". Provincias Danubias imprimis delevimus ad superanda inquisitionis determinata provincia Daciae conclusa, quae maxime fuit focus in nostris curis personalibus ante hunc locum eligendum, et nonnullos ex iis qui secuti sunt investigationem necessariam ad hoc opus perficiendum. Secunda ratio electionis nostrae, propinqua ad primum, voluit de hac re aliter proponere, supergrediens compagem analogiarum. Aditus hoc innititur opinioni quod, cum ramus non familiaris ex analogia exit, diligenter examinari debet et eidem examini subiici. Nos analysin auxiliarium Syriae in Danubianis Imperii provinciis explicandis duobus parametris fundari oportere supposuimus: originem dictarum unitates in eodem spatio, earumque relocationem ad provincias in spatio bene definito geographico cum pluribus elementis communibus locatis. . Inspiciebamus num creatio exercitus ad integrationem entis politicae a qua intra Imperium venit referri possit. Tempora formationis harum unitatum ethnicorum adhuc controversia est. Relationes Imperii cum suis variis clientibus civitatibus in Oriente valde restrictae erant, ex diversis conditionibus sub quibus relationes diplomaticae conscriptae erant, ut diversos gradus autonomiae communitatibus intra Imperium concederet. ideoque, inspectis historicis politicis communitatum, ex quibus unitates ortae sunt (ad hoc opus pertinentes), elementa obtinere conati sumus, quae notitias epigraphicas in singulis signis confirmaret, et sic informationes praebere tempore quo ramus fundatus est. Itaque praecipua notitia communitatum ex quibus singulae unitates primum conscriptae sunt, breviter exhibere decrevimus. Magni momenti munus in eligendo argumento huius operis etiam per quaestiones relatas ad existentiam vel carentiam opportuna causarum motuum talium turmarum tractavit. Erantne imperatoriae solutionis hostibus in quibusdam locis vel extensionibus tiliarum adaequata? Num ullum consilium cohaerens, vel iustae solutiones imperatoriae coniunctae, diversis adiunctis aptatae? Hanc rationem considerantes, armamentarium et apparatum militarium sagittariorum in his provinciis consideravimus, omnia argumenta disponere conantes, quarum notae typologicae unitates originis orientalis definirent.

Traditionaliter, litterae professionales directe coniungunt penetrationem et divulgationem cultuum orientalium in provinciis occidentalibus durante principatu cum obsessione aliquot exercitus orientalis originis vel incolarum ex area de qua agitur. Colligendis et peraeque materiam epigraphicam de iunctionibus Syriacis cum aliis auxiliis auxiliaribus comparando, conati sumus participes diffusionis deorum Syriae per milites variis auxiliis auxiliari. Praeter ambitum refectionis singularum unitaterum determinandum censebamus tempus quo hae unitates in exercitu Romano creatae vel incorporatae sunt ut certae magni momenti esse deberent. Nos, saltem in prima generatione, has unitates tantum membra communitatis originalis rami comprehendere posuimus. Discuti sumus quomodo vires supplendi (vel tironibus e regione originis vel loci supplemento) in casu-per-casu, secundum informationes in promptu. Attamen extollitur in historia officialium singulorum hominum, potius quam in analysi singularum personarum, familiae, vel communitatum originis, idcirco quod hic aditus alibi caperetur.

GEOGRAPHICA SCAENA Primum nonnullas aspectus curriculi geographici provinciarum Danubiarum breviter exhibebimus, deinde aliqua momenta historica ostendemus quae directe retulimus ad quaestionem de distributione unitatum Syriacarum in hac provincia durante Principatu tempore. Danuvius usque ad tempora Romana politicum terminum non constituit, qui solum recentioribus temporibus mutatus est, fines recentium unitatum nationalium notans. Superior cursus Danuvii ab inferiori cursu separatur per longitudinem circiter 130 km, ubi navigatio antehac difficillima fuit. Area Porţile de Fier (portae Ferreae), "Cazanele" ("Cauldrons"), genuinum fracturam repraesentavit, quae vitari potuit per canalem ante expeditiones Dacicas Traiani aedificatum repetendo (similis mutationes postea solum in fine factae sunt. saeculo XIX ab Austriacis fabrum). Fere regio Celtae in aquilone, Illyrii in occidente, Daci ad aquilonem, et Hracov ad meridiem habitabant. Media regionis est regio hodie Media Europa dicta, scilicet provinciae Pannoniae superioris, Pannoniae inferioris, Moesiae superioris, Daciae superioris et Daciae Porolissensis. Plurimas Syriae auxiliarum in Danubiarum provinciis hoc spatio conligi infra videbimus. Area circumjacens Arcum Carpathium, Massif Bohemum, Alpes Orientales, Alpes Dinaricas et Balkans2, re vera superiores et media Danubii spatia, unitas geographica cum multis possibilitatibus communicationis mediterraneae constituit, multis etiam montibus altissima munimenta praebens. itinera. Ex hac parte aliquae solutiones circa regimen viarum commercii et eorum tutelae contra periculum invasionis a populo barbaro intelligi possunt. Hoc in rerum contextu, memorari potest magna dissensio inter Daciam Intra-Carpathianam et Daciam inferiorem, Moesiam superiorem et Moesiam inferiorem, respective inter quas provincias occidentales vocamus et quae in termino voivodae orientalium sita sunt. Singula de locis disseminationis quasdam materiarum vel religionum genera non attingemus, ut simplex enumeratio supponeret latissimam aestimationem bibliographicam. Duo tantum exempla in hoc loco dare conabimur. Navigatio in Danubio in area "Cazanelor" ("The Boilers") valde periculosum erat usque in recentem, ut credamus hanc aream plus intervalli quam pontis connectens fuisse. Secundo punctorum sensibilium interfluxus erat Moravae et Danubii. gullies, quas Morava inter Carpathios et Bohemos Massif effodisse permisit, praeter condendum

Communitates Syriae in limite Danubii in Imperio Romano (opus in progressu). Sasel 1973, 80–85; Wilkes 1996, 560-561 map. 12; Wilkes 2005, 126-127 ig. 1 .

iter commercii maximi momenti, Iter Amber, tum facilitatis aditus possibilitas ad fines Imperii Germanorum. Non fortuitum erat, ut in extremo cursu Danubii duae legiones essent, munita regio et praesidiis auxiliaribus instructa.

HISTORICUS CONTEXTUS Decretum de stabilitate operis constituendi usque ad Danubium capta est anno Domini millesimo ducentesimo nono, cum munitio fluminis incepit. Seditio Pannoniae in his locis Danubiorum provincias egregie mutaverat. Saeculi I MEDII AD introitum Sarmatiae Iazyges et Roksolans in regionem Munteneni et campi Pannonici notabatur. Bellis civilibus LXVIII-LXIX, fines imperii ter invaserunt, quae omnia magna difficultate ab exercitu Romano repulsi sunt. hoc est tempus renovationis structurae systematis defensionis Moesiae, quod initium novi periodi pro provinciis Danubiis notaret. Eventa illorum annorum imbecillitatem defensionis Romanae demonstraverunt, sed etiam pericula quae augebantur sociorum potentiae in Danubio Inferiore. Responsum est Romae, cingulum munitionum per Danubium, a Germania meridiana usque ad Danubii ostium porrigere. Secunda pars periodi Flaviae notata est translatione opportuna ad hoc spatium centrum gravitatis. Plus minusve usque ad tempora expeditionum Dacicarum, consilium stabilitatis in hac provincia fundatum est ad subsidia concedenda et mercaturam florentissimam in Amber Via aliisque itineribus terrestribus elaborandis. Domitianus copias in Danubium castellis accurrit in pugnis cum Quadis, Marcomannis, Dacis. Infrastructura Pannoniae et Moesiae Superioris optimum subsidium ad expeditionem Dacicam parandam (transvectio et copia unitates) praebuit. In ordinandis Pannoniae et Limes provinciarum, quae ad expeditiones Dacicas mitti possent, evidentibus melius investigari posset, cum, ut infra videbimus, novae provinciae sub Hadriano recte ordinandae essent. magnas copias e Pannonia in agrum Dacicum instruere. Subacta Dacia peculiarem motum in provincia effecit propter graves oeconomicos et commerciales incolarum structuras in regione Danubii septentrionalis. Daci regni clades ad pacandam regionem8 satis non erat. In expeditione Parthica notabilis copiae ex provinciis Danubiis versabantur, quae in discrimine 117/1189 versabantur. Similis res etiam in L. Vero Parthico bello gesta est, cuius copiae ex hac provincia non satis clarae copiae sunt, sed ab oriente influxu auxiliorum in Pannoniam post finem Orientis misso. , notabile est)10. Quam ob rem, vehementia commercii decrescit, multa officia minuuntur, et amplae praesentationes de statu investigationis necnon bibliographia fundamentalis provinciarum Danubiarum a J. J. Wilkes (Wilkes 1996, 545–585; Wilkes 2000, 577. 603, Wilkes 2005, 124-225). Inter studia recentiores tantum citamus: Burns 2000; Toth 2003, 19-24; Nemeth MMV, 13-15; Nemeth 2007, 141–150. 4 Wilkes 1996, 558. 5 Matei-Popescu 2006–2007, 38. 6 Plura de hoc argumento recens opus Matei-Popescu vide, Ţentea 2006, 127–140; Matei-Popescu, Entea 2006a, 75-120; Nemeth 2007, 195-210. 7 Lorincz 2001, 83–88. 8 Opreanu 1998, 47–54. 9 Ad elenchum eorum in diplomate nuper edito, vide Eck, Pangerl 2005, pp. 49–67. 10 Vide, in hanc rem, historia molendini cohora i Aurelio Antoniana. Hemesenorum sagittaria equitata c. R., cohortes i mill. Aurelia Antoniniana Surorum sagittaria equitata = cohors I millilaria nova Severiana Surorum sagittaria equitata 3

praeterea Lucius Verus cum variolis anno 16611 triumphum celebrat. Multis tironibus et magna multitudine opus est - dedittio. heus diligenter moniti sunt, postea paulatim nulla inter Barbaros et Romanos discrimen fieri potuit. Differentiae tantum apertae erant si cum exteris nationibus compararentur. Videtur quod hoc tempus respondeat neglegentiae veteranorum in diplomatibus militaribus obtinendis. Ab hoc tempore proficiscens, disceptatio de historia auxiliorum clare amittit suum argumentum etiam quia diplomata militaria, praecipua documenta, ex quibus auxiliorum historia instauratur, veteranis interesse desinunt. Ideo diligentius studium unitatum historiae auxiliorum maxime saeculo II intendit, sicut militaria diplomata tamquam fons historicus adhiberi potest.

STUDIORUM PASTORUM Unus ex primis studiis in historia auxiliarum auxilium in Romano Imperio Romano studium fuit a C. Cichorio exeunte saeculo XIX. sequentia medio saeculo proximo edita sunt a W. Wagner14 et K. Kraft15. Hoc argumentum tum pro Moesia et Dacia provincia a J. Beneš16. In annis 1980, investigatio a P. Holder et D.B. Saddington17 duo majores terminos sunt. JEH Spaul duo opera scripsit, continuatio articulorum auctore Cichorio 18 destinata. Saltem quod ad unitates in provinciis Moesiae et Daciae attinet, plenae sunt discrepantiis et ambiguitatibus, quas in recenti publicatione tractavimus. Hoc loco opera scholaris Germanicae K. Strobel memoranda sunt etiam in expeditionibus imperatorum Dacorum Domitiani et Traiani, qui praebens amplam historiam auxiliorum in rebus bellicis communicans. Opus magni momenti de historia exercitus Romani in tempore Principatus et dominationis in Dobruja ab A. Aricescu editum est, donec nuper in hac provincia pro notitia principalis habetur 21 . fl. Matei-Popescu varia studia de unitatibus auxiliaribus in Moesia inferiori ediderunt. Eius labor, praeter adaequationem satis densam ab annis recentibus informationibus, permisit multas rationes historiae militaris provinciae 22 declarare. Romani exercitus in Dacia, V. Christescu23, D. Tudor24, I.I. Russu, cum articulo tamquam recognitionis primae versionis intentum

11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24

C. R.), ala I hracum Herculiana et probabiliter cohors quingenaria Canathenorum et Trachonitarum. Directiones aliquarum actionum durante Bello Marcomanico etiam institui potuerunt per temporaria castella Danubii septentrionalis in regione Pannonici superiore, notando concentrationes gullies Moraviani (inter quas Mušov Burgstall est celeberrimus), respective ad frontem. maximus Danubius inter Brigetionem et Iža transitum (Rajtár 1997, 475 ig. 6.75, 76; Tejral 1997, 534 ig. 6. 101; Wilkes 2005, 126-127 ig. 1, 202 Ps. 55, Ps. 59, Ps. 66). exercitus mortalitas aestimatur ad 15% (Burnum 2000, 230) Opreanu 1998, 69–82; Ardens MM, 247. Cichorius 1894, 1224-1277; Cichorius 1901, 231–356. Wagner 1938. Kraft 1951. Beneš 1970, 159-209; Beneš 1978. Holder 1980; Saddington 1982. Spaul 1994; Spaul 2000. entea, Matei-Popescu 2004, 259–296. See Matei-Popescu, entea 2006 (2006a, 2006b). Thebano 1988; Strobel 1984. Aricescu 1977. Quaedam historiae militaris aspectus in alio opere ab Al. Suceveanu (Suceveanu, Barnea 1991). Matei-Popescu 2010. Christescu 1937. Tudor MCMLXXVIII.

studio J. Beneš25, Cr.M. Vladescu in provincia Daciae inferioris cum exercitu Romano duo opera militaria Romana in eadem provincia sunt. C. C. Petolescu multa etiam studia subsidiorum in Dacia 28 dedit. Pannoniorum catalogus epigraphicus in tomo monographi Intercisae I et opus J. Fitz- e Syriae communitatis in Intercisa evasit satis momenti29. A. Mócsy accessus, sive in volumine collectivo sex annis post, sive occasione Congressus Internationalis Limensis (Fines Romani) in Quinqueecclesiensi anno MMCCCXXX habito, significant synthesim totius provinciae. Notae tegulae systematice editae sunt a B. Lőrincz31, qui postea etiam notitias epigraphicas de his copiis in praeclaro monographo unitis Pannoniae auxiliaribus deditos contexuit. Historiae auxiliorum nonnullae rationes commemorantur in synthesibus limitibus Romanis dicatis, quarum recentiores tantum commemorabimus a N. Gudea, M. Zahariade, Zs. Visy, H. Friesinger, F. Krinzinger and J. Karavas33.

QUAESTIO STRUCTURA Hactenus Syriaca Auxiliaria in generali contextu historico, sed ex diversis prospectibus geographicis et culturalibus explicavimus. Secundum caput spectat ad rationes praecipuas historicas et culturales designandas proprietatem communitatum, ex quibus milites conscribantur. Moles impares informationes de historia exercitus manifesto afficiebant gradum fidei historiae communitatis originis. Cum parum notitia de ramo esset, consideravimus quamlibet nimiam descriptionem historiae communitatis indigenae huius rami ad nihilum pertinere. 2. Ubi fieri potest, varias notabiles differentias exponit in Capitulo 2. Ubi fieri potest, elementa certa singulis communitatibus identificare conati sumus, e quibus unitates auxiliares hic studuerunt. Documenta historica unitatum auxiliarium sub- structione, quae in Capite 3, refertur, fontes epigraphicos repraesentant, inter quos magni ponderis diplomata militaria erant. Periodus quam fere unum saeculum palmis tegunt, incipiendo a secunda parte saeculi I AD. Numerus diplomatum militarium infigendus in duobus his decenniis, praesertim ab Orientalibus Europae nationibus, propter antiquitates evulgatus est. Quibus rebus auxiliorum studium vividissimum est. Comparatio status investigationis et narrationis historicae in duobus voluminibus proveniens ex colloquiis his rebus addictis, intervallo XX annorum separatis, magni momenti est perpendendis progressibus in hac antiquitatis ratione. historiae. Incommodum tamen notabile talium informationum in casu permulta diplomata militaria nuper edita, illis ignota est. Analyses circa directionem qua milites emissi eunt cum parametris statisticis satis latis possibilis sunt. Iuxta diplomata militaria attachiamenta, numerus indorum supra viginti annos signanter auctus est. Russu 1972, 63–77. Vlădescu 1983. Vlădescu 1986. Petolescu 1995, 35–49; Petolescu 1995a, 237-275; Petolescu 1996, 21–38; Petolescu 2002. Fitz 1972. Mocsy 1974; de Archaeologia Pannonii Romani; Romanus exercitus in Pannonia. Lorincz 1976; Lorincz 1978; Lorincz 1980. Lorincz 2001. Gudea 1997; Gudea 2001; Gudea 2005; Zahariade, Gudea 1997; exercitus Romanus in Pannonia; Römische limes in Osterreich; Karavas 2001. 34 Heer und Integrationspolitik et Militärdiplome.

25 26 27 28 29 30 31 32 33

Saepe inscriptiones stropham nos ponemus interpretandi lapides errantes, quod factum est omnibus locis confinio Danubii. Veniens ad nonnullas prudentes conclusiones, impossibile erat ut multidisciplinaris accessus necessitas efferretur (etiam in casu notae testarum), quae notitias in loco originis petrarum praeberet, cum materia rudis et degradatores. Materia documentalia inaequaliter distributa est, ut omnes analyses comparativas inter varias facultates, praesidia militum de quibus agitur, necessariis nuances suppleantur. tile notat. Cognitio notae tegularum aedificiorum cum sigillo cuiusdam unitatis auxiliaris non est sufficiens argumentum pro participatione Bellorum Dacorum. Ad hanc rem simplices onerariae materias texendas, exempli gratia in constructione pontis Drobeca, etiam ratio habenda est. Tegularum materia notationibus legionariorum vel auxiliorum insignita aliud sensum habet in interpretatione distributionis singularum militum, quae consequitur tum ex instrumento notabilium huius generis artificiorum in quibusdam locis, tum ex condicionibus militiae singularum. Disceptatio de loco gignendi eorumque circulatione semper consideret multiplicitatem possibilitatum 35 . analysis armamentorum et instrumentorum militarium ad cognoscendum, si fieri potest, contextus archaeologicus, accuratam typologiam determinans ac technologiam productionis, describendi, disseminationem, etc. Quam realistica meta est explicationes theorizandi innixae ad confirmandas notitias epigraphicas cum hac archaeologica una? Quatenus transegimus lineam positam titulorum numerorum insignium in sitibus, ubi recordatio stationis cuiusdam exercitus significantem tam secundum diversitatem fontium quam relationem ad contextum archaeologicum? Insuper magni momenti esset praedictas informationes et artificia confirmare ad singulas unitates pertinentes, scilicet armamenta et apparatum militarem. ut potential testimonium existentiae cultus personalium, sic dicti Pleraque tamen artificia edita, quae argumentis epigraphicis comitari debent vel chronologia relativa non respondent vel cum statione copiarum certo loco coniungi non possunt! Etiam in Straubing (Sorviodurum), 37 chronologia constructionis stadia arcis diligenter structa est, sicut relatio stratigraphiae artificiatorum notabat ad tempus quo cohors I Flavia Canathenorum milliaria ibi constiterat; desunt vero monumenta epigraphicae naturae religiosae in ramo! In Intercisa, Tibiscum, Micia vel Porolissum, pauca tantum exempla nominare, res longe absunt in artificiis artificiis, quae ad unitates sagittarios spectantur, proprie ad arma et apparatum militarem pertinentia. 35 Ecce in hunc modum disceptatio de mense Martio MMIV, 570-594. Interdisciplinarity respondere potest providere

studiorum autem eventus non sunt generales, quia in singulis casibus sunt exculta. Exempli gratia, materia legionis XIII Geminae in Alburno Maiore inventa (Ţentea 2003, 253-265), comparata cum similibus generibus Apuli (Ionescu, Ghergari, entea 2006, 413-436). Respondetur ad hunc modum fore ut notitias ex accessibus confirmaret multo largius. 36 Omisimus repertorium et exempla elementorum telorum ac militarium armorum Syrorum militum propriae, quia, ut in capite tractando videbimus, pleraeque ex Dacia editae veniunt, quod ideo magis est studium. 37 Walk 1965, 16 op. 5, 17, Taph. 97–100, 105/5–8, 25–31; Keim, Klumbach 1951 (2nd ed. 1976); Prammer 1989. 38 Salamon 1976, 207–215; Bona, Petrovszky, Petrovszky 1983, 405-432; Benea, Bona 1994; Gudea 2006, 395–413; Petculescu 2002, 765-770. Status investigationis archaeologicae apud Intercisam (Dunaújváros) similis fuit cum Micia (Veţel, Mintia), ut in casubus usibus specialibus uteretur. Magna progressionis industriae causa, praeter significantibus locis damna, inventio materiae epigraphicae infigi, quae aliquo modo immerito "testis" permansit. Aliter factum est in casu Intercisae, ubi eventus investigationis archaeologicae cito relative divulgati sunt (Intercisa I, Intercisa II). In casu excavatis in coemeteriis effectis, materiae archaeologicae editorum inopia praecisionis laborant in monumentis notandis vel methodo investigationis simpliciter inconueniens. Circumstantiae non sunt valde

In Capitulo de Religione, maxime in statisticas dedicationum aspectus elaboravimus ut eorum congruentia comparentur ad similes manifestationes aliorum militum in auxiliis imperialium. Opus documentale est Supplementum Epigraphicum, quo colligit omnes inscriptiones quae ad historiam auxiliarium Syriae Danubium explicant. Constat quattuor appendicibus: catalogus inscriptionum, catalogus notarum, appendices continens indices omnium auxiliorum diplomata militaria in provincia Danubia, tabulasque epigraphicas notitias de auxiliaribus Syriacis in regione Danubii confirmantibus.

bona fortuna cum artificiis in hoc situ dispositis. ideoque, praeter materiam ab gnes Salamon editam, aliquantula alia materia sagittariis syriacis attribuenda est (Salamon 1977, 205-215). Notatu dignum est quod archaeologicae excavationes in utraque Danubii ripa in Pannonia inferiore ab eisdem iunctionibus ordinatae sunt, unde convenientius definitae sunt interactiones inter Romanos et barbaros, quod patet in publicationibus (Archaeologia Romana in Pannonia vel Exercitu Romano. in Pannonia).

SCAENA: ROMAN MEDIA ORIENTALIS

Informationes quae in brevi exhibitione finium, ex quibus unitates auxiliares investigatae ortae sunt, electa est secundum argumenta sua in ambitu huius articuli, non quaerens omnia notabilia in historia singularum communitatum recensere. quamvis interpretativa compages analogiarum hic propositarum subiectivarum sit, propositiones componere conati sumus ut logicam brevium rerum maioris historicarum opinationes poneremus. Credimus etiam plura de historia communitatum originis militum, de quibus pauca indicio servata sunt, ad rem non pertinere.

ROMAN SYRIA Relatio spatii satis est immensum et ethnice et geographice diversum, ac structurae ethnicae et politicae valde diversae sunt. Horum relationes cum administratione Romana valde nuanced ac permeabile tempus fuerunt. Propinquitas tam honesti adversarii quam regni Parthici cum vario accessu ad necessitudinem inter Romam et quasdam unitates ad confluentes duorum imperiorum sitae sociata est. Nonnumquam admodum erant, cum, tempore, ex praerogativis sui mandati, praesides Syriae actiones maximas susceperunt, quae prima specie directae voluntatis imperatoris esse videbantur (videatur n. casu devicto Nabataei regno). Evolutio expansio orientalis Romanae per se ferebatur relationibus diplomaticis cum regionibus huius regionis, unde considerari potest consequentia rerum cum situ munitionum et motu copiarum cohaerentium. Earundem regionum continentium amplificatio comitatus est deducendis coloniis veteranis, quae ad integrationem aliquarum communitatum intra Imperium incitaverunt. Ineunte saeculo B.C.E. Syria in anarchiam demersa fratricidal discordia Seleucidis dynastia. Etiam magnas difficultates habuit cum bellicosis nationibus, quales sunt Ituraei (montes Phoeniciae et Syriae meridionalis), Emeani (flumen Orontes medii) et Rambeani (per Euphratem). Verbi gratia, in pugna contra Itureos, Damascus petit auxilium Nabataeorum regis Aretae III Philhellenici et Antiochiae in auxilium Armeniorum3 . Constans Romae in Oriente implicatio variis de causis orta est, inter quas 1 2 3

Kennedy 1996a, 67–90. Voluntas 1967, 423-434, 455-466; Sullivan 1990 stemma 7. Jones 1971, 254; Rey-Coquais 1978, XLIV.

pugna contra Tigranem, periculum Parthorum, contra praedonum pugna, et raro res pecuniariae invocatae. In facie huius temporis Pompeius liberator apparet "libertatem communitatis" 5 restituens. Pompeius Seleucidarum regnum delevit, principumque locorum (v.g. tetrarchas Chalcidensium, columnas Emesaeorum, regis Antiochi Commagenis, pro acceptis vectigalibus accipiendis potestate reposuit. Roma vero Syriam anno 64 a.C.n. potestatem imponit, eamque in provinciam Romanam cum urbe Antiochiam convertit. praecipuum imperium Romae in Oriente provincia evenit, ut sequentium saeculorum eventus ostendit. Accessit ad insufficientes conditiones bellorum civilium, praesertim victo Crasso apud Carrhas, per quos Parthi in Syria interfuerunt. Saeculo primo AD , Syria Romana centonibus fuit civitatum, principatuum, regionumque cum variis chartis quas Roma paulatim integravit in provinciam Syriae. Consilium Romanorum ad principes locales refert tum difficultates in terra tum in rebus temporalibus imperatorum vel praesides provinciarum quoad dynastas locales; processus vocatus "diligens Romanization" in quibusdam operibus hodiernis. Interventus Marci Antonii in Oriente multas mutationes in relationibus cum civitatibus clientibus generat. Post Actium Augustus plurimas principatus, quae praedecessoris sui auctoritate cognoverat, adiecit. De hac provincia Romana potestas, ut infra videbitur, ampliavit et roboravit eo regnante. Civitates magnae autonomiam relativam aliquamdiu retinuerunt. De Antiochia liberam, Laodiceeam liberam, Seleuciam liberam. Sidonem quoque et Tyrum suam libertatem servaverunt. Urbes nummum argenteum monetarii (privilegium imperii), quod tamen paulatim amittitur (exampla regula, etc.). Nummi aenei alicuius urbis nec nomen eigia nec imperatoris portaverunt, incertum tamen est an isti nummi pseudo-autonomi politicam significationem habuerint. Progressio activitatis oeconomicae editam nummorum urbanorum in Syria confirmavit. Urbes in Syria septentrionali occidentali (Cyrrhus, Beroe, Hierapolis, Zeugma, Chalcis), hactenus Antiochia suppleta, nummos suos a Traiano, maxime in apparatu belli Parthici. eius conflictus, sicut prior adiunctio Arabiae, aperte proposita oeconomicos habuit. utrasque victorias medii men mercaturae cum extremo Oriente removeret. Traiano in Parthia clade coactus successores suos ad consilium artis retractare. Hadrianus, cum itinera per Euphratem ad sinum Persicum obtinere non posset, meridiana itinera renovare conatus est, quos antea Nabataei destinaverant. Imperator iterum collocaret centrum in Petra, quod fieret metropolis Hadriani Petri. Sub Hadriano, Laodicea, Rosos, Tripolin, postea Tyrus et Seleucia publice sui iuris facta, Palmyra civitas libera declarata est. Palmyrena in municipii fastigium, Hadriano Palmyrae magnae autonomiae donata, haud dubie medium commercii Parthici imperii fuit.

4 5 6 7

Rey-Coquais 1978, 45; Voluntas 1967 nota 4 advocati inanciales utilitates. Jones 1971, 256-257. Seyrig 1941a, 155–175. Parthi per dimidium fere saeculum vincunt Mediam, Babyloniam, Seleuciam, Mesopotamiam sub regibus Mithridate I et II (satrapam et eparchiam suam retinendo). Mithridates II Armeniam vincit, ubi Tigranem regem anno 94 aCn imponit. dein, paulo post adiunctio Adiabene, Gordyene, Osrhröne, post negotia Han- dynastia, fundat viam sericam, quae singulariter reditum a commercio cum mercatoribus in mediterraneis.

Romae victa Orientis quibusdam auctoribus videtur lento successu legionum ut pars gradatim provinciarum Syriae expansa, quam pars "magni consilii" Imperii. Adiunctio nonnullorum clientium regnorum post defectionem in Iudaea impressionem dat cohaerentis consilii ut ratio defensionis Romanae in regione stabiliatur. Inter Pompeium et Vespasianum res Romana per se solum fines Graecarum vel Hellenissarum continebat, ut Tetrapolis et Phoeniciam, Damascum et Decapolim. Videtur quod diutius praesidia Romana non habuerint, unde fere in his urbibus non fuerunt summi magistratus administrationis. Praeterea supponimus securitatem harum arearum ex fisco civitatum pertinentium conservatam esse. Ab Augusto, Roma in Oriente magna potentia crevit. Suum directum imperium in urbanis territoriis constituit ac tutelam in incolarum nondum perfectis compositis, etiam parvorum regnorum in mediterraneis Hellenisticis instruere curans, oram per bases militares moderans. In septentrione Tetrapoli et Decapoli ad meridiem, Hellenistici reges quaedam privilegia data sunt. Sub Augusto duae coloniae deductae sunt: Berytus in ora maritima et mediterranea Heliopolis. Multae regiones Syriae occupatae sunt nationibus vagantibus et turbulentis nomadicis vel semi-nomadicis, ut Ithrae, dependentes a Baalbek, et magis septentrionales Emeziani in regione Homs. Denique memorare dignum est, plena immunitate templa fruebantur, habentes dominium in terra ac ius vectigalia sua colligendi. Talia privilegia inter alia conservata videtur a templo Jovis in Doliche seu templo in Baalbek. M. Rostowcef disseruit, praeter urbanas areas, dimidiam fere partem Syriae septentrionalis 11 templis possideri. Instructio copiarum ratione habita speciei cuiusque regionis, ex provinciis et communium statuum diversis, ad opportuna reipublicae Romanae ac moderatorum rationes, non neglectis relationibus inter has communitates. Praesidium mercaturae, sane praecipuae. Sine singula, sacrificium duorum villicorum ex more accusatoris Porolissum memorabo, Ti. Claudius Xenophon, in honorem Commodi Imperatoris, restitutor commerc(iorum) 12 appellatus est. B. Isaacus credidit ordinem conservandi in locis regionalibus et locorum in Syria magnum munus exercitus fuisse. Secundum memoratum auctorem, exercitus in Oriente primum de officiis domesticis (securando ordinem internum, respective custodia nomadum), deinde cum muneribus externis 13 egit.

8 9

10 11 12

orbis terrarum (Rey-Coquais 1978, 55; Bennett 2006, 238). Hoc regnante, commercia commercia cum orbe Romano instituta sunt (Robert 1993, 28). Tetrapolis Syriae Antiochiae civitates constabat, Seleucia Pieria, Apamea et Laodicea Syriae (Millar 1993). Decapolis erat coetus decem civitatum in Syriae et Judaea finibus orientalibus sita (Palestina anno 135 appellata). Decem civitates foedus vel unitatem politicam non constituerunt, ita ut secundum linguam, culturam, situm locorum ac similitudines status politici aggregarentur. Urbes in Decapolis centra fuerunt culturae Greco-Romanae in spatio semitico (Iudaico, Nabatean et Aramaico). Praeter Damascum, regio Decapolis sita est in eo quod nunc est Israel septentrionalis, Iordanis septentrionalis, Syria occidentalis. Unaquaeque civitas gradum autonomiae et suam administrationem habebat. Decem civitates Decapolis a Plinio nominatae sunt (NH 5.16.74): Gerasa (Jerash), Scythopolis (Beth-Shean), sola urbs occidens Jordanis, Hippos (Hippus vel Susita), Gadara (Umm Qays), Pella. Philadelphia (Amman), Dion, Canatha (Qanawat), Raphana, Damascus (ob situm suum geographicum, membrum honorarium foederis agnitum est). Iuxta alios fontes, fortasse quotquot 18 vel 19 Greco-Romanae civitates pars Decapolis fuerunt. Ad syntheticam propositionem antiquorum et recentiorum de hac re, vide Parker 1975, 437-441. "Captivi" κάτοχοι annuum reditum templorum servabant, ut relationes cum auctoribus urbanis in hoc gradu, et postea apud Romanos potestates templa repraesentabant. Rostovtzef 1926, 247. Gudea 1988, 178 = Gudea 1996, 278, no. 1 = ILD 677; Gudea 1996, 80; Gudea 1994, 67–68; ILD 678; Paki 1988, 223, qui ex epigraphicis monumentis eventum incolarum Syriae et Palmyrenae originis in Porolissum notat, et 224, ubi auctor notat suam potentiam oeconomicam unice mercaturae fundatam esse. Isaac 1998, 155-158.

Aliae sunt circumstantiae in Anatoliae provinciis, quae magnae in tiliis non sunt positae. Pauciores in his locis defectiones fuerunt et poleis consolidatae sunt. Quare militaris praesentia limitata est, in quibus milites variis gradibus defendendae aliquae regiones erant, quamvis in nonnullis Asiae Minoris latrociniis locis pestilentia in Romana periodo 14 fuisset. In regionibus minus urbanis, satis pacatis, in confiniis locatis, cum altiori periculo inquietudinis (Cappadocia, Syria, Judaea-Palaestinae vel Aegyptus), praesentia militaris magis notabilis est, et concursus exercitus in servando ordine multo maior fuit. quam in provinciis Anatolicis. In pagis, exercitus restitutus est institutis municipalibus non existentibus. Cliens principes exercitum Romanum variis bellis insignibus copiis sustentavit. His adiunctis exercitui Romano coperti sunt. Tempora integrationis Commagenae, Emean et Palmyrenorum exercitus non satis clara sunt. Optima exempla sunt de exercitu Herodis regis vel regno Nabataeorum. Verbi gratia, cum Vespasianus Iudaeam invasisset anno LXVII, Iosephus retulit multos principes magnos exercitus in auxilium imperatoris misisse: Antiochus Commagen, Agrippa et Sohaemus Emesa duo milia sagittariorum et equites mille, Malchus. 5,000 sagittariorum pedites et 1,000 milites equites (Josephus, BJ 3.66);

COMAGENA Finis Romanus ab Anatolia, inter Pontum et Syriam, erat inter potissimas fines imperii limitis. Haec est sectio quae contra incursiones populorum infestantium in superioribus Euphratis attingit et securitatem viarum quae ad Orientem et Occidentem pertinent, praesidium praebuit, bases ad bellum necessarias collocans. Locus eius ad confluentes fines Hellenici, Semitici et Iraniani, ac fines transitus per Euphratem imperium, hoc regnum incomparabili magnitudine sua dedit. Armeniorum regio hic memoranda est, quae magno tempore inter Romam et Parthiam magnas controversias fuit. Causae hae, una cum novis epigraphicis et archaeologicis inventis, ad meliorem cognitionem copias Romanas in Cappadocia 18 conferunt. Commagene, regnum in Syria septentrionali, sui iuris factus est in 162 a.C.n., post defectionem contra Seleucidas. Primum civilium bellorum tempus directi cum Romanis remiserunt, cum rex Antiochus Pompeio CC sagittariis praebuit, pro qua parte Mesopotamiae donatus est. Hic a Marco Antonio pro fide sua dimicans contra Parthos summotus est. In prima parte saeculi I AD, consilium Romae versus hunc agrum repugnare videtur. Nonnumquam aspectus huiusmodi repugnantiae ortae sunt quaestiones dynasticarum tam in Regno Commagene quam in Romanis, quam in rebus exterarum rerum. Regnum primum a Tiberio annectitur anno AD 17, semel cum tota Cappadocia21, potestate 14 Brélaz 2005, 52–55. Vide etiam in hoc opere disceptationem de munere "militiae urbanae" (p. 193);

15 16 17 18 19 20 21

loci autonomia in rebus ad salutem publicam pertinentibus (p. 228), et ubi casus militaris contra latrones intervenit (p. 290). Brelaz 2005, 328–329. Pollard 2000, 97–98 Sullivan 1990, 59. Speidel 2007, 73–90; Speidel 2009, 595–631. Davies 1977, 261. Speidel 2005, 85–88. Aniunctio regni sub Tiberio dubiae motus est, et Archelaus rex accusatus est "rebellionem" (Isaac 1990, 40).

Rex Antiochus IV re- stituitur a Caligula anno 3822. Devicta regni minoris et incorporatio provinciae Syriae a L. Iunio Caesenio Paeto praefecto suo L. Iunio Paeto facta est in medium LXXII, iterum ex asserto. cum Parthis23. inscriptiones belli Commagenicum24 commemorant, Suetonius 25 et Flavius Iosephus de proelio. In genere, in utroque diplomate et bello, relatio inter minas perceptionis et ictus praeemptivus confundit. Sunt admodum pauca exempla de imperiis evulgandis justificandis, in terminis securitatis per tempus praestando. Cuius rei argumentum est Iosephus in narratione de conquestu regni Commagenae (Josephus, BJ 2.16.4), Beniamin Isaac valde suggestive interpretatur. eh si infidus princeps (erat) et si Parthi oppugnare vellent, periculosum esset, si Samosatam Romani non caperent. idem auctor Josephi testimonium interpretatus est Parthos non minari finibus Imperii eo tempore. Ante defectionem Judaicam auctor classicus Agrippam II ponit, quod Parthia foedus cum Romanis non violasse dicat, et conventum Vologeaeum cum Tito Zeugma enarrare, quo tempore defectionis Judaicae suppressio celebrabatur. Hac occasione rex Parthus Titum corona aurea donat. Quidam grammatici intelligunt Commagenen annexionem expansionem, alii referunt opportuna considerationes ad munitionem Euphratis. Talis conquestio in ampliore rerum Vespasiani Imperatoris contextu spectanda est, cum magnae mutationes erant tum in ordinandis inceptis militaribus et infrastructuris, tum in externis consiliis et in administratione provinciali. Beniamin Isaac credidit Samosatae legionem dissolvendae causa verisimillimum fuisse propter Commagenam annexionem. Elementum huius ordinationis magni momenti videtur fuisse mutatio Cappadociae in magnam provinciam militarem. Duae legiones Samosatam et Satalam motae sunt, Cappadociamque 22 23 24 25 .

27 28

29 30

Rey-Coquais 1978, 49; Miller 1993, 52–53. Kennedy 1983a, 187-188; Miller 1993, 80–93; Dambrowa 1994, 20; Isaac 1990, 22, 39. ILS 9198- Baalbek; AE 1943, 33 - Volubilis. Suetonius , Vespasianus 8. 4 : Achaia , Lycia , Rhodus , Byzantium , Samus in libertatem , Trachia quoque , Cilicia , Commagene , in regnum usque ad id tempus redactae provincias […]. Suetonius Tranquillus , Vespasianus 8.5 : In Cappadocia propter assiduas barbarorum incursiones legiones addidit et consularem pro equestri loco constituit ducem . Iuxta narrationem Iosephi (BJ 7.7.1-2), anno imperii Vespasiani quarto (Iuli. 1, 72 – Iunii 30, 73), Paetus denunciat regem Antiochum IV Epiphanem Commagenum, quod Parthis iungere vellet. adversus Romanos defectionem. Paetus, permittente Imperatore, Samosatam adit, Antiochi filiis, Epiphanes et Callinicus claudos ad resistendum motum incipiunt ventilare. Antiochus prudentiam petit, Tarsum Ciliciae tendit, ibi se Romanis tradit, perculsi exercitus. this may have been an explanation for the easy success Romanorum. Antiochus deinde Romae magnis honoribus exceptus, et filii eius, qui extra Romanum imperium "intolerabiles" censebantur (ILS 9200; Iosephus, BJ 7.7.3). Epiphanes adhuc Basileos appellatus est, quamquam in senatum venit et anno 109 consul factus est (Sullivan 1977, 794). Isaac 1990, 22. Aliqui grammatici disputarunt post facilem successum Cesenii Paeti anno 73 Vologeum Parthorum regem hostilia ab Imperio incipere, maxime vero in regione Commagene (Bowersock 1973, 135; Dąbrowa 1994, 25); . Ut synthetica propositio harum sententiarum videatur Speidel 2005, 86 nota 5. Isaac 1990, 39. Adiunctio Commagenae etiam discitur ex incassum conatibus Armeniae vincere per Corbulum, Neronem et Paetum. Syriam vulnerari, cum exercitus Romanus in Armenia militabat, ut patet in incursionibus Parthorum provinciae. Confortans haec pars termini regionis usque ad Euphratem videtur crucialus pro Romano consilio in sequentibus annis, confirmando totam rationem defensionis et infrastructuram. hus, bases optumae copiae et oppugnationis institutae sunt.

magnam provinciam militarem, omnesque itinera commercia et transitus Euphratis in dicionem legionum Romanorum fore. Adiunctio Commageni perfecit consilium ad fines orientales defendendi, et dux Syriae auctor fuit defendendi Euphratem a Sura usque ad terminum Cappadociae. 1. Post annexionem regnum in quattuor civitates divisum est: Samosata, Caesarea Germanica, Perrhe et Doliche, separatim koine intra Syriam provinciam. Cogitationes opportunae erant decernere de politica totius regionis reconfiguratione. Regia potestas in Armenia Minore Romano imperio successit, dum parva regna Chalcidicis et Emesae e politica regionis regione evanuerunt. Historia Regni interna aspectus habet iucundas circa relationem inter familiam regiam et varias alias familias. controversiae quaedam erant inter incolarum localem semiticam et varias familiae Iranianae, Graecae vel Macedonicae familiae, quae explicare possunt institutionem religiosam syncreticam regis Antiochi I. Has differentias conciliare verebatur ac plane firmare statum familiae regiae, quae ipsa in traditionibus Graecis et Persicis fixa erat. Interest, post mortem Antiochi III anno Domini millesimo ducentesimo XVII, magna pars Commageni populi ab Roma imperium directum postulavit. hoc potest significare defectum dynasticae stabilitatis, quae nobilitas provocat ad talem solutionem adhibendam. Comparativa analysis relationum regnorum parvorum in provincia cum Imperio demonstrat Romam de rebus successionis ad thronum consulendum credidisse. Ponebantur auxilia Commagenis inter milites facta auxilia ab Antiocho Commageno rege in Tito Judaea. Josephus refert numerum Commagenes missum in 66 ab Antiocho IV ad G. Cestium Gallum in seditione Judaeorum praesidi auxilio 34 . diploma a Cataloi a 9235 enumerat cohors i Flaviae Commagenorum inter turmas Moesiae inferioris milites eo anno solvens. Exinde argui potest ramus respondentem non serius quam 6736 oriri potuisse, quod congruit cum dictis auctoris antiqui. Secundum Josephum, exercitus Antiochi IV plusquam 2 millia sagittariorum equitum, sagittariorumque peditum tria millia. Neque enim minor erat exercitus Commagenis quam ibi praesidium LXXII positum esse, quod erat in legione una et pluribus auxiliis. In hoc principatu quattuor auxilia ex Commageno conscriptae sunt: Ala I Commagenorum (Aegyptus, Noricum), cohors I Flavia Commagenorum (Inferior Moesia, Dacia inferior), cohors II Flavia Commagenorum (Moesia superior, Dacia, Dacia superior) and cohor VI Commagenorum (Numidia). De duabus Commagenis cohortibus, quarum historia ad Daciae provinciae historiam refertur. Deliberatio de notatione "ala II Flavia Commagenorum" in exercitu huius provinciae manet exitus duobus modis declaratus, et eius resolutio pendet a novis testimoniis quae nondum cognitae sunt. Unitas in uno diplomate memoratur ab Octobre 10938. J. Garbsch credidit lectionem ala II Commagenorum sagittaria » 31 Mitford 1980, 1182. B. Isaacus credidit intentionem legionis Samosatae disrumpere admodum probabilem causam fuisse.

cui annexa est Commagene (Isaac 1990, 39). Rey-Coquais 1978, 53; Sullivan 1977, 732–798. Wagner 1938, 123-126; Saddington 1982, 48–49; Spaul 2000, 404–405; Petolescu 2002, 97–99. Josephus, BJ 2.18.9. Petolescu, Popescu 2004, pp. 269-276. Matei-Popescu 2004, no. 20. Ala I Commagenorum, exempli gratia, memoratur in Aegypto in pridiano anno 48 (Saddington 1982, 255). Si hae duae cohortes antea Flaviae aetate conscriptae essent, titulus imperatorius in honorem virtutis conferri poterat - Holder 1980, 16. 37 Speidel 2005, 98-99. 38 AE 1990, 860 = RMD III 148.

32 33 34 35 36

was a scribe's mistake in Cohors II Flavia Commagenorum; P. Holder non dubitat quin commentarius pertinens accurate39 fuerit. "L`Iturée n`existe pas" Portio 2003, 191

ITURAI TERRITORIUM Ut Judaei, Iturai profuit dissolutione regni Seleucidi — in vicinas gentes urbesque dilato. Ituraea Graecum nomen est regionis Jetur, biblicum nomen Ismaelis filii (Gen. XXV 15, 16). ejus nomen semel tantum in Bibliis memoratur (Luc. III 1), cum fontes historici solum incolarum nominant, nempe Ituraeii (Greek: Ἰτουραῖοι sive Ἰτυραῖοι). primus Eupolemi mentionem inter gentes a rege David victas enumerat, deinde Strabo, Plinius, Josephus et alii Ituraeos ut Arabes nominant. Heus latrones vel praedones Romani noti sunt, sagittarii optimi habentur. Complures theologi Christiani, etiam Eusebius, notant paragraphi in Luca, quae locat Ituream prope Trachonitidem; omnes tamen fontes historici pro diverso situ istorum territorii argumentarentur. Josephus (Ant. XIII 11, 3) regnum Ituraeorum in Galilaea septentrionali locavit. In 105 B.C.E. Aristobulus Itureos superat et partem agri Iudaeae adiungit et eodem fonte iudaismum immittit. Strabo (16.2.10) terram Ituraeorum in regno Ptolemaei, Mennaei filii (85–40 a.c.), terram tegit, urbe Chalcis41. Ptolemaeus successit Lysaniae filio, a Dione Cassio (XLIX 32) rex Ituraeorum. Circum XXIII B.C.E. Iturea et loca vicina Zenodoro imperio venerunt. post triennium, post mortem ejus, inter Trachonitidem et Galilaeam, inter Paneas et Ulatha, quae Augustus anno XX a.C.n. sub potestate Herodis Magni posuerat, ejus possessio, Philippi filii (Josephi, Ant. , III). Tetrachys Philippi describens, meminit Josephus Batanea, Trachonitidis et Auranitis, sed Ituraeos non meminit. ergo, secundum auctores classicos auctores, Iturea sita est in finibus Libani montis, quod confirmatur inscriptione 6-7 AD, referens expeditionem Q. Aemilii Secundi Quirini praefecti contra Ituraeos in montem Libanum. . Anno 38, Caligula Ituraeam Sohaemo tribuit, a Dione Cassio appellatam (Lix. 12) et Tacitum (Annales 12, 23) "Ituraeorum regem". Notandum est omnia documenta quae ad hunc diem superstites sunt neque Ituream neque regem eius nominare. Quotiens veteres fontes Ituranorum, Ituraeorum regis, possessionem vel tetrarchiam hominis loquuntur, necdum certum terminum ei assignantes. eius ratiocinandi ratio in formulam admodum graphicam in recenti studio translata est: "L'Iturée 39 Garbsch 1989, 137-151; conclusiones in Garbsch, Gudea 1991, 70; Possessor 2003, 132, tab. 1; Holder 2006, 40

41 42

43 44

tab. 4. Cfr etiam Ubl 2004, 32. Non considerare licet missam conversionem Ituraeorum, sed magni momenti esset si hi etiam religiosam intolerantia, exclusivismum et resistentiam theocratiae propriae Iudaeae oppositioni amplecterentur. ad Romam — cf. de hac re vide studium D. B. Saddington (1975, 112-137). Oppidum, cuius locus possibilis post recentem inquisitionem Majdal `Anjar notus est (Myers 2010, 90-92). Josephus Flavius Ant. 15.10.1; Josephus, BJ 1.20.4. Zenodor postquam Romae tetrarchiae successionem Chalcide consecutus est, haudquaquam a meridionali Syriae securitate impetravit, praedonibus se coniunxit. Augustus deinceps varias regiones ab eo extorsit et Herodi Magno regi obtulit, ut postea Philippo filio suo tetrarcham transmitteret. hi urbem Caesaream Hermon in 2 a.C.n., in mediis finibus Ituraeorum fundaverunt. Josephus Flavius Ant. 17/11/4; Josephus, BJ 2.6.3. CIL III 6687 = ILS 2683^.

n`existe pas”45. Medium principatus Massyae vallis erat, et capita aeterna Chalcidis et Heliopolis, et duo montes Libani et Antilibani. Augustus Libanum septentrionalem contra Ituraeos minas obtinuit, quo tempore Seleucia, Arados, Sidon, Tyrus, Berytus coloniae Romanae factae sunt. Eodem tempore Arqa Libani facta est Caesarea Libani, regere ac administrare populos montanos vagantes. In Syria septentrionali, Plinius (NH 5.81-2) memorat multas tetrarchas, quarum 17 minusculae sunt ad eum numerandum. idem imperator in Emesa dynastiam deponit, ut eam post decem annos restituat. Claudius Chalcidem Herodi Herodis Magni nepoti dedit. Post mortem Sohaemi regis (A.D. 49), princeps Libani septentrionalis, et rex Agrippa I, qui tetrarchia Philippi possessiones hereditavit, provinciae Syriae fines eorum adiuncti sunt (Tacitus, Annal 12, 23). Regula directa inconveniens probatur in primo tempore. Agrippae I. filius, qui primus Chalcidico regno donatus est, post Herodis avunculi mortem, praeter fines Palaestinae, omnes priores Libani tetrarchias, Antilibanum, Hermon, et meridionalem Syriam accepit. . Mortuo Agrippa II, cuius rei controversiae finem principatus Domitiani antecedit, provinciae Syriae regnum definitive adiectum est. Quaedam ex eo fiet dominium imperiale, ut patet ex inscriptionibus ad annos imperatorum a monte Libano ad orientem Byblos, et praesertim in Syria meridionali. Multas tribus in inscriptionibus (in montuoso regio prope desertum collocare) Praefectus Cornelius Palma urbanitatem in forma aquae consilio sustentaret. Silvae in monte Libano designatae et portus Byblos ad quaestum elaboraverunt. Aristobulus Chalcidensis aevi XCII initiatus est, ut sine dubio ad vitam urbanam provinciae Syriae rediret, a quo urbs Flavia Chalcis appellata est. Iurei sagittarii a Caesare Bello Civili conscripti. Sagittarios scapulas vel pedites Imperator saepe usus est, eos referens "sagittarios Ityreis Syris et cuiusque generis", cum Pompeius sagittariis Creta, Lacedaemonia et Ponto utebatur. Problemata administrationis romanae cum Itureis bellicosis sub Augusto imperio in fontibus litteratis et 52 et epigraphicis referuntur. Prima Augusti temporibus auxilia ex his populis Romana facta esse videntur. Argumentum pro hac est introitus in 39 AD circa cohortes Ituraeorum in Syrene54. eius est Cohors II Ituraeorum, quae constanter memorabuntur in hac regione Nubiae usque ad 204 (Fayum, Pselchis, Talmis, Philae et Hiera Sykamnios)55. Etiam in Ituriano definiri non potest quando 45 Aliquot 2003, 191. 46 CIL III 6687 = ILS 2683. 47 Magni momenti Romani in Oriente elementum est celebratio cultus imperialis, qui evenit. be

48 49 50 51 52 53 54 55

Romana Syria prima unitatis fidelitatisque eius expressio fuit. Magni momenti mensura erat calendarii reformatio, quatenus eventus varii locorum epochae notatae sunt, Pompeiana, Caesarea, Augustana - Rey-Coquais 1978, 48. Rey-Coquais 1978, 51. Hermon (Sanctus Mons), mons altissimus prope Montes Anti-Lebanese (2759 m supra planum maris) prope Golan arces siti sunt. Area graviter ab Itureis habitatur (Shimon Dar 1993; Aliquot 2003). Caesar, Bell., Afr. 20.1; Cicero, Phil. 2.44.112; Saddington 1982, 202 no. 1. Davies 1977, 261. Strabo 16.755–756. ILS 2683 = CIL III 6687, editum Dambrowa 1986, 221; Dussaud 1955, 176 sqq; Altheim, 1964, 351, 364; Rey-Coquais 1978, 47 nota 31. CIL III 14147.1 = ILS 8899 = AE 1896, 39. Speidel 1992, 259 cum textu inscriptionis; Dąbrowa 1986, 228-229 brevis historia exercitus.

auxilia exercitui Romano suppleta sub ethnonymis Ituraeorum seu Chalcidenorum designabantur.

OSRHOENE Regnum parvum Osrhoenae, cum metropoli suae Edessae (Urfa), situm erat in regione Montium Tauri, ad confluentes orientis-occidentalis itinera a Zeugma (Euphrate) versus Nisibin et ad Tigrim. ad meridiem Carhe. regnum a Seleucidis, Parthis, ac Romanis successive regnatum est. Subinde incolarum Graecorum non dominabatur et auctoritas Arabum in provincia valebat. Contra defectionem Seleucidarum, Edessa fit caput regni modici, quod sic dictum est, ductum. Abgar dynastia in magna Parthorum auctoritate. Plinius (NH 5.85) Osrhoene Arabes vocaverunt et eorum duces noti sunt Saracenorum pila vel toparchia. Edessa postremo a Caracalla adiuncta est (211-217). The city was relative independentence to the extravagance of Crassus at Carrhe in 53 a.C.n., quae sollicitabat Romanos ante aemulum Parthicum. Parthi victores Abgarum II occiderunt. Post 167 annos, primus Romanorum superioritatem in pugnis cum Parthis imposuit Traianus anno 114 AD. Traianus, postquam Edessam ingressus est, nomen Arabicum accepit, quo tempore urbis ingressus est in Romanam potestatem. Anno Domini millesimo ducentesimo CLXIII, Parthorum copiae Mesopotamiam septentrionalem invadunt, repositoque Rege Manu VIII cum petitione sua. Romam celeriter pugnavit, et L. Verus legiones in expeditionem victor duxit, post quam Manu VIII restituta est. Bellis civilibus 193-194, Edessa Syriae praefecto, G. Pescennio Nigro, qui ante per Septimii Severi pacem cum Parthis egit. Is contra Parthos bis, anno CXCV et CXCVII. Prouincia secunda Osrhoene procuratore administrata est. hi autem duas provincias extra Euphraten territorias victas constituerunt, ut pro Syria provinciis inservirent. Iuxta inscriptione apud castellum Eski Hasr (ca. 70 km occidentales-orientales Edessae), munitiones debitae aedificatae sunt "inter provinciam Osrhoenae et regnum Abgar", nempe redactam possessionem Abgar VIII ( 177-177-212). Caracalla Abgar IX anno CCXII adiunctis Edessae expeditione orientali occupat. Imperator Parthicam ab Edessa expeditionem ducit, quae fit colonia. Anno 239 L. Aelius Aurelius Septimi Abgar. caput novum, Marcopolis, in honorem Gordiani III condita. Reaedificatio brevis fuit sicut contra cessionem oppugnationis (nuper 242 et vere 243), Abgar X evanescit et Edessa iterum colonia fit. De expugnatione urbis post victoriam Shapur I apud Edessam anno 260 nihil compertum est, quo Valeriano imperatore capitur. Post Galerii Maximiani de Persis victoriam anno 298, Edessa caput novae provinciae Osrhoenae fit. hic nullum praesidii indicium praeter milites, qui scipioni Osrhoenae duci praesto erant. Inter expeditionem Septimii Severi anno 198-199 et saltem usque ad expeditionem Caracallae anno 217, Hatra pars imperii fuit, autonomiam sicut Edessam servans. Societas non statim effectum habuisse videtur, cum nullae copiae in urbe scripti sint donec Ardashir oppugnatione 22956 . One of the dedications mentions stationis of Roman troops in Hatra in 235 and later, under Gordian III57, mox post primum impetum Sassanidarum. Multa castella ad orientem urbis reperta sunt. Societatem Imperii cum Hatra probabiliter ad perniciem duxerunt. 56 Cassius Dio 80.3.2. 57: AE 1958, 238-240; Sartre 2005, CCCXLV.

Oppugnatio 229 probat Persas urbem socium Romanum existimare. Hatra oppugnata et subacta in 24058, post quam relicta fuit.

CANATHA Iuxta nummum fabulis aliisque epigraphicis testimoniis, nomen sub quo apparet Kanatha, Kanotha vel etiam Kenetha fuisse. urbs memoratur a Josepho Flavio in contextu Herodis ab Arabibus cladem. eam Eusebius Caesariensis et Stephanus Byzantii ad Bostra collocaverunt. Canatha, hodie El-Qanawat, vicus est Bostrae inter septentriones et orientem versus. Canatha (Qanawat) pars Decapolis fuit. Locus eius opportuna a Pompeio deinceps aestimatus est, cum totius septentrionalis regni Nabataei fines regeret, coniunctionem quoque inter civitates Transjordanem (Gerasa, Adraha, Dion) et regionem desertam, ubi septentrionalis regni Nabataei pars. sita est, separata a Syria61 meridionali. fragmentum longissimum de Decapolis (Greek deka, decem; polis, urbs) ex Plinii narratione (NH 5.16.74), et notitiae pertinentes suppleta est anno 77 AD: "In latere Syriae, iungens Iudaeam, regio est. Decapolis appellata a numero civitatum; in quo non omnes scriptores consentiunt. Decapolis partes Plinius sequentes urbes enumerat: Damascum, Philadelphiam, Raphanam, Scythopolim, Gadara, Hippos, Dion, Pella, Gerasa, et Canatha. Utriusque Cichorius et Cheesman unum cohors Canathenorum milliaria designant. Auxilia sagittariorum ex hac provincia orta esse, maxime post ludaicae expeditiones Titi, disputavit.

Emesa post Alexandri Magni mortem condita est, cuius historia temporibus Seleucidarum male nota est. Pertinebat ad partem Seleucidi Apameae, cuius nobilitas maxime colebatur Dei El-Gabal, cuius pontifex princeps erat Heliogabalus (218 AD). Sampsiceramus princeps Aramaicus, qui socius regum Syriae ultimorum fuit. In 64 B.C.E. Sampsiceramus, petente Pompeio, paenultimum Seleucidum regem, Antiochum XIII Asiaticum, captum interfecit. Unitas eius erat ut princeps dynastiae Emesae regum sacerdotum, qui etiam Sampsiceramidarum appellantur. Diversa membra familiae dynasticae Aramaica, Romana vel Graeca nomina ferebant, utpote vicarii culturae cosmopolitanae. Iamblichos Emesae principatus in dicionem Romae sub Marco Antonio cadit manens usque ad saeculum I AD. b.c. unus ex clientela provinciae Syria64. In expeditionibus Marci Antonii et Augusti primo principatus, consilium Romae ad principes Emesae oscillatum est secundum eximias conditiones certaminum generatas, rerum seriem contradictoriarum actionum generans. Aureum tempus principatus parvi principatus Iamblichus II (20 BC-14 AD) et Sampsiceramus II (14-48 AD). tempus fuit stabilitatis politicae duplicatum per incrementum significantium oeconomicum, etiam ob id quod porta Palmyrae ad Mare Mediterraneum fuit. Relationes cum Palmyra arctissimae sunt, inde inscriptionem definit Sampsigeramos II uti "rex summus" 65 . Emesa regionalis potentia videtur ejusque dynastes ad Chalcidenses dynastas pertinentes, eorumque tenuit 58 59 60 61 62 63 64 65

Satre 2005, 346, 544 note 21. Cum Ammianus Marcellinus (25.8.5) Hatra anno 364 adiit, ruinas solas relictas vidit. Josephus, BJ 1.19.2; Josephus Flavius Ant. 15. 5.1 Sartre 1981, 357. Spaul 2000, 412. Sullivan 1990, stemma 6. Sullivan 1990, 64–65; Sartre 2005, LV, LXX. Sartre MMV, LXXVI.

religionis gratia. Baalbeck-Heliopolis, dato coloniae statu, honoratus est a "Sohaemo Sampsiceramo magni regis filio" (IGLS VI 2760). societas Amesii similitudine cum illis apud Baalbeck66 explicari potest. Verisimile est, annexio Emesa facta est inter 72 CE, cum Sohaemos una cum L. Caesennio Paeto devicta Commagene communicat, et 78 CE, cum epitaphio aliquot membra Sampsigeramidis dynastia nominat cum tria nomina. Familia dynastica abolita non est, et eius potentiae ad symbolicum munus pontificum Heliogabali limitatae sunt. Ab hac familia, ut iam dictum est, imperator Marcus Aurelius Antoninus, qui Heliogabalus appellatus est, venit. Sub Caracalla colonia fit, Emesa praetorio Aureliani Imperatoris adversus Zenobiam Palmyream reginam.

ANTIOCH67 Antiochus, unus e successoribus Alexandri Magni, pluribus urbibus nomen dedit, ob quam causam etiam classici auctores satisfacere nequeunt, quod eligere possumus, cum ambitum cobors i scribere conantes. Antiochensium, re vera unicum corpus auxiliarium notum est de hoc nomine. Ptolemy places Antioch on the Orontes, which is probably the origin of the Cohorts in question. Sine praesidio urbis multa vel notata, Antiochena varia militaria opera in spatio temporis. Praeter singularem statum urbis provinciae Syriae, successive praetorium et residentia imperialis fuit. ita Traianus bello Parthis ibi hiemavit, sicut postea Lucius Verus. Anno 193 AD, Pescennium Nigri Imperatoris copiae Antiochiam exceperunt, qui ibi praetorium constituit. Caracalla in bello Parthico ibi mansit. Urbs eius etiam in imperio evanidis Palmyrae magni ponderis partes egit.

PALMYRA "Urbs Caravan" erat saepta naturalibus, maxime: desertis et montibus ad septentrionem, occidentem et meridiem (Mons Libanus et Antilibanus Montes intersecantes connexionem cum oram Mediterranei) et Desertum Hauran ad orientem et meridiem. Origines historiae Palmyrae latebant. primi incolas Tadmor (primum nomen Palmyrae) vagae Amorraei inde a saeculo duodevicesimo memorantur. BC. lingua eius Aramaica, lingua hebraica cognata et in eodem alphabeto conscripta, lingua franca in Imperio Assyrio (8 aCn saeculo) facta est. Religio et consuetudines ad populum Amorraeum localem pertinent, cum componentia Arabum postea ex unda Nabataeis meridionalis et aliis variis coetibus 68 formata. Graecae civilitatis elementa etiam hic extiterunt. Inscriptiones bilingues sunt, tam syriacae quam graecae, ac nonnullae latine, notatae ab ultimis annis urbis existentiae. quare mixtio Arabica, Aramaica, Graeca et Romana elementa civilis Palmyrae specifica erat. Propria nomina ac numina partim Aramaica, partim Arabica erant. origo Arabum compositio per tempus e statione caravana in primam antiquitatis urbem evoluta est. Appia memoratur anno 41 a.C.n. M. Antonius Palmyrae res gestas, notus ob commercium cum Parthis, volens "ditare 66 67 68 69

Sartre 2005, 77. Isaac 1990, 269–276, 436–438. Textor 1979; Dicunt ei: 1999; Kaiser 2004. As'ad, Delplace MMII.

Equites eius, sed Palmyrenes (maxime oasis nomades) urbem "in eremo evanescentem" reliquerunt, quam ob causam Romani inanes redierunt (Appian, BC 5.1.9). Ratio anecdotalis auctor classicus perspicit independentem naturam artis quae tempore Palmyrae exercuit. Palmyrae in provincia Syriae status privilegiatus is also emphasised by Pliny's account, dated to AD 77 (Plinius, NH 5, 88). singularem tamen eius statum Palmyrae eximiam progressionem primo saeculo 1 non explicat. ANNO DOMINI. Una expositio potest esse cupiditas portus transferendi aditus ad mare Mediterraneum ab Antiochia usque ad portus Phoenicii Tyri et Sidonis, qui multo paratiores erant ad fabricas transportandas. solitudinem et vaga Palmyrenarum natura iter rectum commercium impediunt ad Mare Mediterraneum. Cum intensio actionis commercialis in hac provincia, incolarum oasis residere coepit et vivendi genus sellularium duceret, dum gradus salutis vecturae viatoriae etiam auctus est. Tunc Graeci in Babylone occasionem viderunt opportunitatem itineris mercaturae efficacius explicandi et oasis urbanizationem fovendam, quae evolutionem structurarum administrativarum et politicarum implicabat. Hoc in contextu dignum est actum euergetismi 24 AD. in templo ab omnibus mercatoribus Babylonis constructo. A previous inscription (dated 19 CE) mentions the contribution of Palmyrean and Greek traders from Seleucia to the construction of the temple 72. Palmyrae flos in Syriam incidit in Romanorum imperium, quod momentum obtinet cum solitudinem per ambages commercia transire ad detrimentum ambages. Inscriptiones incompletae picturae itinerariorum commercii Palmyrae inserviunt. heus in agora positae sunt et tantum memorant Spasinou Charax73 iter viatores a sinu Persico in Euphrate ad Wologesias (occidentalem Babyloniam) vel fortasse per Dura Europos. Duae Palmyrenae lintres e Scythia venisse traduntur, seu ostium Indi fluminis in India inter septentrionalem plagam sita. M. Gawlikowski adnotavit in inscriptionibus "nihil indicat Palmyrenos viae terrestris per Iran et Central Asiam" interesse, quae solent esse itinera Silii Road74. Relationes commercii cum India et Sinis quodammodo extitisse videntur per portus Indiae et sinus Persici. Partes nomadum in hac mercatura hic dicendae sunt, quas sheikhs uti possent. Plures praeterea inscriptionum pericula memorant oppugnationum, quae e Palmyra missarum copiarum interventu celeri oppressae sunt. Praecipui actores in urbis commercii activitate constanter favorabiles rationes commercii servaverunt cum populis pastoralibus vagos in locis vicinis. In multis casibus, etiam variis dignitatibus implicati sunt onerariis vectibus ac regulis gentium vel nationum vagarum, ex quibus aliqui praedones erant, inter se relati sunt. Ut in negotiis suis mercaturae fundatae succederent, Palmyra erat omnino curae ut has nationes vagas servaret. Illi autem mercatus Metropolitae suas fructus vendere solebant. 70 Robert 1993, 171. 71 Ordinatio et administratio commercii viatoris deficere posset si sanguis et

LXXII 73

74 75

hospitium mercatorum et sheikhs in rudi area. Civitas negotiatrix in aliqua provincia omnino necessaria erat, quae in aristocratia potenti fundata erat, cum eius legati raro ex hominibus praeter nobilitatem "puri sanguinis" compositi erant. Palmyra quoque magnae utilitatis habuit centrum religionis augendae, ubi sol super deos minores dominabatur deus. Ad plenam disputationem vide Robert 1993, 172. Portus principalis in sinu Persico, caput regni Mesene. Matthews 1984, 165. Vetustissima inscriptio videtur esse Palmyrenae negotiationis missionem ad Characem Spasinou sub Germanico. Aliunde etiam Praetorium Palmyrenarum negotiatorum collegium fuisse videtur. Ceterum multae inscriptiones in hac via versantes involutae memorant. (Seyrig 1941, 252). Inscriptione 140, itinera Charax-Vologesias-Palmyra (Seyrig 1941, 252-253 no. 21) Gawlikowski 1994, 29. Teixidor 1987, 49–50.

hic dubium non est de plethora viarum commercii a Palmyra emanantium. silentium inscriptionis habeat plures explicationes. Usque ad mare Mediterraneum in dicione Romana ad occidentem perrexerunt, nihil opus fuit de ea disputare. hehe, probabilior explicatio esset Palmyrae directa participatio solum in itinere caravano meridionali, modo fideiussor pro aliis itineribus. Appianus retulit Palmyreos "mercatores res ex India et Arabia per Persas importari et in fines Romanos distribuisse." Duces Caravan in multis inscriptionibus memorati sunt. Rostovtsef credidit sodales suos "principes-mercatores" esse, societatem mercaturam pro quolibet itinere constituerunt. ita principem elegerunt, et in extremo itinere dimissus est. Quantum erat in praesidio comitatus exercitus Romanus? Duae inscriptiones honorariae sub Septimio Severo datae quaedam militiae locales memorant. Inscriptum a 199 commemorat Ogilo, Maqqai filio, "ratore Nomadum" 77, et alterum, priore anno datum, honorat Aelium Bôra (T. Aelii Ogilonis filium), qui "patrator pacis finibus restituit. urbs"78. Tituli muri abutment in agora, anno 135 AD, dedicatio est Iulius Maximus, qui comitatus est M. Ulpii Abgari, filii Hairan (fratris M. Ulpii Iarhai) ad Spasinou Charax79. Haec utrum accitae acies Romani exercitus an forte interpositae fuerint, notum est. Deliciae bona sicut sericum, ornamentum, unguenta, margaritas et aromata ex India, Sina et Arabia invecta sunt et in aerario Romano circiter 100 miliones sestertii per annos singulos constant. Nulla inscriptione commemorat sericum, aromata, margaritas vel alias res exoticas 81, sed in uno coemeterio Palmyrae, fragmenta fabricae serici ad Han dynastia pertinentia, quae commercii Sinarum cum Mari Mediterraneo authore sunt, reperta sunt 82 . Localis industria non videbatur magni momenti esse quod ad cotidianos usus necessarios occurrendum erat. principales personae urbanae in muneribus publicis et in ordinatione et etiam personalibus administratione involutae implicabantur. hi constantes et excellentes commercium cum pastoralistarum lustrium in urbe vel in locis finitimis relationes conservaverunt. In multis adiunctis, dignitarii onerariis comitatus participantes ad duces gentium vel nationum nomadicarum se habent, ex quibus 76 Rostovtzef 1932, 806. E. Cognita est multiplicitatem organisationis caravanae, ex una parte duces comitatus.

77 78 79 80 81 82

et mercatores (conditores vel lacus), communitates extra Palmyrenas et strategos, provisores securitatis caravanae, inter negotia diplomatica (Will 1957). Pauci erant magni momenti scaenicorum in scaena Palmyrae commercialis, quorum munus erat caput in actionibus commercialibus collocare. J. F. Matthews hos viros peritos describit Bedouin Sheikhs, qui Palmyras optimas relationes cum multitudine vagantium praebuit, unde eorum legitimus status in secunda mensa vigilum. Hos populos non principes, sed re vera mercatorum patronos et patronos probat auctor. Cum Palmyra ab exercitibus Romanis CCLXXII victa est, simpliciter in desertum reducta est post breve tempus "magnitudinis urbanae" (Matthew 1984, 169). In montuosis locis Palmyrae ad chorum interiacentibus patent multae agriculturae et pascuae per tempora Palmyrae altitudini respondentia. Haec monumenta indicant quantas opes horum lacus, in quibus Marcus Ulpius Iarhai, in mercatura comitatu collocare posset (Schlumberger 1951). Inter monumenta epigraphica quae cum M. Ulpio Iarhai coniungi possunt (novem in agora et unum in aede Bel, anno 155-159 datae), quinque monumenta quae inter Palmyram et Characem operantur, altera a Khouman (urbs in. Chaldea) secundus ab indicopleusta comitatu positus, qui certe in trahentium Charace operabatur. In alio, frater eius Abgar eius consors 136 in comitatu de Charace et deinde Abgar filius ad Iarhai comitatum duxit etiam anno 159 sicut pater eius anno 156 et 157. Verisimile est naves in Indiam tantum ab Iarhai (Seyrig) funduntur. 1941, 261: Delplace, Ion 2005, 230-356, 233-362). Ingholt 1932, 291 Ingholt 1932, 281 Seyrig 1941, 242 no. 12. Plinius, NH 12. 41. Rey-Coquais 1978, nota 151. Coemeterium urbis septentrionalis, cf. Schmidt-Colinet 1989; Schmidt-Colinet, Staufer, al-Assad MM.

quidam etiam latrones erant. Ut succederet in suis negotiis subnixis, Palmyra in his populis quae supersunt nomades curabat. Iamvero mercatus metropolitani solebant suas res83 vendere. Palmyrae progressio inter AD 130 et 270 culminata est, cum pleraeque monumentorum epigraphicorum et sculpturalium date. Certatione libera ab Nabataeo, Palmyra monopolium mercaturae cum orientali Imperii parte tenuit. Palmyrene involutae iverunt vel per Vologesiam (prope Ctesiphontem) vel per Characem Horath et Spasinou portus. Mercator e Palmyrene Susienen pervenit anno 138 ut legatus. Fortasse Palmyrenes Euphratem navigaverunt in alienis ratibus, quod corpus indicare videtur. Hadrianus specialibus favoribus civitatem tribuit, et, anno CXXX, ad municipii ambitum elevat, Hadrianam Palmyram nominans, ut Parthicum Imperio commercium geri videretur. Quibus in rerum adiunctis, notari potest Palmyra specialem, licet non singularem, statum habuisse comparatum quibusdam centris magnis mercaturae Medii Orientis. Connexio inter centrum Mesopotamiae (Babylonis, Seleuciae et Ctesiphontis) et Aegyptus circulari arcu ad septentrionem formata est. His adiunctis, brevis inter Dura Europos et Palmyram, respective ad annihilandum Regnum Nabataeum, adiuncta sunt praecipuae metropoleos florentes. Notatu dignum est viam dilectissimam tantum fuisse itineris sinus Persici, et relationem specialem Palmyrae habuisse cum Spasinou Charax85 comprobatum est. Communiter, cuiuscumque numeri viarum in hac provincia perficiendarum erant, una tantum commutatio fieri debebat, quae ad rem Romanam pertinebat; ludus mechanismi oeconomicae Palmyrae monopolium dedit, quae prosperitatem Petrae antea conservaverat. Sub eodem imperatore, vectigalia vectigalia renovata sunt (AD 137), priorem rationem tributi reposuerunt cum exemplar communitatum Graecarum in Imperio. Sub Septimio Severo seu Caracalla Palmyra ius Italicum et coloniam accipit. Palmyrenes plures hoc tempore memoriae prodiderunt, qui cives facti sunt, praeter nomen traditum, nomina imperialia Septimius vel Iulius Aurelius cognominata. Naufragii aequilibrii inter Romanum Imperium et orientale finitimos, sive Parthos sive Sassanidas, saepe prosperitatem Palmyrenas minatus est, qualis fuit in expeditione Crassi (54 a.C.n.), Traiani (AD 114-117), (AD 216). culmen incidit post longum discrimen rei publicae. 83 Teixidor 1987, 49–50. 84 Incipiendo in secunda medietate saeculi II AD, quidam mercatores Palmyrei se in- struxerunt

pleustai in Scythiam, id est Indiam, navigavit. hic potest esse vestigium archaeologicum transitus per insulam Kharg. domini et capitanei videntur esse de Palmyerene. inscriptionum ex Aegypto corporationem Palmyrenorum possessores et negotiatores in mari Erythraeo (nomen Persicum et Indicum mare rubrum significabant). fundatae sunt ad Koptos in Nilo, quo involutae portuum Aegypti in mari rubro cohaerent. Studium ab E. Will (1957, 262-277) in caravanis ordinandis essentiale est. Etsi Palmyra Meharianas sagittariorum militias servavit et per calles deserti caravanserais munitus est, in magno periculo erant semitae (Rey-Coquais 1978, 145). Duae litterae navigantes ad Scythiam describentes difficultates loquuntur, sed nullum documentum innuit mercatores Palmyrenes "Scythias" attingere coacti sunt ad portum Aegyptium in mari Rubro navigare, non ad portum in sinu Persico. 85 Saepe demonstratum est in litteris specialibus Palmyrae gradu autonomiae commercialis potitum esse, quae hortatus est ut suas onerarias, securitatis et mercaturae rationes emendarent. D. T. Potts simile statuit inter Palmyrenas situm Romam versus et Characem Spasinou Parthiam versus. Hae duae potentiae praeponerent visum commercii inter haec duo magnas commercii centra, quae utilior esset quam ratio severitatis (Potts, 1997, 94). De momenti stateram hanc servandam, vide etiam Gawlikowski 1983, 54. 86 Rey-Coquais 1978, 56;

Adventus Sassanidarum novas difficultates pro Imperio creavit contra discriminum dynasticorum internorum: expulsio civium Romanorum a Mesopotamia incipiendo ab Ardashir circa 230, deinde successor Shapur I superans exercitum Romanum anno 244, Dura Europos Felis anno 256; et Palmyrae finis proximus fuisse videtur. Shapur triumphus ab Valeriano capto anno 260. Odenathus et Zenobia uxor interveniunt. Odenathus, ut ex familia primario Palmyrena, rem militarem acquirit, rem militarem in favore Romae sponsio, Palmyrae dux factus, et imperatoribus et senatus multis titulis decoratus est. Persas aggreditur anno 262, et eos trans Euphratem fugat, cum Sapur uxorem et liberos capit, et saluator imperii praedicatur. 267 Proximo impetu Persas a Tigri pellat. Secundum temporis morem, Odenthus imperator se Romanum praedicavit, sed post expeditionem reversus ipse cum filio in Emesa trucidatur. Potentia ad Zenobiam transit, alteram uxorem ac matrem secundi filii Wahballath, cui reget ut regens (Horiographi quidam Zenobiam veram esse dominam Macbeth existimant, concludentes reginam mortem viri sui constituisse). Ab initio ipsa stirpem Ptolemaeorum, Cleopatrae Aegypti, regis Syriae declaravit. Zenobia celeriter incolas vagas et urbes in media Syria potitus, arma in Peninsulam Arabicam misit, et tandem Aegyptum invasit. Antiochiae imperium usque ad mediam Asiam Minorem extendit. Titulus Augustae, a filio adoptatus anno 271, coniunctionem cum Roma disiunctam indicat. Devictis Vandalis et Gothis, qui Danubium traiecerunt et Germanos, qui Italiam invaserant (prior ordo restaurationis in Gallia, Britannia et Hispania) Aurelianus exercitum misit ad recipiendum Aegyptum, duce ipso exercitu per Balcanum et Anatoliam, perveniens. Palmyrae in 272 r. Quo victo, Zenobia Romam perductus est et in quadam villa Tibure reliquam vitam egit. Post hanc cladem Palmyra cadit brevi in burgum Nomades e vicinia, ubi praesidium Romanum aliquandiu manet. Itinera Caravana septentrionem versus per Asiam Minorem versus Constantinopolim transferuntur, ipsa Syria non amplius clauditur in itinere itineris Serici. Imperium urbis extenditur, ut dictum est, per immensam regionem, cum pagis vel territoriis a populo vagantibus inhabitatis. Vici et tribus vigiles Palmyrenos praestantibus sagittariis dromedariis praebebant, et e regione metropolitana difficile erat conscribi. Dura Europos, in confinio Palmyrenorum, fit media mercaturae militarisque itinera in Parthiam. Urbs florens, quae etiam Palmyrae praesidio profuit. Re vera, sola Palmyrenarum auxilia ordinaria est quae in imperio expresse traditur. Tametsi Palmyra pars Imperii primo ad dimidium ultimum saeculi I fuit, AD; AD, nulla unitas auxiliaris praeter XX Palmyrenorum cohortes in Dura Europo positas, sub M. Aurelio duce, nota est. Verisimile est, ob munus Palmyrae in tutandis locis vicinis adsurgit et desertis, ab obligatione ad supplementum auxilia tironum eximi posse.

87 desiderium Palmyrenae indicat aristocratiam potiri itinera commercii ex Aegypto, quod

tralaticia itinera commercii orientis Euphratis obsessa sunt. 88 Decretum Aureliani ut exercitum Romanum et administrationem ex agris deducat hoc loco videri potest

provinciae Daciae (Piso, Entea 2011, in apparatu). 89 Rostovtzef 1926, 247. 90 For a full discussion see Kennedy 1983b, pp. 214-216. 91 Kennedy 1999, p.

ARABIA Plures itinera commercii consecrata tam in aetatibus Hellenisticis quam Romanis, ut antea demonstratum est, commercia inter Mediterraneum et quasdam regiones in Oriente praebuerunt. Iter terrestre septentrionale commercium nexus cum Sinis, Via Silk, et fortasse iuncta cum itineribus caravanis: per Petra92 vel per Palmyra93. Difficultates interveniendi ab Imperio Parthico apparebant, sed post adventum Sassanidarum via impossibilis facta est. Romae concursus in locis desertis minima 94 erat, navitas oneraria in arcto nexu cum hominum vagorum localium facta est. Recentissimi historici putant expeditionem Traiani contra Parthos constantem rationem oeconomicam habuisse, nempe mediorum viarum commercii cum extremo Oriente remoto. Defectus huius accessus Hadrianum cogeret ad recensendum totum consilium artis areae per itinera meridionalia reactiva, in quorum contextu Arabia satis momenti fit. Voivodship constitutio erat metae in historia totius regionis. Bostra, in parte meridionali regionis Auranae sita, caput provinciae novae fit et praetorium legionis tertiae Cyrenaicae ex Africa septentrionali translata. constructio via principalis provinciae, Via Traiana Nova, complenda erat 114. Recentes investigationes distinguit occupationem regni Nabataei in 106 ab ordinatione provinciae 96 . Nabataeorum regni occupatio ex re fuisse creditur. Cum praesidens Syriae munus maximi momenti egit in interventu Romano in regno Nabataeo, condiciones sub quibus mandata harum moderatorum definita sunt, permiserunt eis ut de typo97 iudicarent. id est, in 106 interventu militari, per quem de provincia decisum est. Videri potest novam provinciam institutionem circa Via Nova Traiana inter 111 et 11498 fiendam fuisse. Dictio epigraphica redacta in formam prouinciae 99 refertur non ad apparatum initialem post interventum militarem in regno Nabataeo anno 106, sed potius ad complementum institutionis provincialis paene decennium. Munimenta in finibus Arabiae occidentalis in linea parallela Via Nova Traiana sita sunt. linea munitionum eius censebatur "limes exterioris" seu "sectio centralis" Limes Arabicus100 et intellexit pro area militari aedificata ad excursiones Arabum ex deserto 101 interclusas. In accessu currente, tiliarum maxime verisimile est solum ad confinium aream, et non ad limitem militarem[102]. Analysis huius termini non attendit relationem inter munitiones discussas. Notavit Isaac rationem existentiae munitionum certarum viarum esse determinatam, et non e converso. Ut supra dictum est, in tractatu Palmyrena fere solius utilitatis Arabiae conditae, quam plerique historici agnoscunt, novam viam fabricavit 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104

Sidebotham 1986, 71-76, 137-141, 148-155 Sidebotham 1986, 108–110. Isaac 1998, 414. Rey-Coquais 1978, 54 Freeman 1996, 102-113, Potter 1996, 56–60. Libertus 1996, 102–113. CIL III 14149' 21 = ILS 5834 "[...] in provinciam Arabiam redactam viam novam a finibus Syriae usque ad mare Rubrum a C. Claudio Severo leg. Augusti pr. pr.) [AD 111]. Parker 1987, 39. Parker 1991, 499. Isaac 1988, 125-147; Wheeler 1993, 24-30; Whittaker 1994, 200-202. Graf 1997, 271. Isaac 1990, 128: "Mapping and dating fors without consideration network viae est ratio informis quae ad intellegentiam ratiocinari non potest".

ad mare rubrum. Ita nexus terrestris Mesopotamia centralis cum mari Rubro 1055 coniungitur in itinere quod ab antiquis temporibus fuerat adhibitum. nexus eius ut jocus via tractari debet, sed etiam ut praeteritio Viae Silicae. Inde, maximae nexus punctus est Aegyptus. Propter rationes oeconomicas itinera maris iungentium portuum Maris Rubri et Oceani Indici multo utilior fuit ob capacitatem onerariam auctam 107 . Post mare Rubrum relictum, plura itinera sequi poterant 108, sed schedula temporis currilis rationem habendam erat; itaque optimum fuit Aegyptum mense Iulio discedere ac mense Novembri redire. his associata est onerariis in magnis navibus, quae etiam pecuniae capitales significant. Calculus initus est ut navis talis pretii, secundum bona papyri inscripta, fundum in Aegypto cum mille ducentis iugeribus agri aequipararet. In notis epigraphicis, Nabataei videntur fuisse mercium bonorum tantum inter lapicidinas Nili et portus in mari Rubro, operantes in desertis orientalibus Aegypti tempore Romano ac fortasse antea. Plerique occupationes hominum commemoratorum non memorant, sed graiti in locis montanis inter Nilum et Rubrum mare portus reperti possunt referre ad rectores camelorum in invehendo occupatos, nulla mentione societatis vel socii eius. In reditu, Palmyrenes societates negotiationes bene fundendas habuerunt. eius memorantur ab archaeologicis apud Koptos et Dendereh repertis, notando retro fere 100 annos. In Koptos, Palmyrenes veram mercaturam habuerunt - funduq110. hic nullum in Aegypto per tempus Romanum semitas Palmyrearum indicio est. Sub Traiano et Hadriano praecipua cura fuit de viarum et portuum fabricandis facultates, qua inter mare Rubrum et Nilum transportandum esset. Exercitus deserti Aegyptii orientalis in modum imperii regionalis ordinatus est, cuius praesentia per visum bonum progressum actionis commercialis est constituta. Negotium Berenike et Myos Hormos partem onerariarum accipere, attentis difficultatibus navigationis in mari Rubro septentrionali. Videtur, Roma luxuriae bona servisse in principatu. This seems to be confirmed by Pliny's records, according to which 50 sestertium sestertium quotannis ab Roma commercium in Indiam venisse (NH VI 26.101). Quatenus autem enunciatio ueteris auctoris fuerit exaggeratio114. notitiis Plinii non quaerendum est; eventus investigationis archaeologicae in India magnum influxum bonorum Romanorum indicant, praesertim bona luxuriae et amphoras. Hac in re significantia est inventio centri magni momenti apud Arikamedu (in ora Indiae occidentalis) 115 . Exempli gratia, consilium modo constructionis viae memorabimus et, in nonnullis periodis, etiam interventus militares dirigimus contra

106 107

108 109 110 111 112 113 114 115

latrones peculiare momentum explicant Romani itinera commercii adnexa (Isaac 1998, 423). Attamen difficile est videre directam connexionem inter commoda quaedam oeconomica tuenda, aliquas magni momenti decisiones politicas Romae et tempus exactum, cum haec gesta sunt. Sidebotham 1991, 13 ig. 2.1, 14 acus 2.2. Discussio de momento itineris huius commercii incepit ab publicatione Peripli Maris Erythraei, ductore navigationis ad Mare Erythraeum (nomen quo veteres intellexerunt mare Rubrum, sinus Aden et Oceanum Indicum occidentale). Est enchiridion mercatoribus Aegyptiis et nautis bona in hac provincia gestantibus, usque ad medium saeculi primi scriptum. AD (Casson 1991, 8). Casson 1991, 9. Casson 1991, 8. Rey-Coquais 1978. Sidebotham 1986, 96. Sidebotham 1986, cap. III. Sidebotham 1986, 53; Isaac 1990, 151 sqm; Isaac 1998, 420. Sidebotham 1991, 23. Sidebotham 1986, 22. Sidebotham 1991, 23; Confort 1991, 134-150; Lynding Will 1991, 151-156.

indicium ex studiis in materia Colloquii Romae et Indiae editis: Maritime Trade116. Producta Romana etiam in oram Indiae orientali graviter negotiabantur. bene, si etiam ratio Strabonis habenda est, oriens Indiae orientalis non erat terra incognita illis ab occasu venientibus. In hac provincia, commercium cum relative limitatis facultatibus oeconomicis sociatum est, sicut traic prope annos circum fuit. Fontes Sinenses commemorant Parthos exclusive commercium cum Sinis conservare voluisse, quod non postea quam 166 AD successerunt, cum prima mentio, iuxta eosdem fontes, directae relationis diplomaticae cum Romanis. Eodem anno mercatores Romani in Cambodia res suas mercaverunt. Quamquam iter maritimum multo utilius erat, commercium terrestris per Mediam Asiam praestare non potuit. Secundum Kennedy, flexibilitas socialis Millar explicatur, quod hae unitates cum multis imperiis intersederunt et in multis conflictationibus armatorum per saecula implicaverunt. Millar loquitur de "amnesia historica", referens quasdam incolas ad monumenta praeteriti temporis, sed notio pertinendi ad terram quam incolunt, coniungitur cum notione "longi temporis occupationis" et affectionis ruinarum ac monumentorum118. variae circumstantiae musivum componunt quod difficile est synthetice interpretari. Nimirum multa testimonia nostra, ex epigraphia, arte et architectura, concludunt conclusiones principales cum identitate singulorum e gradu societatis mediae orientis eruditorum. Nos solum paucas casus insolitas exaggerandam. Egregie, familiae, quarum nomina Hellenized vel Romanizata sunt, filiis suis nomina semitica describunt. Sepulchra quaedam apud Zeugma (Graeco tempore condita et in legionarium castrum conversa) Graecam et Romanam vestem memorant, sed epigrammata tantum Graece scripta sunt. Cuius rei emblema est Antiochi I Commagenae subsidia.

116 117 118 119

Roma et India, 39-133, 157-215. Robert 1993, 11. Millar 1993, 269–270. Kennedy 1999, CIII.

SYRIUS UNITS IN DANUBUM EXPLICITUS FINIS

I. Ala Celerum Philippiana Post mortem Gordiani III anno 244, successor eius Philippus Arabs in fronte orientali bellavit. Magnifice sub Philippopolis nomine reaedificatum fuit, probabiliter per aliquod tempus in exercitu praesidii collocatum, ut in ala Celerum Philippiana indicatum est inscriptum equitis. Ala Celerum a Philippo Arabe condita, una e copiis inclusa comitatu comitante Imperatore tendente ad caput Imperii occasione celebrationis primi millennii Romae anno 2482 . Duae inscriptiones notae hodie unitatem testantur; a Philippopoli et cippum Virunum, caput Noricum, Aggaeo dicatum, hexarcho alae Celerum viro sagittandi peritissimo vi militum interem(p)to (A.I.1)3 Nonnulli auctores tradunt praesidium Noricum in bello Marcomannico restitutum esse; in Arabia4 tertio AD centurio eum collocasse credens. Celeres armatorum hominum custodiebantur a Romulo, antiquitatis Romae conditore, fabuloso. ipsi Celeri, legato Romuli, auctoribus quibusdam, ut Remum interficerent, nuntiaverunt. Titus Livius and other sources claim they were equestris manus, celeres apparently literally meaning "celeres, purposeful". nomen non usitatis ad auxilia. Superfluum historicum fert, tali celebrationi adaequatum. praecipuum nomen ab imperatore in hac parte honoratum indicat. eius, ut Romulus redivivus, aliam fere rationem fore, qua Philippus Arabs eius locum statuere conabatur. Novus Hexarchus est eponymus ad stationes militares, si equestres ordines a fine saeculi III CE. sicut centenarius ducenarius et fortasse senator de industria formatus est

3 4 5

AE 1928, 153b = AE 1992 1694. Speidel 1977, 702. Speidel 1974, 934–939; Speidel 1977, 702–703; Graf 1994, 269. Cfr etiam disceptatio de instauratione huius turmae anno 238 a Gordiano III eiusque subsequenti inclusione inter favores Philippi Arabis - Speidel 1992, pp. CIL III 4832 = 11506 = ILLPRON 18 = ILS 2528. Davies 1977, 269 no. 2, nota 70. Wagner 1938, 25; Kraft 1951, 144; Alföldy 1974, 257. Speidel 1977, 703. Alia Romani Latini et Sabini cognomina inter auxilia palatina in Notitia Dignitatum Oc. 5, 194 et 195; Speidel 1977 nota XLII.

assimilatio electi equitis imperialis cum veteri equestri ordine. Ala Celerum novis ordinibus utitur qui alae6 desunt. Inscriptiones Philippopoli et Virunum dicunt de comitatu functionis unitatis, imperatorem de itineribus circa imperium comitantibus. Fortasse signa equitum singularium Augusti supplevit vel etiam pro duratione substituit. Quidquid habet munus, ala pertinebat ad novos equitum turmas eo tempore, quod est simile ala nova irma Cataphractaria Philippiana (III). Fieri potest ut pars cohortis apud Virunum remanserit, ubi civili bello contra Philippum Arabum partem habuerit. Sic Aggaeus in bello Virunensi vel in comite defendens vitam amittere potuit, cum notum sit imperatorem Beraeae mortuum esse.

II. Ala I Commagenorum milliaria sagittaria Inter alae in Oriente in prae-Flaviano periodo, ala I Commagenorum8 tantum notum est, primum in Aegypto sub Tiberio memoratur, ut patet ex saxo inscriptionis manipulo militum (A. II.1). ). Praetorium eius erat in Syene (Aswan), ubi tres copiae collocatae erant, et castellum ad systema totius regionis defensionis clavis erat. Pars copiae Commagenae missa Talmis in Nubia (A.II.1-3), ad Nilum ad tuendam regionem Aegypti coniungendam cum Regno Meroe. three dedications recording the ala in Talmis (Kalabsha): unam per decurionem et milites tredecim (A.II.1), unum ab equite (A.II.2) et unum per decurionem (A.II.3). 11. Alius miles ab ala Kommagenorum turmae Kaouiou memoratur in una dedicatione ab Elqabu (A.II.4.). Ex inscriptione ostracono fundata, ala I Commagenorum in Aegypto usque ad minimum 16512 constituebatur, re vera fuit ala Vocontiorum, in Aegypto inter 55 et 165 nota, Palmyram paulo ante relinquens quam 18313. Accurata lectio ostraconis de qua agitur ostendit hanc unitatem esse identicam cum ea quae apud Noricum anno 9614 incipiendo memoratur. Novissima commemoratio unitatis in Aegypto collocatae est diploma militare ab anno 8315. Itaque unitas Aegypti aliquando inter 8316 reliquit. et 95, ut quidam auctores sunt, interesse expeditionibus Domitiani contra Dacos. Ponebatur 6

7 8 9

10 11 12 13 14 15 16 17

Speidel 1977, ed. 42: hexarchus novus unus gradus est, quem Hieronymus tam celebri loco de his titulis non usus est. novi tituli ante 256 in usu fuerunt, ex quo propagare coeperunt, vide M. Rostovtzef, A. Bellinger, F. Brown, et C. Welles, de excavationibus apud Dura-Europos, Relatio praeliminaria in Nonam. 1935-1936, Pars 3: Dux Ripae Palatium et Dolicheneum, Typis Universitatis Yalensi, New Haven 1952, 42, n. 952): ducenarias, positiones centenarias. Ducenaris protectores. Speidel 1992a, 218. Cheesman 1914, 181-182; Graf 1994, 269. Speidel 1992, 246. Auctor credidit circumstantias Durae Europi, inter Parthiam et Palmyram sitas, ubi plures vexillationes ex pluribus cohortibus collocatae, Syrene optimam esse analogiam; Apsari, qui est in confinio Cappadociae, cohortes quinque, quae in Albaniam, Iberiam vel Armeniam mitti possent; examples from Dacia are Porolissum, Micia or Tibiscum. Holder 1980, 270, no. 241; Speidel 1992 nota 80; Spaul 1994, 95 note 2. Speidel 1992, note 79. SEG 1981 513, vide SB 12388. Speidel 1992, 267–268. Ubl 1981, pp. 24-38. CIL XVI 29. CIL XVI 29. Vide praesentationem in Speidel 1992, 268;

numerus militum potest ob implicationem in expeditionibus Domitiani in regione Danubii. Post Bellum Dacicum Traiani unitas in regione Danubii collocari potuit. Discussio "ala II Flavia Commagenorum" cum parte exercitus Daci in diplomate 14 Octobris 109 AD de Ranovacia quaestio duobus modis responsum est, sed cuius solutio ex novis pendenti testimoniis pendet. Divisio memoratur in uno diplomate, quod venit ab Oct. 10918. J. Garbsch credidit lectionem "ala II Commagenorum sagittaria" was a scribe's confusion with cohors of II Flavia Commagenorum19, but P. Holder has no doubt that this record was accurate20. Ramus deest apud Koptos diploma of 10521. Recens epigraphical Indian from Novae (Svishtov-Bulgaria) memorat dedicationem decurionum militum ad summum deum originis patriae unitatis: I(ovi) O(ptimo) M (aximo) Dolichen(o) / ubi ferrum na /scit(ur). Informationes de circumstantiis ind difficiliorem reddit magis limitatam, quae nobis extare possit quoad motus exercitus vel vexillatio in his locis possibilibus (A.II.16)22. Prima huius cohortis mentio in Norico venit ex diplomate ab anno 10623. Haec digressio nomen suum praebuit Comagenae/Comagenis (Tulln) fort24, castellum lapideum anno 104 aedificatum, ut patet ex inscriptione 25 constructione nuper reperta (A.II. 5). In diploma secundo dimidium annorum 1930, ramus memoratur primum ut milliaria sagittaria, ubi ala numerum "I" significans dedit. Sub Caracalla nomen Antoniniana accipit, quod etiam in titulo aedificiorum ab 104 AD invenitur, ubi imperatorium epitheton postea additum est (A.II. 5). Quod ad historiam huius rei in Comagena/Comagenis, ara Mithrae (A.II.6)26, et sepulchrum inscriptionis, probabiliter commemorari debet prima dimidia pars saeculi II AD. (A.II.7) 27. Vestigia bellorum Marcomanticorum nulla in Comagenis castello reperta sunt. Post 260 etiam illic occupationis signa nulla sunt, unde unitas in Gallieni mobili exercitu comprehendi potuit. Inscriptiones plurimae monumenti in Norico per II saeculum AD stationem militum memorant: prope Faimingen (A.II.8)28, Wolfsberg (A.II.9)29, Flavia Solva (Leoben) (A.II.10 )30, Celeia (Celje — Slovenia) (A.II.11, 14)31, Pielach bei Melk (A.II.12)32, Kircheiseling (A.II.13)33 et Halheim bei Wels (A.II. 15). Nomen turmae in dedicatione Iopiti Dolicheno Gerulatae legebatur, re vera ala I Ca(nnanefatium) 34. 18 AE 1990, 860 = RMD III 148; Garbsch 1989, 137-151; conclusiones in Garbsch, Gudea 1991, p.

20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34

I), quae actu cobors, et Aug(oris) Ituraeor(um) (qui ala esse debet); confusio facta est ex eo quod in Dacia eo tempore duo rami Ituraei erant cum similibus nominibus: ala I Aug(oris) Ituraeorum (17 Februarii 110) et cohors I Augusta Ituraeor(um) (both diplomat from 110). ILD 10, 26. Holder 2003, 132, tab. 1; Holder 2006, Tab. 4. Sedis similiter Ubl 2004, 32. AE 1968 513 = RMD 9 Markov 2008, 253-257. CIL XVI 52. Kandler, Vetters 1986, 154; Freisinger, Krinzinger 1997 226; Ubl 2004, 31–38; Ubl 2004a, 26–30; Hübl 2004. Ubl 2004 a, 26. CIL III 5650 = IllPRON 886. CIL III 5652 = ILPRON 903. CIL III 11901. IL III 5091 = ILPRON 740 CIL III 14368, 24 = ILPRON 1414 CIL III 5224; ILLPRON 1684; AE 2008, 1012; Ubl 1996, II/13. ILLPRON 877. AE 1973, 381. Restituatur ut ala Cannanefatium, Celerum, Clasiana, Claudia Nova seu Commagenorum. AE 1966, 292; Lőrincz 2001, 46, 182 referentia numeri NO. LXXX.

Communicatio trium alarum a Norico in expeditione ad rebellionem in Africa septentrionali supprimenda nota est (24 Martii 151). PROSOPOGRAPHIA Decuriones Bassus Cavius Vi....d[.....] .... C. Iulius Ursinus L. Aelius L. f. Serg(ia) Aet[e]rn[us], Praefectus, ala Commag., in Aegypto? (Europos, para. 1 b. Chr.)

A.II.1 A.II.2 A.II.3 A.II.14 PME I 20; Criniti 1973 nr. 20a*

Jeźdźcy Heliodorus Antonius Mareas Antiochus Valerianus Mamboraeus Rufus Sabinus […]n[…] Byk Mitrydates Crispus Germanus Marcus Manander Apollonius Florentinus Florus Aur. Quartinus Terentinus Tauronis

bass band bass band bass band bass band bass band bass band bass band bass band bass band bass band bass band bass band bass band bass bass band bass band bass band cavii bass band (A.II.2) A.II.4 A.II.10 A. II.12 A.II.13

Veterani P. Ael. C. Iunius Isaeus veteranus ex concilio

A.II.7 A.II.11

III. Ala nova societas cataphractaria Philippiana germen ab Alexandro Severo in Mesopotamia condita est. finem bello Persico propter invasionem Alamannorum appellavit. Imperator praeter legiones cum Osroenis sagittariis de Mesopotamia, cum Arabibus et Persis venit. Post tractatus cum Alemannis, imperator apud Mogontiacum occiditur, et Maximinus hrax factus est novus imperator agnitus. Vere anno Domini millesimo CCXXXVI Maximinus hrax adversus Alamannos in Rheno ultro repetit, in qua duo fratres Aurelius Saluda et Aurelius Regrethus vitam amittere videntur. quorum heres Aurelius Aurelianus funeribus suis curavit, ut patet in dedicatione in monumento a Cannstatt (A.III. 1)35, ubi maxime verisimile haec proelia pugnata sunt. 35 AE 1931, 68;

Ala nova irma milliaria cataphractaria involvit 238 pugnas cum Italia contra senatum36. Unitas memoratur in inscriptione in Intercisa reperta (A.XIII.23)37, quam quidam auctores in Pannonia collocari sub Gordiano III38 interpretati sunt. attamen recordatio non sufficit ad probandum quod ala in hac fort39 constiterit. Anno 244, interfuit expeditioni Philippi Arabis in Perside, deinde Bostrae (A.III.2)40.

IV. Ala I ramus Augustae Ituraeorum sagittaria sola est ala reparata e populationibus Syriae Ituraeae. Verisimile est, duce Nerone ad expeditiones Parthicas factas, Vespasiani exercitus victor in Italiam rediens, unde Augusti cognomentum. Inde in Pannoniam rediit. Nacera Benseddik Augustum fuisse probat, qui turmam sagittariorum e regione montanorum Coelesyriorum instituit, animadvertens Iturai numerosas esse in copiis Danubiorum limes. Ala I Augusta Ituraeorum prima unitas in Arrabona44 recte collocata fuisse notum est. Epitaphia Ituraj militis in orientali urbis parte conscripta sunt. Robur huius temporis Iturai utriusque exercitus constabat, ut Acrabanis Ababunis, Hanicus (A.IV.1)46, Bargathes Regebali (AIV.2)47, tum Celtae e Pannonia (A.IV.3); )48 vel Batavorum et Celtarum -Hispanorum (A.IV.4)49. K. Strobel50 tamen allegat medio saeculo I AD . — pressius inter 50 (?) et 70 — in Solva-Esztergom51 collocabatur. Unitas in Solva notatur etiam per notas "ALARIS" generis, quas Szilágyi ala(e) pri(mae) I(turaeorum) s(agittariorum) legebat. Hic ramus primum castellum in Intercisa aedificavit, ad Domitiani tempora notans. hic Iantumalius Blatonis (A.IV5)54 testatur, monumentum de quo agitur ad finem saeculi primi AD55 datam. on "ALIS" - sigilla typo56, datas usque ad periodum a fine I usque ad saeculum I AD. 36 37 38 39 40 41 42 43 44

45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55

Speidel 1977, 704 note 51. CIL III 10307 = ILS 2540; Intercisa I, no. 341; RIU IV 1073; Lőrincz 2001, ref. femina. 320. Wagner 1938, 34; Intercisa I, 247. Fitz 1972, 136 note 1; Lőrincz 2001, 46. CIL III 99 = IGLS 13.1, 9090 = ILS 2771. Graf 1994, 269. Spaul 1994, 155. Benseddik 1979, 34–35. Wagner 1938, 52; Fitz 1962, 44; Gabler 1967, 51. Ala Pannoniorum et ala I Aravacorum in medio saeculo primo tantum transeuntes erant AD. Hanc unitatem in Germania prope Bonnam fuisse credidit Cichorius (Cichorius 1894, 1250), sed de hoc nihil notum est. Gabler 1968, 78. CIL III 4367 = RIU 253. CIL III 4371 = ILS 2511 = RIU 254. CIL III 11083 = RIU 263. CIL III 4368 = RIU 635. Strobel 1984, 112, n. dum L. Bárkóczi ad saeculum IV redit. (Szilagyi 1952, 198). Szilagyi 1942, 174; Lorincz 1978a, 4, ig. 1.5. Strobel 1984, 112, 72. Erdély-Fülep 1954, 278, n. 2 = RIU 1233. Causae ubi nonnullae inscriptiones ab Aquinco Intercisae allatae sunt 4 saeculo AD rarae sunt (Fitz 1972, 9). Cum prior pars rami in Arrabona esset, secundum eundem auctorem, monumentum Dunaujváros hoc modo attingere non potuit (Fitz 1972, 40). Cfr Szilágyi 1942, 175-176 — analogia cum stamp in Sirmium (AIS), quae secundum se ad eundem ramum pertinebat; Intercisa II., 14 nota 39. Sirmium cf. disceptatio in Lőrincz 1978a, VII, n.

anni insequentis centuriae 57 etiam ad chronicon huius rami prope Intercisam referuntur. B. Lőrincz probavit quod ala I Augusta Ituareorum in Intercisa inter 92 et 10158 constiterit. he " ALIS" notat ab Intercisa restitui ut al(ae) i(turaeorum) s(agittariorum) vel a(lae) I I(turaeorum) s(agittariorum) (B.IV.1)59. Ultima epigraphica mentio exercitus in Pannonia superiore ab anno 9860 provenit. Videtur quod tantum in bello secundo Daciano interfuit, cum conatus victoriae implicationem maxime militum Pannoniorum exegit. Aliquantum temporis commoratus est in provincia nova condita, de qua in utrisque diplomatibus die 17 februarii 11062, et 2 iulii 11063. Alterum horum diplomatum ad indigenam pertinet regionem ubi exercitus constituitur: haemo. Horati f(ilio) Iturao. In diplomate nuper edito, alterum exemplar praefatae constitutionis, mentio est donandi debita iura alteri militi huius unitatis, Marsua Calvius f. Castellum in Dacia ubi haec cohors locata est, adhuc ignotum est. Epitaphium veterani (A.IV.11), a Caesarea Ponticia LXV, indicat posse stationem exercitus in Micia, donec missum esset in Pannoniam inferiorem. Usque nuper creditum est anno 113-114 ad calcem meridionalem » Pannoniae inferioris 67 venisse, ubi usque ad annum 167 in diplomatibus a saeculo II regulariter commemoratur. (13968, 14669, ca. 154/15670, 159-1671, 16772, 18673 (?) et 19274. Nuper editum diploma memorat eum inter turmas in Dacia Superiori die 24 novembris 12475, inde videtur quod stationis militum in Dacia esse X annos amplius quam antea sumptam, Praesidium in Pannonia inferiore Rittium - Surduk, unde proxime ex Dacia, provincia (A.IV.6) 77th Tipasa depingit inermis, nudis et cum iis. arcum in sinistra manu, it is probable that this detachment may be identified with ala Augusta in inscriptione Fediana (Mauretania Caesarensis) (A.IV. 12) 78. 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78

Lőrincz 1976, 34, 88, n. 101. Lőrincz 1977, 367. Lőrincz 1978, 23, 25, no. 9/82–90 CIL XVI 42; RMD II 80, 81 Diaconescu 1997, 29. CIL XVI 57 = IDR I 2. CIL XVI 163 = IDR I 3. Eck, Pangerl 2011, n. 1, s. 221-225. CIL III 1382 = IDR III/3 179. Wagner 53, Beneš 1970, 165; Russu 1972, 67. Nagy 1954, 112; Nagy 1956, 63; Fitz 1962, 41. CIL XVI 175. CIL XVI 179–180; Eck, Weiss 2001, 195-208 = RMD V 401; Mirković 2008. Lőrincz 1999, 173–175 = RMD V 415 CIL XVI 112–113. CIL XVI 123. CIL XVI 131, zob. Fitz 1959, 431. RMD V 446; 447 = Pferdehirt 2004, no. XLIV; CIL XVI 132 Eck, Pangerl 2010a, 247-255, n. 1. Petolescu 1995, 44. Benseddik 1982, 34–35; Spaul 1994, 155. AE 1975, 951; Benseddik 1982, 195, no. 1 .

S. Dušanić credidit solum partem unitatis in Rittio praesidio collocatam esse, reliquam in Dacia mansisse. Bello Marcomannico, in Rittio memoratur, ubi etiam usque ad finem 80 restat. the last known inscription of the branch is the inscription of L. Septimi Lister, found in Aquincum (A.IV.9), which can be dated to the first half of the 3rd century AD81. L. Septimius Lister in prorex oicium partem suam absumpsit, cum alicunde ad caput Pannoniae inferioris assumptum est. Ad Aquincum cobortes neque eo tempore quo minus castello Rittium est profectus, in orientem provinciae interim. Antea investigationes demonstraverunt ala I Augusta Ituraeorum sagittaria castellum in Ulcisia Castra a fine saeculi II posuisse. et prima decade III saeculi AD83. L. Nagy lectionem CIL III 15171 recognovit inscriptionem ala attributam, falsam esse asserens. ala Pannoniis etiam post refici- tionem quae secuta est Marcomannorum bellorum. Hanc aram Iovi Heliopolitano ab ala vexillatio eiusdem ala vexillatio positam (A.IV.10), et iuxta T. Nagy monumenti expeditionis Septimii Severi in Italiam commemoratam esse potest. Reliqua monumenta turmae ad 2 et 3 saeculum notantia Syrmia veniunt (A.IV.7)87. Eorum fundamentum, quamquam nulla Rittium cohortis monumenta inventa sunt, sumi potest a fine bellorum Marcomannicorum usque ad finem temporis Severani in castello Rittium88 constitutum esse. inscriptiones a parte australi Pannoniae et circa Moesiam superiorem, datas 223-226, memorant duas legiones a Moesia superiore, alteram a Moesia Inferiore, Pannoniam Inferiorem, Pannoniam superiorem et Noricum. Utraque praesentia sex legionum in regione et titulis honorariis indicant certamina quaedam in Pannonia inferiore et Moesia superiore hoc tempore facta. Forsitan certamina cum Sarmatis erant, praesidium ibi positum. Verisimile est in tali re Ala I Augusta Ituraeorum titulum "Severiana" 90 accepisse. 79

79 Dušanić 1968, 111. Argumenta innituntur inscriptione Iovi Heliopolitano dedicata by .

80 81 82 83 84

85 86 87 88

89 90

latio unitatis Romae (ILS 2546). Vexillationes equitum ex Syria in diploma in Tokod of 110 (ILS 2546), consideratum a Radnoti et Barkoczi, ut praecedant ala I Ituraeorum sagittaria in Rittium, pars tantum rami ab illa in Dacia separata. Secundum citatum auctorem, verisimile est elementa irritationis huius etiam Tipasae (Mauretania Caesarensis). Lorincz 1993, 52. CIL III 3446; Fitz 1962, 51. Cantacuzino 1928, 394; Nagy 1954, 113. Wagner 1938, 52; Szilágyi 1942, 174. Nagy 1937, 111. Saeculo II, pressius inter 133 vel 138 et 163, assumi potest quod ibi collocata est 3 voluntariorum cohors circa AD. ibi usque ad tempora Alexandri Severi. In fine Severani, Cohors I ∞ nova Severiana Surorum sagittaria ibi missa sunt. Fitz 1962, 52; Nagy 1973, 53–57. CIL VI 421 = ILS 2546. Nagy 1954, 113. CIL III 10222 (Sirmium); A. Premerstein, N. Vulić, in DIARIUM 6 (1903) Bb. 59, no. 97 auxilium. Cantacuzino 1928, 394 (in Guberevci). Ponebatur unitatem equitum Ituraj fuisse assimilatam ab incorporatis Ala Flavia Pannoniorum, quae, secundum Indios, ei a III saeculo CE attribuitur; fere aequalibus. Iuxta Fita (1962, 71 n. 252), monumenta coaetanei tum alae, tum laterculi a tertio saeculo reperti intra castella expressi, contradicunt suppositioni. Constructio operis in utraque castellis parallelis exerceri ostendit, unde singula praesidia habuerint. De levi hac de re consilium equitum Romanorum in tilia — cf. Gazdac 1997, 147-148. Fita 1962;

PROSOPOGRAFIA prefekta C. Vettiusa Priscusa Ioviusa Tusculanusa

Patka. 4. CIL XVI 57=IDR I 2; Eck, Pangerl 2011, no. 1, 221-225 A.IV

Radni Zani; wczesna data Flawiuszy Czarna; data 50–100 ne Albanus Balvi, Betavus; data 50–100 ne Ti. Juliusz Reitugenus; data 50–100 ne Ti. Julius Lucan, data 50-100 ne Kl. Ruinus Ursio

A.IV.1 A.IV.3 A.IV.4 A.IV.4 A.IV.4 A.IV.1

Duplarius Ael. Victoria

IV.4

Rycerze przybyli do Horatus f., Ituraeus Acrabanus Ababunis f; wczesna data Flawiuszów brat Hanicus Ababunis? Bargathes Regebalis f; wczesna data Flawiuszy [---] Ana[mi f.]; data 50–100 ne Iantumalius Blatoni f.; data ok. 100 rne Juliusz Gallianus Kajusz Beliabo? Mantaeus Secu(ndu)? C. Licinius Coll., Caes (obszar) Pontici Marsua Calvius, f. Arzal

Patka. 4. CIL XVI 57=IDR I 2 A.IV.1 A.IV.1 A.IV.2 A.IV.3 A.IV.5 A.IV.6 A.IV.6 A.IV.6 A. .IV.11 Tab. 4. Eck, Pangerl 2011, nr. 1, 221-225

Veterani Juliusz Julianus; date 150-200 CE L. Septimius Lister, ve. ab I.C.; date c

A.IV.8 A.IV.9

V. Ala i Osrhoenorum sagittaria Praesentia huius rami in Pannonia praesumitur ex stylo notae in Brigetio91 repertae. stamp "SOTALA" interpretata est ut retroactiva, lege apud Szilágyi ut ala(e) I O(srhoënorum) s(agittariorum)92. B. Lőrincz sociat hunc commentarium cum inscriptione Intercisa mentioningnumerus Osrhoënorum93.

VI. Ala I Septimia Surorum Parva nota est circa stationem huius unitatis in Pannonia. sola eius mentio est inscripta Carnuntum94. Hanc inscriptionem nonnulli auctores 91 92 93 94 . indicant

Lőrincz 2001, 46, n 229. Szilágyi 1942, 180 sqq, Abb 8. Lőrincz 1978a, 7 n. 70. HG Kolbe, CJ 8, 1963–1964; AE 1966, 286 = AE 1968, 422 = AE 1983, 766 = AE 1992, 1431; IDRE II 258 .

quaternionum ala II Septimii Syrorum civium Romanum95 G. Alföldy et postea B. Lórincz legere mavult ala I Septimius Syrorum96 The career of [O]ct(avianus) Faustinianus non praebet aliquas clues ad stationem copiarum in Pannonia97.

VII. Cohors Cohors I Aelia milliaria sagittaria equitata ad Klosterneuburg (Cannabianca? Asturis?) per saecula duo castra posuit. Secundum Fita, castellum Klosterneuburg probabiliter a Norico separatum et Pannoniae superiori sub imperio Domitiani annexum est. Kohors I Aelia sagittaria equitata 100 ibi castellum ab Hadriano occupavit. Constanter memoratur in diplomatibus a saeculo II AD101, et ultimo tempore in diplomate Brigetio ab anno 163, cum in fine catalogi exercituum topographice ab occidente usque ad orientem positae collocatus est. recordum praesentiae exercitus apud Klosterneuburgum etiam in notis quibusdam notis factis (B.VII.1 - dated 2nd - 3rd century AD, B.VII.3 - dated 198-211 vel 222-235 AD - datas. ad conspectum imperiali epitheto )103. Szilágyi disseruit notabilem periodum chronologicam, cohortem I Aelia sagittaria egisse ut unitas auxilia legionis Vindobonensium 104 . Iuxta supra auctoris cohortem Klosterneuburg legioni Vindobonae subesse videtur. Klosterneuburg (Cannabianca) Vindobona "pratum munitum" habebatur; dissimilem locum Ulcisiae Castra - in Aquinci munitione legionariae directam intraverunt. Manipulae X Geminae, quae Vindobona in perpetuo consistebat, Klosterneuburgum missae sunt, cum postulata belli postularent. cohorte totas calcis cum laterculis productas copiose105 praebebat. Cum constructio facultatum militarium ad tempus intermissa erat, hoc negotium a paganis106 acceptum est. Inscriptio exercitus in notis apud Carnuntum de quo agitur non significat eum castra fuisse ibi in centuriis II-III AD. Lateres ad Klosterneuburg107 in Carnunto iuxta Danuvium evecti fuisse creditur. Recentiores excavationes "COHIAELS" figuram huius unitatis (Plates 6.4-5), in saeculo IV datas declararunt. Castella Ala Nova (Schwechat) et Aequinoctium (Fischamend), inter munitiones legionarias apud Carnuntum et Vindobona sita, praesidium sui iuris non habebat, haec praesidia munita sunt 95 96 97 98 99 100 101 .

102 103

104 105 106 107 108

Spaul 1994, 211; IDRE II 258. Alföldy 1987, 229; Lórincz 2001, 46. PME S86: Prafectus: - vol., MF Faustinianus, prooem. Cichorius 1900, 329; Wagner 1938, 183 sq m; Martii 1952, 212; Kraft 1951, 185 no. 1790; Fitz 1962, 38; Mocsy 1962, 623; Ubl 1979, 117; Lőrincz 1980, 31 sq m; Genser 1986, 418 sq m; Lőrincz 1994, 51. Fitz 1962, 38. De confusione Cohors I Aelia (Caesarensium?) ∞ sagittaria in lectione diplomatum 2.07.133 (CIL XVI 76) et 16.10/13.11.134 (RMD IV 250)- Cf. Nemeth 2004, 639–642. Wagner 183, Jan. 1952, 212; Barkóczi 1958, 419. Nesselhauf explicat Caesarem Caesarensem, definitum terminum geographicum. Si clericus non fuit error (RMD III n. 30), potest honori esse Consulis II L. Elii Caesaris, qui in hac parte interesse poterit - apud Spaul 2000, 481. CIL XVI 76-133; CIL XVI 77-133; CIL XVI 178-146; CIL XVI 96-148; CIL XVI 97-149; Lorincz 2001, 41, no. 41. Longa huius rami mora in Klosterneuburg, notas chronologicas in segmenta chronologica strictiora dividere non potest. Differentia a periodo Severano incipiendo fieri potest, quando abbreviatio Nomina Imperialia in notis apparet. Martii 1952, 212 n., 239. Martii 1952, 212 kv.m. Fitz 1980, 138. Martii 1952, 210 n, 216. encič, Schuh 2000, 204. 21 pl. 3.10.

duabus legionibus. Tegula notat quae ibi confirmant hoc factum, sed in Ala Nova laterculum cum nomine departmentis de quo agitur embossed110 fuit. In hac provincia, in Bruckneudorf - Parndorf Villa, Neusidel am See Stf., Pama Stf., Winden am See Villa, tegula sigilla rami de quo agitur in contextibus archaeologicis notandis ad 2nd - 4th century AD111 scripti sunt. Porro laterculi cohortis in Gerulata signati sunt (Rušovce-Orosvár) 112, Ad Flexum (Mosonmagyaróvár)113, Quadrata (Barátföldpuszta)114, Arrabona (Győr)115. a Vindobona, Ala Nova, Carnuntum, Gerulata, Quadrata, Arrabona, Pama, Neusiedl am See (?), Bruck a D. Leitha; Mauer an der Url (= hling) [Noricum] (no. 119) et Kelamantiae (Izá-Leányvár) (prima pars 3 saeculi AD) (n. 121) non rationem pro actuali praesentia quaedam in his locis taedium, sed potius cum specie in laterum productione comparantur. Amplioris munitionis opera in tilia probabiliter facta sub Septimio Severo inter 197 et 202 facta est. Haec opera separatim considerari non possunt a motibus barbaricis et conflictationibus, quae fiebant per flexum Danuvii et partem meridionalem Danubii. Praeterea, teste Fita, munitione Alexandri Severi temporibus operata, sola Cohors I Aelia sagittaria equitata reliquit in tegula superiore Pannoniae titulo Severiana117. Minores pugnae cum Quadis et Marcomannis factae sunt inter 227 et 228 prope Danubium Bend et in Pannonia occidentali. Legio XIV Gemina et Cohors I Aelia Severiana hac in parte titulum Severianam inditum fuisse arguit supra titulus epigraphice anno 230 CE. by inscription in Klosterneuburg (A.VII.5)118. Notatu dignum est multos tegulas huius rami periisse, notantes ad IV saeculum CE, variis in locis a Pannonia superiore commemorari, quod probat eam multis et amplis operibus implicatam esse. Recens synthesis de cohortibus Imperii Romani ab JEH Spaul scriptam peculiarem historiae militaris missionem exhibet. Etsi diplomata militaria duae unitates memorant, cohortes I sagittaria in Germania et aliae cohortes I Aelia sagittaria in Pannonia superiore, notitia epigraphica cumulativa indicaret utramque copias apud Klosterneuburg in Pannonia superiore collocatas esse; ut, juxta praedictum auctoris, utrumque nomen ad eamdem partem referatur. Prima quingenaria, quae in Pinguia collocatur, milliaria fieri debebat, cum translata fuerit in Pannoniam sub Hadriano, unde nomen imperiale: Aelia. Cum epitaphia antiquissima (a 1 saeculo CE datas) prope Bingen in medio Rheno notata essent, secunda caterva (a saeculo II CE data) apud Klosterneuburg reperta est, cum tertia divisio esset inscriptionum Drobetae (ad tertiam tertiae datae) Saeculum CE), Spaul huiusmodi monumenta pertinere credit 109 Fitz 1962, 39 110 Szilágyi 1952, 211 111 Vide Lőrincz 1991, 244-247, COHRIAELS type: Bruckneudorf-Parndorf Villa (4th century), Neusidel am See Stf. 112 113 114 115

116 117

118 119

(4th century), Pama Stf. (4th century), Villa Winden am See. Szilagyi 1933, 86, no. 3c; NO. 4; Szilagyi 1952, 205; Barkoczi 1958, 420, Fitz 1962, 41; Lőrincz 1976, XXXII 95. Szilágyi 1952, 210. Szilágyi 1952, 206; Lőrincz 1980, typ. 10.1 = 9/6, 11/3 periodum Romanam nuper. castellum per vexillationes XIIII Geminae et XV Apollinaris erectum est. Lateres ad specularium reficiendas et fabricandas in area inter III saeculum et medium saeculum IV praebebantur, praeter nonnullas tribulationes legionarias, per cohors I Aelia sagittaria-Szilágyi 1952, 205; Lőrincz 1980, typus 9.6 = 5/22a, typus 10.2 = cat. 24.05; type 10.3 = cat NO. 25.05. Fitz 1959, 253; Fitz 1962, 77. Fitz 1962, 81. Praecipua lateris unitas - "distributio" ad opera constructionis hoc tempore facta fuit cohors VII Breucorum. Tegulae pupillae tituli honorarii Severianae notae sunt in Brigetio, Aquinco et Annamantia. Fitz 1962, 111, qui titulum ad bellum non pertinere credidit ideoque terminus ante quem esset. nomen quoque potest esse ex participatione pugnae militaris sub Septimio Severo vel Alexandro Severo. Pro ampliore discussione vide Lőrincz 2001, 41 n, 207, cum novissima bibliographia.

praesidia turmae secundae mediae primae et mediae tertiae CE. Absentia epithetorum Ulpia vel Flavia in nomine unitatis suggerunt, secundum eundem auctorem, quod unitas sub Claudio vel Nerone formata sit inter sagittarios in orientali Mediterraneo (Crete, Syria, Tripoli et Sidone). Cohortes copias in Rheno - in Flaviano periodo - pro iis qui in Britanniam missi erant ad has partes copias adduceret. Nulla tamen mentio diplomatis Germanise a. It appears in Pannonia beginning in 133 as cohors i Aelia sagittaria. Demum credit Spaul unitatem Klosterneuburgam fuisse, donec Alexander Severus ad Turnu Severini in Moesia inferiori (!?) 120 aliquando inter 222 et 240 permotus esse memoratur. Aurelius, plures scholares identificatio eius cum homonymo ramo inscripti apud Bingen122 favebant. Haec unitas in Dacia primo ad dimidium II saeculi AD primo collocata est, ut patet ex notis tegularum Tibiscum123 et castellum in Zăvoi124. Cohors I sagittaria ad Drobetam in secunda medietate saeculi II CE restituta fuisse videtur, nulla memoria ante quam Septimius Severus 1255 inventa est. In Drobec cohortes imperatoriae appellatae sunt: Antoniniana, Gordiana et Philippiana126. Nomen rami in testimoniis epigraphicis a Klosterneuburg "Aelia" continebat tam in inscriptionibus notatis ad saeculum II CE et (A.VII.1, A.VII.3, A.VII.6., A.VII.8, A.VII.9,) et qui ad sequentia saeculum notant (92, 93, 95, 96). Praeterea in 4 saeculo CE nulla deest "AEL" 127 ex abbreviatione rami nominis in tegula notat adhibito. unde spaul's conclusiones inaccurate sunt, quia, ut supra ostensum est, cohors I Aelia sagittaria continue memoratur in Pannonia 118-119 et epitheta Ant(oniniana) (A.VII.10) 128 et Ael(ia) Severiana (A. VII. 5.) 129 memorantur usque ad primam partem saeculi IV AD. In Dacia monumenta cohoris sagittaria milliaria matura sunt, epithetum Aelia in nomine rami non continent, dum genera notarum differunt ab iis quae cohor I Aelia sagittaria in Pannonia tribuuntur. Horum duorum ramorum evolutio varie fiebat in saeculis II et III AD. PROSOPOGRAPHY Tribuni C. [I]ulius Longinus; AD 159 [P.?] Aelius on[odoru vel odotu]s; probabiliter in saeculo 2 CE [----] Flavianus; probabiliter in 3 saeculo AD

A.VII.1 A.VII.3 A.VII.4

120 Spaul 2000, 481–482. 121 IDR III 1 130. Auctores inquisitionis archaeologicae ex Tibisco credunt cohortem interfuisse.

122 123 124 125

126 127 128 129

Ibi iam primis annis provinciae aedificata secunda pars castelli sub M. Aurelio cum aliis praesidiis locavit, hune lapidem magnum castelli. see Benea 1993, 99; Benea, Bona 1994, 38. Russu, 1969, 171; Benea 1976, 82 n. 29. "COH I S" - IDR III/1 251; "CIS" - IDR III/1 252. Quaedam notae actu "civ" cf. Flutur 1999–2000, 376, pl. II/1-2. Bozu, 1977 130-133. In 179 unitate adhuc erat in Tibiscum, cf. Piso, Benea 1984, 286 n, 137. Tria laterum signata genera apud Drobec notata sunt, vide. Benea 1976, 80, ig. 2/1–4, 3/1, 2–5. Memorabile hic est genus CIS, frequentissimum Tibisci, solum in specimine Drobetae notatum; COH ET SAG Typi, Drobetae frequentissimi, semel tantum in Tibisco memorantur! Duo huius generis specimina in Zăvoi notata sunt. Gudea 1978, 102 identiies cohors I sagittaria milliaria cum cohors I Antiochensium sagittaria. CIL III 6279, 8018 = 1583, Benea 1976, 77–84. De discussione de re militari in IV saeculo CE . vide Lőrincz 2001, 41 n 270. Ubl 1991, 111, no. XVII 135; Weber, Selinger 1994, 216 no. 258; Lőrincz 2001, ref. NO. 426 (datas 220-222). CIL III 5647; Fitz 1983, 106 no., 395; Lőrincz 2001, ref. NO. CCCCXXVII.

Kasjusz Paweł (l) [i] nus; II – III wne C. Aurelius Crescens; 230 n.e

A.VII.12 A.VII

Dasillus, dux Warrant Officer; date AD 20-150

A.VII.7

Firmanus Cassronis, armiger; date AD 100-150 Septimius December; date 200-250 AD

A.VII.7 A.VII.11

Eques Liccaius Licin[i (f)]; wczesna data Hadriana

A.VII.6'

peditum Neronis Sab[i]ni (f.); date 100-150 AD Surio provincial [i] sil.; date AD 100-150 Septimius Crescens; date c 222 AD Septimium Carinum. date before 222 AD Ulpius Avitus; date 100-300 AD [----] vilius [----] nobis; date AD 100-300

A.VII.8 A.VII.9 A.VII.10 A.VII.10 A.VII.

VIII. Cohors I Antiochensium sagittaria130 Creditur sub Vespasiano haec unitas in Pannonia131 collocata. In Moesia, anno 75, memoratur inter milites in diplomate Taliatae a 75132 memorato. In Moesia superiore, patet in diplomatibus 16 septembris, 94133, 8 maii 100134, 100135, 16 maii 10136; 96/100137. Etsi in militari diplomate nulla mentio est eius militum in Dacia, cohortis I Antiochensium in una inscriptione apparet a Drobeta, data CIII-CV, fere memorans participationem unitatis in constructione castelli, ubi videtur. quod etiam post expeditiones Dacias (A.VIII. 1)138. Ea prorsus in expeditionibus Dacicis incerta est 1339 . Ceterum, verisimile est, inter vel paulo post has expeditiones a M. Aemilio Basso imperasse, inscriptum esse ex Albintimilium Italia, regio IX, praefectus cohortis pr(imae) Antiochensium, deinde tribunus cohortis pr(imae) ; Brittonum, and finally as praefectus alae Moesiacae (Lower Germania)140. Eadem persona memoratur in diplomate lulii 2, 110 a Porolisso donato priori cohortis I Brittonum milliaria Ulpia Torquata civium Romanorum, quod significabat eum non multo ante fuisse praefectus cohortis Antiochensium. 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141

Thebano 1984, 120; Spaul MM, 424; Petolescu 2001, 82–83, no. 18; entea, Matthaeus-Popescu 2004, 272. Wagner 1938, 87; Lőrincz 2001, 46. RMD 2 = AE 1968, 446 = AE 1980, 788 = ILJug–2, 477. CIL XVI 39 = AE 1897, 108; CIL XVI 39; RMD V 335; Weiss 2008, 279-280, n. 4. CIL XVI 46 = AE 1912, 128; Eck, Pangerl 2008, 326–329, no. 2. Eck, Pangerl 2008, 338–345, no. 3–5; Eck, Pangerl 2009, pp. 562–566, no. 18 RMD III 143; Eck, Pangerl 2008, 329-337 RMD IV 218. Diploma datum est cohorti peditum veteranarum Antiochensium. Totum nomen eius remanet ultima epistula nominis patris sui: S, f(ilio). Vide etiam Matthaeus-Popescu 2006–2007, 41–4: AE 1959, 309 = IDR II 14; ILD 51. Matei-Popescu, 2006a, 99. ILS 9506; Plaum 1960, no. CIII; SMEs, A75; Holder 1980, 257, E 136. CIL XVI 163 = IDR I3.

Eo tempore constanter memoratur in diplomatibus Moesiae Superioris, ut patet ex notis annorum 112, 115 — nulla mentio in exped(itione Parthica)143, 132-133144, 151145, 157146, 155/159147, 158 /159148, 160149 et 161150 (Tabula 1). Nuper inventum est diploma militare donatum militi huius cohortis exscriptum post Constitutionem Imperialem 23 aprilis 157151: [coh(ortis) I Antioch(ensium) sag. cui praest L. C] ael[ius Sa…], ex pe[dite], Baralae Barga[t(h)is f.[…]] J. Spaul hypothesizavit unitatem secuta bella Marcomanica, cum esset appellatur cohors i Hemesenorum152. Similis hypothesis ab aliis viris doctis prolata est propter designationem sagittariae, nempe complexio turmae cum cohoribus et sagittaria apud Tibiscum153 post 165. In diplomatibus nuperis (151, 157 et 161 CE) memoratur cum turma. sagittaria indicativa, quae statim praemeditationem dat in COH notat I SAG ANT e Drobeta (B.XVI.3, D.XVI)154, attributa cohortibus I sagittariis, unitas cum historia adhuc agitata, non documentis militaribus. diplomata. mentio unitatis armorum ante ethnonymum est principale incommodum in restitutione. 142

PROZOPOGRAPHY Praefectus L. C]ael[ius Sa ...]; data 157 rne

Weiss 2008, 286-290, nr. 6

Pediti Baralus Barga[t(h)us f.; data 157 rne

Weiss 2008, 286-290, nr. 6

IX. Cohors quingenaria Canathenorum et Trachonitarum Cohors I Augusta Canathenorum et hraconitarum ex Arabia memoratur in una inscriptione ab Ad Flexum (Mosonmagyaróvár) 1 Ex Arabia analysing inscriptione, MP Speidel censuit hunc ramum identificare cum illa quae, secundum editores CIL. legit, scilicet cum cohortibus I Flaviae Canathenorum, quo casu ad aliam cohortem referri debet, in Raetia1 Cum epigraphicae notae inopes sint, unam tantum in Pannonia inscriptam, nullam in Raetia, idem cum cohorte. praesidium ad Straubingum collocatum veri simile est. Eck, Pangerl 2008, 355–363, no. 8-9 Eck, Pangerl 2005; Eck, Pangerl 2008, 363-370, no. 10. RMD IV 247. Pferdehirt 2004, no. 31; Eck, Pangerl 2008, 372–376, no. 12. Pferdehirt 2004, no. 37; RMD V 418; 419; Weiss 2008, 286-290, no. 6; vide etiam Eck, Pangerl 2008, 384–386: AE 1998, 1617. AE 1999, 1315 = M. Mirković, ZPE 126 1999, 251, n. 4. CIL XVI 111 = AE 1935 69; Pferdehirt 2004, no. 40; vide etiam Weiss 2008, 290-291, n. 7. RMD 55 = AE 1972 657. Weiß 2008, 286–290, no. 6. Vide etiam Pferdehirt 2004, no. 37, RMD V 418–419. Spaul 2000, 480-482, vide etiam in entea, Matei-Popescu 2004, 291–292: A. Rádnoti, AArchSlov 26, 1975, 207; Infra 1976, LXXVII, 84; Infra 1978, 25; Goodea 1980, 102; Strobel 1984, 120, note 15, 142. 154 Benea 1976, 80, ig. 3/2-5, typus C; IDR II 106c. 155 Lorincz 2001, 33. 156 CIL III 14379; Speidel 1977, 709. For a review of this hypothesis of placed troops in Pannonia, see Lorincz 2001, 33 no. 199. 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 .

cohortes in Pannoniam pervenerunt cum cohortibus Aureliae Antonianae s Mill. Hemesenorum sagittaria equitata c. R., cohortes i mill. Aurelia Antoniniana Surorum sagittaria equitata (= cobors I millilaria nova Severiana Surorum sagittaria equitata c. R.) et ala I hracum Herculiana157 ab oriente, ob evidentem ad firmandum calcis Pannoniorum arbores158. Stationes eius in Ad Flexum (A.IX.1)159 tantum memoratur regnante Septimio Severo, licet etiam post hoc temporis intervallum loco permanserit. Equestris ramus notus est Claudius Victorinus (A.IX. 1); inscriptio ponitur inter 205 et 211 AD.

X. Cohors II Chalcidenorum sagittaria160 eius unitas memoratur in Moesia inferiori die 14 iunii 92 cum diplomate militari Catalauniae 161 . Fieri potest ut eadem unitas etiam memoratur in fragmento diplomatis militaris de exercitu Moesiano anno 78162 . His in adiunctis argui potest eam probabiliter ab instanti cooptatione 163 in Moesiam Inferiorem translatam esse. Unitas in Moesia Inferior exercitibus in constitutionibus datis perpetuo memoratur hoc modo: Augusti 14, 99, 164, 13 Maii 105, 165, die 19 Octobris 120, 166, Mai/Decembre 121, 167, 20 Augusti 127, 168, et 2 Aprilis 134, 169. Diplomata. febr. 28, 138 et 7 aprilis 145; perperam intitulatum I Chalcidenorum170. Deinde regulariter apparet in diplomatibus 146171, 27 septembris 154172, 8 februarii 157173 et 156/158174. hic nihil de situ praesidii in provincia Moesia inferiori collocari potest. Clusium hunc effectum praeberi potest per COH II C tegulas impressas, quae Gura Canliei et Izvoarele (Sucidava) ad hanc divisionem pertinere interpretantur. Infeliciter, deficientibus aliis monumentis magis conclusis, de praesidiorum locatione speculari non possumus, cum etiam textus non certa sit accessio. Nulla etiam mentio alicuius ducis vel militis turmae in Moesia inferiori operantis, uno excepto, scilicet ab Apri w hratii, suppletus est haec: [praef. Quid est. II] qu[itatae Chalcide] nor[um] quae usquam datae sunt 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170

171 172 173 174 175»

Mos redire in Syriam 182-183 dicebatur. Lorincz 1994, 55; CIL III 3668. Lőrincz 2001, 245 no. Quum. 292 Cichorius 1900, 269; Wagner 1938, 118-119; Aricecu 1977, 65; Benes 1978, 24; Spaul MM, 429; Matei-Popescu 2004, no. 35; Matei-Popescu 2010, no. 18. Petolescu, Popescu 2004, pp. 269-276. Eck, MacDonald, Pangerl 2002a, 227–231, no. 1: II C [Wagner 1938, 118; Benes 1978, 24; Spaul 2000, 429. CIL XVI 45; Pferdehirt 2004, no. 8; Eck, Pangerl 2006, 97–99. Pferdehirt 2004, no. 11; Pietrowski 2004, 10-17. RMD V 356; Eck, Pangerl 2009, pp. 533-537, no. 9. Eck, Pangerl 2008, pp. 296–300, no. 10 RMD IV 241; Pferdehirt 2004, no. 23 CIL XVI 78; Weiss 2008, 300-302, no. 11. CIL XVI 83, respectively RMD III 165/RMD V 399; Weiss 2008, 314-316, no. 16; Eck, Pangerl 2009, pp. 548-552, no. 14-15. II Chalcidenorum, non I Chalcidenorum ut Aricescu (1977, 57) credidit. Cohort I Chalcidenorum anno 157 Syriae memoratur (CIL XVI 106). Altera cohors I Chalcidenorum equitata in Numidia collocata est (Le Bohec 1989a, 70–73). Disputationem vide apud Matthaeum-Popescu 2010, no. 18 RMD IV 270; Weiss 2008, 307-309, no. 13; Eck, Pangerl 2009, pp. 553-556, no. 16 RMD V 414; Eck, Pangerl 2009, pp. 557-562, no. 17. Ivantchik, Krapivina 2007, pp. 219-242. RMD I 50; Weiss 2008, 309-312, no. 14. Matei-Popescu 2004, 35; Matei-Popescu 2010, no. XVIII.

Vespasian176. Si hoc consentimus, tunc II Chalcidenorum cohors erat equitata, item equitum turmae. Verisimile erat, a Chalcide Libano conditum in Moesia, ubi et praesidium et tempus stationis, praeterquam in diplomatibus militaribus, ignoratur.

QUAESTIO XI. Cohors I Flavia Commagenorum sagittaria equitata (?) 177 Donec recens, tempus formationis exercitus adiunctum est cum annexatione Regni Commageni (72 AD), quae suo nomine insignitur. Praesens haec unitas in diplomate Catalaunici 92 CE. priorem cooptationem exponit, nempe ante initium regni Vespasiani178. Ramus memoratur etiam inter ramos Moesiae inferioris in constitutionibus 97179, 105180, 11181 (Tabula IV). Epitaphium Tomis, memorantibus M. lulio Tertullo et Mithradate, veteranis, peditibus cohortibus XVIII, ex statione in Moesia inferiore. Primis decenniis II saeculi, historia Commagenorum exercitus seiunctim considerari non potest ab historia legionum, quae in expeditionibus Dacicis intersunt, in operibus in Muntenia regione effectis. Exercitus Moesiae Inferiors183 praecipuum munus egit in conatu militari Imperii in conflictu cum Regno Dacia184 propter opportunitatem Mosiae in relatione ad territorium septentrionale Danube. V Macedonica (Oescus) et Italica 186 narum copiarum in Moesia Inferior prima Dacica expeditione formavi. in multis expeditionibus duae legiones interfuerunt, quae signa Buridawa prima in expeditione exposita sunt. Iuxta eandem missionem, unitates V Macedonica et I Italica verisimillimum erant cum cohortibus I Flaviae Commagenorum ab Buridava ad Drajna de Sus et Malaieşti ut castella per accessum viarum ex Transylvania188 aedificarent. Tales turmae motus ad destructionem munitionum Daciae in Gura Vitioarei, Plopeni, Slanici vel Homorâciu189 referuntur, sed etiam Târgşor seu Pietroasele, 176 AE 1973, 485 = AE 1976, 583; Saddington 1982, 71; PME, Inc. 75. 177 Cichorius 1900, col. 273-274; Christescu 1937, 183; Wagner 1938, 123-124; Kraft 1951, 60–61; 173, no. 1330-1331

178 179 180 181 182 183 184 185 186 187»

188

189

a,b; Russu 1972, 70; Aricescu 1977, 59–60; Tudor 1978, 334; Bene 1978, 26–27; Thebano 1984, 127; Vladescu 1983, 25; Spaul MM, 403; Petolescu 2002, 95–96; Matei-Popescu 2004, 204, no. 20; entea, Matei-Popescu 2004, 279-280; Matei-Popescu, Entea, 2006a, 87–88; entea 2007a, 143-148: Matei-Popescu 2010, no. 22. Petolescu, Popescu 2004, pp. 269-276. RMD V 338; Eck, Pangerl 2005a, 185-192; Eck, Pangerl 2009, 510-512, no. 2. CIL XVI 50. RMD IV 222 AE 1938 6 = ISM II 176. Secundum I. I. Russu Mithridates Iranianum nomen est, dum Barales est originis Syro-semiticae (Russu 1969, 171 nota 13). CIL III 12467. Wagner 1938, 123; Russu 1969, 172; Thebano 1984, 127; Petolescu 1995a, 249. Christescu 1937, 13–4; Sarnowski 1987, 107-22. Ad hoc vide Matei-Popescu 2004, 123-129, ad plenam discussionem. De concursu legionum inferiorum Moesiae in expeditionibus Dacicis, vide recentiorem discussionem in Matei-Popescu 2007, 290-300 et Petolescu, Matei-Popescu 2008, 357-367. IDR II 381; Zahariade 1997, 59. Hereditas ibi commemorata, una cum peditibus singularibus, ad hypothesin ducendam Moesiae inferioris ibi collocatam (Bichir 99-102). Doruţiu-Boilă (1990, 251-271) adhuc praesentia pedites singularum in Buridava gaudet post cessationem belli in prima expeditione vel etiam post institutionem provinciae. Zachariades, Dworski 1997, 61–62. Sententiae eius in ampliorem opportunam visionem, quam C. C. Petolescu tenuerant, cadunt, qui credidit inter duas expeditiones Dacias complures valles repraesentantes itinera aditum ad regionem intra-Carpathianam munitionibus ab exercitu Romano aedificatam (Petolescu 1986, 510-514) praeclusam. ) ad praedictarum castellorum situm eorumque necessitudinem cum Dacis defensivis locis, vide n Zahariade, Dvorsky 1997 ig. 1 .

quae eodem tempore creata sunt. Praesidium castelli Drajnae de Sus constitisse inter duas expeditiones Dacicas, vexillationibus memoratarum legionum et cohortis Commagenae. Secundum Zahariade, Dacia devicta, tales unitates suppleverunt vexillatione XI Claudiae190. Tota disceptatio de motu singularum militum ex inventariis tileorum ad unitates pertinentibus insculptis consedit. Notatu etiam dignum est quod quaelibet missio innixa interpretationi notarum testarum nonnisi considerari potest quatenus datum territorium in provincia particulari tempore comprehendebatur, quae iurisdictionem in territoria determinaret ubi iclays producens materiam debitam locaretur. construction191. In hoc situ, quaelibet suggestiones circa operationes singularum ramorum in expeditione fundatae in analysi notarum testarum adhuc sunt solae conjecturae. Notae inventae in Drajna de Sus fort tria genera comprehenderunt, tertius ex duobus subvariantibus 192, notat "COH COM" typo Drajna de Sus I193, notat "COH I COM" typus Drajna de Sus II194 et " COH COMA" notat genus Drajna de Sus Sus III.a-b195. quamquam fragmentum fictilis, quae in Voineşti fort notatur, formari potest in typo III.a196. Typus III.b easdem notas habet ac Type III.a, excepto quod textus profundior est et cartridge duplicatur intus cum linea tenui. Excavationes archaeologicae a Târgşor praebebant tegularum notat ad hunc ramum197. impressio a Voineşti, etsi fragmentary, componi potest in Drajna III specie et fortasse in III.b variantibus, sed utraque Târgşor exemplaria ad diversum genus pertinent (Plates 2.1–7). Numerus notarum adhibitorum Cohors I Flavia Commagenorum in Drajna de Sus suggeret, secundum scholares materiam laterculi ab occidentali-occidentali Muntenia, totam vim unitatis in Drajna de Sus198 collocatam esse. Pertinens theorema, sicut ratio numerus copiarum in hac provincia, nititur supposito quod singulae species notae ad saeculum pertineant. Quatenus inventio duarum notarum ex Târgşor et specimine Voineşti confirmat praesentiam vexillationibus nonnullis Commagenorum in his locis, vel tantum onerariam materiam texendi ex castello in Drajna de Sus? 190 Usque nuper ad Brigetionem in Pannonia collocatam legio aliquandiu, sed admodum est

191 192 193 194 195 196 197 198

Probabile est eiusmodi argumenta ad periodum translationis suae ad limes Danubii inferioris, quae facta sunt, secundum Florian Matei-Popescu, post impetum Dacorum hibernorum 101-102 (Lőrincz 1975, 342-352; Matei-Popescu 2004a. , 123-129 ) . M. Zahariade credit partem legionis Oesco, ubi V Macedonica collocabatur, translatio ante initium belli Dacici simul cum vexillatione a Brigetio facta, et alia vexillatio directe ad missum. Durostorum circa 105 —106 (Zahariade 1999, 599-607). Traianus, post hiemem 101-102 oppugnatione inusitata, duabus latioribus frontibus, Traianus XI Claudiam et I Minerviae copias inferre statuit, vexillatione in Brigetio relicto ad hoc castellum condendum. cuspis Pannonici tiliae , ut Caesar non hoc tiliae spatium diluere voluit. fl. Matei-Popescu contendebat non nisi post hiemem 101-102 exercitum Moesiae inferioris novis legionibus et duabus milliariae cohortibus auctum esse, cum V Macedonica Troesmis eodem loco mota (Matei-Popescu, 2004a. , 123-129 ) . Fieri potest ut exercitus Moesiae inferioris evolutionis militarium actionum ab 102 CE implicatus sit, i.e. post oppugnationem Decebali sociorumque eius meridionalis Danubii (Matei-Popescu 2007). Vide ad hanc rem Pisonem 1996, 198-199. CIL III 12530a = IDR II, 603a-c = Ştefan 1944, 124. Zahariade, Dvorsky 1997, 23, ig. 14a-b; Zahariade, Lichiardopol 2006, 127 ig. 5/I a Zahariade, Dworski 1997, 23, ig. 15a-c; Zahariade, Lichiardopol 2006, 127 ig. 5/II b Zahariade, Dworski 1997, 23; typus III.a - ig. 16 a-b, typus III.b – ig. 16 c-e; Zahariade, Lichiardopol 2006, 127 ig. 5/III c-d. Badescu 1981, 292, ig. 2; Zahariade, Lichiardopol 2006, 127 ig. 5/h Zahariade, Lichiardopol 2006, 127 ig. 5/IV e-f. Vide etiam in praecedentibus innixa informationibus oralis inquisitionis ab auctore instructis: Petolescu 1995a, 249 note 433; Petolescu 2002, 96 nota 5. Zahariade, Dvorsky 1997, 64 f.

Solus eventus investigationis mineralogicae exspectans publication199, duplicatus cum disceptatione novorum elementorum, explicationem huius thematis 200 praebere potuit. In recenti studio M. Zahariade et D. Lichiardopol methodum proposuit ad colligendas vires unitates in Muntenia septentrionali positas secundum relationem theoricam inter typologiam et collocationem materiae impressae. eius adventus fundatur in collectione tegularum Indiae ab occidentali-septentrionali Muntenia201. hypotheses autem de viribus militum in singulis castellis collocatis limitantur ab incerto inquisitionis archaeologicae singularum castellorum, quae aestimant vim militum difficilem ab interiori consilio et magnitudine aedificiorum in medio. Praeter monumenta cohortis Commagenorum notat, notae legionis XI Claudiae memorantur etiam in Drajna de Sus, Voineşti et Târgşor, quod significare potest, in subsidiis similium futurorum monumentorum, quod agimus de captis Cohors I. Flavia Commagenorum vexillationes ex hac legione202. Post ordinationem administrativam sub Hadriano cohors inter unitates Daciae inferioris recensetur sub diplomatibus 126203, 130204, 131-132205, 140206 et 146207 (Tabula 9). Notae chronologicae monumentorum in aliis castellis inferioris Daciae desunt. Monumenta militum Romula208, Slăveni209 et Acidava210 solum ex stamp indicem veniunt. Eius generis stamp in retrospectu secundum logicam historicam post annos 117-118 data est, cum unitas in aream Alutani limes211 restituta est, dissimiles rationes Drajna de Sus. Nostro iudicio notae Romulae et Slaveni possunt convenire diversis subtypis. Magnitudines cartridgeum sunt simillimae, in utroque scriptura transversa, forma tamen et crassitudine litterarum diversae. Cum unum tantum specimen pro singulis locis sit notum, caute accedendum est huius effectus interpretatio possibilis. Prima lectio notarum legionum Romulae in collectione Papazoglu, ab O. Hirschfeld condita, accurata erat: Coh(ors) I Fl(avia) Com(magenorum)212. Editus in Corpus Inscriptionum Latinarum, A. von Domaszewski confundit abbreviationem nominis imperialis "FL" cum "II" 213, quod etiam in aliis occasionibus accipiendum est. V. Christescu, collatis duobus diplomatibus militaribus e Dacia superiore, provinciam, in qua cohores I Flaviae Commagenorum non habuit, emendatam lectionem typographici notat215. D. Tudor credidit Romulam praecipuam esse locum inventionis, datam 199. Analysis mineralogica materia texendi cum stampa cohortis I Commagenorum indagata est.

Facultas Mineralogiae Universitatis Babe-Bolyai in Cluj. 200 Investigatio archaeologica apud Drajna de Sus fort anno 2012 resumpta est, iucundos eventus afferens. 201 Zahariade, Lichiardopol 2006, 121–133 = Zahariade, Lichiardopol 2009, 173–184. 202 Optima analogia ad hunc modum est Cohors I Aelia sagittaria, quae diu functus est

203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215

auxilia legionis Vindobona. Cohors Klosterneuburg castra habuit, sed opportuna legioni Vindobona positae subesse videtur. Fort Klosterneuburg (Cannabianca) simplex munitio Vindobona castelli censetur. Praeterea Cohors I nova Severiana Surorum sagittaria (Ulcisia Castra) intra ictum legionis Aquinci fuisse videtur. Ilkić 2009, 59–73. RMD V 376 Mugnai 2011, 277-280. IDR I 13 = RMD I 39 RMD IV 269; Eck, Pangerl 2011, pp. 225-230, no. 2. IDR II 382. Tudor 1933, ig. 3c,d; IDR II 528 = CIL III 8074, 14d. IDR II 551 = CIL III 8074, 14d. Zahariade, Dworski 1997, 68 ft. 18. O. Hirschfeld, in Ephemeris Epigraphica, Berlin, II, no. 40 (ca. Tudor 1933, 229). CIL III 8074, 14c. Cichorius 1900, 274; Pârvan 1926, 277. Christescu 1937 (= IDR II 382; Tudor 1933, 67–68, 229 no. 1; Tudor 1978, 334; Vlădescu 1983, 35).

maxime notat elongationem, credens eum ibi constitisse primo 105 AD. Inde vexillationes nonnullae ad Slaveni et Acidavae temporaliter moverentur, occasione laboris impense expeditionis aedificationis in valle fluminis Olt et in regione septentrionali-orientali Munteniae — in Drajna de Sus. Hinc post ordinationem Hadriani cohortes I Flaviae Commagenorum in Dacia inferiori remanerent. Motus copiarum Danubii septentrionalis diversam viam sequeretur. Verisimile est, D. Tudor suppositiones ad tempus proxime post Romani septentrionalem occidentalem Munteniam reliquerunt. Ioana Bogdan-Catăniciu disseruit castrum in Romula217 esse et copias, quarum sigilla in perimetro muro aliarumque aedium publicarum inventae sunt, in Romula non positae, sed in constructione et refectione urbis Romanae implicatae sunt. In Slaveni ramus notatur notis eiusdem generis ac in Romula, sed minoris quantitatis. Fieri non potest, utrum haec cohors in Romula220 an Slăveni praesidio posita sit. Secundum Al. Barnea et I. Ciucă, index laterculi cum sigillo cohortis I Flaviae Commagenorum documentorum praesentia in Acidava quarumdam vexillationibus ad structores rami pertinentes, castellum postea praesidium militum factum est. Reditus cohortis I Flaviae Commagenorum ad flumen Olt congrueret cum reposito castelli lignei in Acidava cum fictili fort222. Cum numerus notarum cohortis Commagenae minoris in Dacia inferiori sit, si consideremus facultatem ut aliquas materiae huius laterculi aliquo casu ibi devehantur, res tota retractari potest. Unicum chronologice pertinet recordum ab arce Câmpulung-Jidava. In retentura dextra, in pavimento contubernii fortium, fictilis reperta cum subscriptione militis Flaviae Commagenorum ex cohorte I. Transalutanus lindens223 grex prima mentione habebatur. castra sunt unum tempus; Severan nummus innixus esset, nummus Philippi Caesaris in incendio campi repertus author esset ad destructionem arcis in vicinia excursiones Carporum sub imperio Philippi Arabis224. Compared to the Commagene from Micia, C.C. Petolescu assumpsit quod unitas erat equitata225. Plus quam 400 sagittae notatae sunt in fundamento principiorum, in "eisdem cubiculis atque etiam in arta coetibus"226. his principia scaena in Jidava, quae armamentarium quaestionis comprehendit, verisimiliter respondet stationi cohortis I Flaviae Commagenorum ibi. CC Petolescu certas habebat copias ibi in castello collocatas esse primo saltem saeculo III, manipuli sagittarios constitisse. Hypothesis etiam confirmatur in 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227

Tudor 1933, 232. Bogdan-catăniciu 1994, 350 notis 32. Bogdan-catăniciu 1981, 25-26 nota 226. Pro unitates in Slăveni, vide. Vlădescu 1983, 32–57. Tudor 1978, 334. Beneš 1978, 27. IDR II 551 = CIL III 8074 14d; Barnea, Ciucă 1989, 148, 154. Ad presentationem arcis see Tudor 1978, 301–304 et Vlădescu 1983, 82–85. Petolescu 1999, 189; Petolescu 2002, 95–97, no. 30 Petolescu, Ciolan 1984, pp. 15-17. Petolescu 1995a, 250 nota 443 cum argumentis ex horrei magnitudine innixis, quod indicat cohortem equitatam ibi collocatam esse; vide Petculescu 1987, 70. Popescu, Popescu 1970, 257, ig. 12/2. Ad hanc rem Davies 1977, 257-265; Zanier 1988, 22–25. Petolescu 1995a, 250; Petolescu 2002, 96–97.

quod haec castella in Occidentali Munteniae acie sita essent, ubi Daci et Roxolani, qui boni sagittarii erant, Romani exercitus oppugnatores erant. Tanti vix copiarum confectio est. Praefecti duo noti sunt, fortasse originis Italicae 229: M. Antoninus Modianus et C. Betitius Pietas230. Duo milites cohortis memorantur in inscriptione Tomis: M. Iulius Tertullus et Mithridates CCXXXI. Nomen militis ( - - -] ITULCAI (?) notum est etiam a graito in castello Jidava reperto (B.XI.9)232. ergo numerus unitatum respondet virtuti cohors quingenaria, licet etiam possit esse equitata233. Tum per analogiam cum praefata cohorte tum ex circumstantiis archaeologicis in Jidava castelli, accipi potest cohortem Cohors I Flavia Commagenorum equitata (?) sagittaria appellatam fuisse.

XII. Cohors II Flavia Commagenorum equitata sagittaria234 Hic ramus recensetur in diplomatibus Provinciae Moesiae superioris 12 iulii, 96235, 8 maii 100236, 100237, 16 maii 101238 et 103/105239 (Tabula 1). Expeditionem Dacicam Imperatoris Traiani 240 communicavit, ac deinde inter copias novae provinciae factae die 14 mensis Octobris anno 109241 et 2 iulii 110242 relatus est. Post reformationes administrationis 118/119, pars auxiliorum fiet. Dacia superior. Prima mentio data est a die 14 Aprilis, 123 AD, exemplum diplomatis militaris imperialis constitutio militibus donatum cohortis, in pedites singulares Britanniciani cohortis, ala I Brittonum c. R. et cohortis II Gallorum Macedonica, quae. iam novae provinciae Daciae Porolissensis ad territorium translata. Diploma datum Zaccae, Pallaei f., Syro, duce Ulpio Victore. Educatus est non postea quam XCVIII AD, et origo eius indicat curam auctoritatum Romanarum ad numerum cohortium 228 supplendum.

229 230 231 232

233 234

235 236 237 238 239 240 241 242 243

ut pro absolutione concluderet quod sagittarii ibi constiterant, sicut alii milites etiam in arcu exercitati. Wagner 1938, 124; Russu 1969, 172. CIL VI 3504 (Roma), PME 1976/9 A 138; respectively CIL IX 1132 (Aeclanum, Regio II), PME B 22 - to the first half of the dated. Annuntiatio; ILD 106. ISM II 176. Inscriptio in Tomis probare non potest cohortem positam esse in oppido in litore Ponti Euxini, propterea quod beneficiarius monumenti veteranus fuit, non privatus (Matei-Popescu 2004, no. 20). . Lectio ILD 164 (indium etiam memoratur in Petolescu 1995a, 250; Petolescu 2002, 96–97). Felix Marcu arguit graito scripto nomen militis in cohortibus I Flaviae Commagenorum non sponte probare copias in Jidava collocatas esse. Pro argumentis suis auctor legio XX Caernarvon notabat ad Septimium Severum, qui militem auxiliaris (coh. Sunicorum vel Sunucorum) in legione iglina operantem (Marcu 2004) memorat. 577). Petolescu 1995a, 250 note 443. Cichorius 1900, col. 273-274; Christescu 1937, 183; Wagner 1938, 123-124; Kraft 1951, 60–61; 173, no. 1330-1331 a, b; Russu 1969, 167-186; Petolescu 1972, 43–50; Bene 1978, 26–27; Russu 1972, 70; Petolescu, Marghitan 1974, 247-258; Petolescu 1976, 393–398; Gudea 1976, 517–521; Tudor 1978, 334; Petculescu 1982, 84-89; Thebano 1984, 128; Spaul 2000, 404–405; Petolescu 2002, 97–99 no. 31; entea, Matei-Popescu 2004, 280; Matei-Popescu, Entea 2006; Matei-Popescu, Entea 2006a, 87–88; Entea 2007a, 148-151. AE 1977, 722 = RMD I 6. CIL XVI 46; Eck, Pangerl 2008, 326–329, no. 2. Eck, Pangerl 2008, 338–345, no. 3–5; Eck, Pangerl 2009, pp. 562–566, no. 18 RMD III 143; Eck, Pangerl 2008, 329–337. 12 ianuarii 105? CIL XVI 49; CIL XVI 54, Pferdehirt 2004, n. 13, RMD V 339. Ströbel 1984, 128. AE 1990, 860 = RMD III 148. IDR I 3 = CIL XVI 163. Pferdehirt 2004, no. XXII.

tirones ex eadem area et verisimiliter iisdem artibus. Sequentia quattuor diplomata memorant in Dacja Górna in 136/138244, 144245, 157246 et 179247 (Tabula VIII). Copiae in castello Micia positae paene per totum exsistentiam provinciae commemorantur, exceptis duobus primis saeculis II decenniis. Veteres record dies in Hadriani aetate 248 . Aliae inscriptiones militares imperatoribus Antonino Pio dedicaverunt, M. Aurelius et L. Verus250 respectively 164. The refection of thermae (balneas coh(ortis) II Flaviae Commagenorum vetustate dilapsas restituit) 251 sub cura Praefecti Sexti Boebius Scribonius Castus occurs in 193 Thermae adhuc reparantur Severo Alexandro 252 . Inscriptio indicat cohortis concursum cum aliis copiis in opere militari magni momenti in imperio Septimii Severi et filiorum eius. meminit etiam eius epigramma us253. Videtur autem hanc unitatem in Micia iam Traiani temporibus collocatam esse, ratione habita verius nunc dici posse aram Iovi Turmasgadi dicatam a praefecto unitatis M. Arruntio Agrippin. . Verisimile est hunc hominem factum esse praefectus deserti orientalis in Aegypto (praefectus Montis Berenicidis) anno Domini millesimo CXVIII, de quo in ostracon graeco Krokodilô255 invento. eum locum occupari posse, expletis tribus equestribus militiis atque itinerariis lapicidinisque in finibus Aegypti continendis. Cum igitur imperium quingenariae cohortis inter tres equestris militiae primus ordinetur, Agrippina ad Micia primos provinciae annos remitti potest. Kohors II Flavia Commagenorum memoratur in castello in Micia cum quattuor generibus tegularum notat258. Priorum duorum generum lectio nonnullas quaestiones dedit, quae inter scholares controversias duxerunt. Type 1: "COH II FL COMM" - Cohors II Fl(avia) Comm(agenorum). Primitus notat huius generis restitutos COH II HIS, adsignatos cohorti II Hispanorum259. Cum huius generis laterum numerus in balneis repertus sit, Floca scaenam refectionis et expansionis thermarum cohortibus II Hispanorum attribuit, suggerens in parte inscriptionis deesse de restitutione temporibus Alexandri Severi. A. XII. 2) nomen cohors II Flavia Commagenorum restitui debuit per cohors II Hispanorum. Eadem lectio notat disputata reperitur occasione ferendi plurium stoves260 vel tegularum laterculis impressis261. Correctiones talium additionum factae sunt 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 .

257 258 259 260 261

RMD V 384 IDR I, 14 = CIL XVI 90. IDR I, 15 = IDR XVI 107. Piso, Benea 1984, 263-295 = RMD II 123 = AE 1987, 843. CIL III 1371 = IDR III 3, 51. Petculescu. 1982, 84–85, n. 1, acus 1; ILD 307 - Date: 10 Decembris 139 - 9 decembris 140 CIL III 1372 = IDR III 3.52; CIL III 1373 = IDR III 3, 53. CIL III 1374 = IDR III 3, 45. AE 1903, 66 = Daicovicius 1930, 35 n. 1 = IDR III 3, 46. CIL III 1343 = AE 1978, 705; IDR III 3, 77. IDR III 3, 138. Cuvigny 2005, 135-154, no. 87, cum commentario de cursu suo, pp. 138-139. See the career of M. Artorius M. f. Paweł Priscillus Vicasius Sabidianus preserved on an inscription from Puteola (CIL VI 32929 = ILS 2700) under Trajan, who was successive: praefectus XV voluntariorum circa R. legionis VII Claudiae, s F. (Moesia Superior), praefectus alae I Pannoniae (Africae or Lower Moesia), became commander of Mount Berenicides ; PME, A168; Holder 1980, 157, E 139. Fl. Matei-Popescu, entea 2006a, 88. Petolescu 1986, 350, n. 341, editionem suam consideravit in IDR III 3, 197, ubi tria genera recensentur, confunduntur et incompleta. Floca 1968, 113, no. 10. Floca, Ferenczi, Marghitan 1970, 9–10. Petolescu 1972; 43-46, Petolescu, Marghitan 1974, 254-256.

nonnisi annis post, postquam notat impressum melioris notae inventum, id effecit, ut eas legeret pressius262. Typus 2: "COH II FL COMC". the type now accept was established by L. Petculescu's study of the Epigraphic Indus of Micia; complementum potest esse: Coh(ors) II Fl(avia) Com(ma)g(enorum) vel Coh(ors) II Fl(avia) Com(magenorum) C(ommodiana) vel G(ordiana) vel G(aliana) . CC Petolescu credidit ultimam litteram G legi posse ut G(etica)264. Memorabile praeterea est quod specimina, ubi tres litterae in COH aequales sunt, re vera disputatorum typo265 sunt nec variantes generis COH II FL COMM266. Genera 3, respective 4, difficultates non lectioni et interpretationi causabant. Notae sunt: "CO SE FLA C", lege ut Co(hors) Se(cunda) Fla(via) C(ommagenorum)267, respective "COH II COM" - COH(ortis) II COM(magenorum)268. Nuper notae rami in Cladova notae sunt (Plates 2.9-10), circa 100 km amni e Fort Micia269. Fieri non potuit, ut aliqua elementa de notarum notarum notatione statuerent, quae, secundum E. Nemeth, translationem aliquarum vexillationis rami ad Muresz Dolny fluvium prope Trajanum non praecluderet. hic multae litterae epigraphicae ad plenum nomen restituendae sunt: Cohors II Flavia Commagenorum equitata sagittaria, cui additae sunt imperialium agnomina pro casu. In praefatis diplomatibus 109 et 110, sagittaria appellabatur respective sagittarior. In una inscriptionum Micia apparet sub nomine eq(uitata) s[ag(ittariorum)]271. L. Sossius deeurio est, qui probet quod armentum sit equitata272 et vires suas correspondeant cobors quingenaria equitata273. Sequuntur duae inscriptiones a Micia memorant turmam imperatoriam cognominatam: Severiana [Alexandriana]274 et postea Philippiana275. PROSOPOGRAPHY Praefecti M. Arruntius Agripinus

A.XII.21

262 Petolescu 1976, 395–397 no. 3; Gudea 1976, 519, no. 3. 263 Petculescu 1982, 87–88, no. 3, ig. 3. 264: AE 1983, 848 = Petolescu 1984, 378 no. 233. Paulo diversae lectiones, quae pauperibus stamp tribui possunt Fr

265 266 267

268

269

270 271 272 273 274 275

affero: Petolescu, Mărghitan 1974, 256 no. 33 (Petolescu 1972, 47, nota 25) addit in fine lectionis in CIL III 8074. 14a- S(agittariorum); Floca 1968, 112 proponit "COMAG". Petolescu 1976 397 note 17. Petolescu, Marghitan 1974 253 no. 35. Petolescu 1976 397 no. 4 (= IDR III 3, 197, typus II - incompletum ob statum pauperis conservationis speciminis; Petolescu, Mărghitan 1974, 256 N. 34 - A est misspellum, nempe contrarium. Littera etenim regularis est positio) . Petolescu 1976 397 no. 5. Petolescu, Mărghitan 1974, 255-6, n. 32 nota 45 inadvertenter ponit analogiam huius generis ut exemplum Szilágyi 1946, 55 pl. XVIII/253 (cartridge citatus actu XVII/253(!) et ad "COH COM" genus pertinet, simile Drajna de Sus I (!) typus. Hügel 1996, 74, II-1 a-c Cladov. positio "Dealul Carierei" multi- iacuit, cum vestigia solutionis notificationis a superiore Paleolithica usque ad saeculum XVI. In strato structurarum aedificiorum medii aevi - V. Boroneanţ, GP Hurezan, P. Hügel, Cladova, Dealul Carierei, CCA 2001 ( 2002), 106. Dacka per aliquot expeditiones eodem situ investigata est firmata compositio, et materia data est II-I c. 43. AE 1903, 65 = Daicoviciu 1930, 37, 6 = ILS 9273 = IDR III 3, 138. CIL III 1355 = IDR III 3, 105. Daicoviciu 1930, 24, 36–7, Christescu 1937, 185, Floca 1968; 113, Petolescu 1995a, 251. AE 1903 66 = IDR III 3, 46 (n. 99) CIL III 1379 = IDR III 3, 58;

Sześć. Boebius Scribonius Castus Julius Arcanus C. Pomponius Cassianus Tampius Ruf[inus] C. Vettius Sabinianus […]dianus M. […] Ignotus Αιλιανός Εύφράνορος Ulpius Victor

A.XII.1, A.XII.11 A.XII.18 A.XII.13, A.XII. 12 P. IFAO III 18 Pferdehirt 2004, nr. 22

Centuriones Crisp(us) L. C. Iulius [Martial]alis

A.XII.15 A.XII.25

Decurio L. Sossiu[s];

A.XII.16

Diurnarius Ianuarii

A.XII.19

Curator Aurelius Dionysius

A.XII.22

Weterani Dion[ysius] Aur(elius) Maurus? Do[mitius] Zacca, syn Pallasa, Syrus

A.XII.24 A.XII.23 A.XII.20 Pferdehirt 2004, no. 22

XIII 1. De Aurelia Antoniana, equitibus sagittariorum civium Hemesensium

stationis cohortium I Aurelia Antoniniana milliaria Hemesenorum sagittaria equitata c R. perquam comprobata est et ob frequentes investigationes archaeologicas et publicationes eventus eorum, et singularem statum quem ab Emesene ramo in Intercisa fruebatur. Cum multa sint monumenta militaria, et eventus investigationis dediti male audiunt in litteris specialibus, nostra propositio in hoc studio brevius erit, limitans se ad indicandas rationes praecipuas ad historiam exercitus pertinentes. Creditur unitas sub Traiano allata et in Pannoniam translata ab Hadriano276, quae nondum confirmata est, ut nulla mentio fiat in diplomatibus militaribus ante 178, mentio in fragmentis diplomatis a tempore inter 178 et 203277. J Spaul opinatur probabiliter ortum esse ex ordinatione cohortium I Antiochensium278. Unitas videtur suppleta sub M. Aurelio et ad Intercyzam versus finem regni imperatoris missis. 276 Thesis postulata a Rostovcef, accepta a S. Lambrino (1932, 262-266) et Wagner (1938, 142).

Sub Traiano et translatio in Pannoniam sub Hadriano. eius non confirmata ut unitas in diplomatibus militaribus ante non scripta est 167. 277 CIL XVI 123, 131, 132. 278 Spaul 2000, 424;

Anno 176, auxilia Syriaca ab oriente in Pannoniam perveniunt: cohortes I Aurelia Antoniniana milliaria Hemesenorum sagittaria equitata c R. (Intercisa), cohortes Aurelia Antoniniana milliaria Surorum sagittaria equitata (Ulcisia Castra – Szentendre), cohortes Augustae Canathenorum et Trachonitarum in Arabia. (sub nomine cohortium quingenaria Canathenorum et Trachonitarum - Ad Flexum?), redit in Syriam anno 182-183)279. Ab eo tempore cohors Emesena venerat, castellum Intercisae intercisae modo praefectum; 92–101, primum Ituraeorum Augustae tabulatum respective; 101–105, cornu I Britannica AD; 105-118/9, cornu I Tungronum Frontoniana; 118/9-138, cornu I hracum veteranum sag.; 138-176, § I c PLN 280. Videtur ergo, opportuna sententia loci huius defensionem facere non posse sine participatione equitum turmarum, quae fere ad motum Esseni exercitus ibi perduxit. Post Bellorum Marcomannicum castellum intercisae insigniter laesum esse videtur, unde multo labore refectionis post adventum cohortis Emenianae profuit. Hae res epigraphice redduntur a tribus inscriptionibus aedificatis (A.XIII.2 - datas anno 180-183 AD respective A.XIII.3-4-datas 183-185 AD). ad refectionem cohortium I Mlyn Aurelio Antonino. Hemesenorum prono. eq. R. C. locum obtinet annis 180-183/185. Anno 185, constructio cuiusdam Burgi in hac provincia memoratur282. ædificiorum templorum ob visitationem Septimii Severi Imperatoris in Pannonia, intercisa in AD, in interpretatione Romana, erecta sunt. Constructio duarum sanctuaria est duobus imperialibus tributa. Haec sunt verae actus militaris et communitatis implicitae erga coniuges imperiales, praesertim Iuliae Domnae, filiae pontificis Heliogabali Emesaei. Alia monumenta occasione visitationis Imperatoris Caracallae aedificata sunt (A.XIII.9–11)283. Fitz- visum, fides divisionis erga Severanam dynastiam facilius celeriorem unitatem praefectorum ad praesidia vel legatorum officia promovere potest. Amicitia huius exercitus, et non singulare momentum in orientali Pannoniae finibus, difficilius solvendi mysterium, secundum eundem auctor, explicabit, nimirum incomparabili numero inscriptionum in Intercisa prae ceteris inventae. castellum in Limonki Pannoniae inferioris. Materia epigraphica ab Emesa, quam inter AD 180 et 260 notabat, etiam dives et varia est. hinc Emeseni in Intercisa tanquam degentium reali egerunt, monumenta plurima et locupleta erigentes. Haec divitiae etiam coemeteriorum monumentorum propria sunt, quae multo melius statum oeconomicum horum militum prae aliis militibus ex aliis castellis in tiliaribus comparant. Pleraque monumenta de quibus agitur ad milites et eorum familias pertinebant, ideo hoc phaenomenon mercatoribus Syris, qui seculo III vicissim luserunt, tribui non possunt. munus magni momenti in provinciis Danubiis. Hinc erga Severanae dynastiae fidelitas in prosperis huius communitatis, tam financially quam aliis modis effecta est. Intercisae Syriae civitas se a reliquis Pannonicis populis removisse videtur, quod in Pannonia adiunctis insolitum erat. Mocsy 279 Lorincz 1994, 53; Lőrincz 2001, 35. 280 Lőrincz 2001, 124. Contra: Fülep (1954) et Barkóczi (1964, 257 sq.) affirmant munitionem aedificatam esse.

281 282 283 284 285

per Cohortes Alpinorum equitata i post bella Dacica primum occupata. T. Nagy 1959, 52 ante devictam Daciam a XIV Gemin i ala Silian conditam esse credidit. Cum ala Siliana post bella Dacica Tolnam mota, ala I hracum veterana sagittaria in Intercisa castellum lapideum aedificavit, postea a Iazygis deletum. Fitz 1962, 77; Fitz 1972, 63. Fitz 1972, 67. Fitz 1972, 91. Spaul 413–414. Fitz 1972, 247-8.

summam rerum Danubiarum prosperitatem contribuendam exercitui credidit. Continua e Syria cooptatio ad transformationem Intercisae areae in Syriacam "enclave" 286 transduxit. The value of the troop in the defence system of Pannonia inferioris or its participation in some conflicts in the tiliare is also evidenced by the imperial epithets included in its official title: Antoniniana (earliest mention in 213 - A.XIII.11), Maximiniana. Gordiana (prima mentio in 240 – A.XIII.16) 287. Gordiana. Exstant etiam notae tegularum numerosae elongationis, centenariorum notarum condendi 5 vel 6 specierum, quae commemorantur 288 (B.XIII.1.a-c - Tab. 6.1-3). Inscriptiones et commemorationes de diplomatibus indicant unitatem sagittariorum - sagittariorum, et etiam eius magnitudinem congruere unitatis equitata milliaria. proxime Emesenes unit et pugnae. heus inter alios officinam ad faciendas ossis archipresbyteri accessiones290 et galeam Syriacam typicam cum nomine indutorum (A.XIII.34)291. M. Aurelii Heracliti centuriones; date 200-250 Exuperatus; date 238-244 P. Aelius Procus[lus]; date 200-250 P. Aelius Proculinus; date 200-250 Aurelius Rufus; date 200-250 M. Ulpius Iulianus; date 200-250

XIII.

Concilium Aur. Isricius de Caste; date 200-250 AD AURELIUS MONIMUS; date 200-250 AD Aurelius Primianus; date 200–250 L. [Aurelius Ve]recundinus; date 200–250 Iulius Sa[l]ustianus; date 200–250 Maximus; date 200-250

A.XIII.42 A.XIII.43 A.XIII.63 A.XIII.64 A.XIII.33 A.XIII.34

Aurelius Barsamsus, dux duplicator; date 200-250

A.XIII.23

286 Mócsy 1974, 227. 287 Lőrincz 2001, 147. 288 Lőrincz 1976 s. 93; Lőrincz 1978, 26, 27 Taf. 7/4; 8/1, book 2 spadkowa swiezi o naprawach, ale bez napisu

adnotat. 289 Ad diplomata militaria constitutio diei 11 Augusti, 192 (RMD V 446; 447 = Pferdehirt 2004, No. 44; CIL XVI.

132) nonnullae indiligentiae in nomine unitatis sunt. Intus fert quingenaria milliaria: D∞ Hemesenorum, errore exemplarium consideratum, non recordationem alterius cohortis sagittariorum Esseneorum (RMD 446, 11, RMD 447, 10). Argumentum pro exsistentia cohortis Hemesenorum est inscriptum c(ohortis) Hem(esenorum) Gord(ianae) in aram Leanzfalu (A.XIII.18). however, his inscription was rightly included by B. Lőrincz in the files of the Intercisa branch (Lőrincz 2001, no. 319). 290 Salomon, 1977, 209, ig. 1,291 Szabo 1986, 421–425.

Barsemis abbatia; date around 240 Aurelius Valentinian; date 200-250

A.XIII.19 A.XIII.44

Signifer M. Aurelius Malchianus, data 200-250

A.XIII.51

Antoninus Bassus, chorąży; data ok. 250 Antonius R(u)ssus; data 200–250

A.XIII.47 A.XIII.53

Custodes armorum Aurelii Iustiniani; date 200-250

A.XIII.31

M. Aurelius Malchianus, curatores primi; date 200-250 Aurel[us----]s; date 200-250 Aurelius Matu[rus]; date 200–250 Iulius Donatus; date 200-250

A.XIII.51 A.XIII.62 A.XIII.24 A.XIII.25

Aureliusza Antoniusza, prefecta i trybuna Beneiciari; data 200–250 Aureliusz Pluralis; data 200-250 ne Aureliusz Sylwan; data 200-250

A.XIII.40 A.XIII.48 A.XIII.22, 41, 49;

Curatores M. Aurelius Cerdon; date 200-250 ()

A.XIII.9

Stratores tribuni plebis M. Aurelius Deisan; data 200-250

A.XIII.13

Macedo ascensores; date200-250 Constant; date 200-250 Aurelius Herulanus. date 200-250

A.XIII.34 A.XIII.34 A.XIII.26

Żołnierze (piechota) [---]i f. Foka; data ok. 200; M. [Aureliusz] Primianus; data sek. 3 L. Aureliusz Antoninus; data 200-250 ne Aureliusz Lon[ginus?]; data 200-250 ne Aureliusz Decimus; data 200–250 Aureliusz Maksym; data 200–250 Aureliusz Bassus; data 200-250 pne Aureliusz Marek; data 200–250 Aureliusz Ruinus; data 200-250 ne Aureliusz Valerianus; data 200–250 Germanius Valens; dat. 200–250 Marinus Silvani f., dat. 200–250 M. Aureliusz; data 200–250

A.XIII.52 A.XIII.64 A.XIII.54 A.XIII.67 A.XIII.67 A.XIII.55 A.XIII.56 A.XIII.68 A.XIII.57 A.XIII. A.XIII.58

Weterani [m. Aureliusz Bazas; data ok. 200 M. Aureliusz Cerdon; data 210-220 ne Aureliusz Deisan; data 210-220 pne Aureliusz Heraklit; data ok. 235/240 pne Aureliusz Salumas; data ok. 250 Aureliusz Antoniusz; data 200–250 ne Aureliusz Sylwan; data 200-250 ne Ulpiusz Julianus; data 200–250 Aurelius Isricius Verecundus, data 200–250 M. Aurelius Monimus, data 200–250 M. Aurelius Primianus, data 200–250 Julius Sa[l]ustianus, data 200–250 Aelius Valentianus, data 200–250 Aelius [ P----], data 200-250 Aurelius Damas, data 200-250 Domitius Longinus, data 200-250 Aurelius Firmus, data 200-250 Aurelius Manaia, data 200-250 Olumnius Valens, data 200-250 Gaius Maximus, data 200–250 Sabinus, data 200–250 Sabinianus, data 200 Aurelius Mammianus, data 200 Julius Barsimius, data 200

A.XIII.38 A.XIII.9 A.XIII.13 A.XIII.65 A.XIII.39 A.XIII.40 A.XIII.22, 41 A.XIII. .28, 43 A.XIII.63 A.XIII.33 A.XIII.44 A.XIII.59 A.XIII.27 A.XIII.60 A.XIII.60 A.XIII.61 A.XIII.69 A. .XIII.69 A.XIII.29, 66 A.XIII.29 A.XIII.30 A.XIII.32 .

XIV. Cohors I Augusta Ituraeorum sagittaria, cui Augusti nomen impositum est, ramum Augusti temporibus conditum insinuat, quanquam hoc imperatorium cognomen primum in titulo Auxiliorum sub Tiberio apparuit. Res gestae in Syria usque ad Vespasianum, ac inde in Pannoniam Esztergom294 translata. Unitas in Pannonia scripta est in diplomatibus die 20 februarii 98296 et 19 novembris 102297 (Tabula 11), quod probat primam Traiani expeditioni Dacicam non interesse. Hanc unitatem Thebanus credidit partem exercitus Pannonici primo bello Dacico partem esse. Ut videtur, donec 89 in Solva (Esztergom), postea translatus est Ad Statuas (Várdomb) 299. Se affirmat Szilágyi ad Aquincum300 stationem fuisse. Duae stelulae sepulcrorum militum in Solwa coniunctae sunt. prima pro Crescens Iulionis inscriptione posita est a quodam Viktore, fere comite in armis (A. XIV. 1)301. 292 293 294 295 296 297 298 299 300 301

Dąbrowa 1986, 222 n 9. Cheesman 1914, 46–47; Holder 1980, 14 sq.m. Spaul 2000, 440. Russu 1972, 72–73 n. 50; Petolescu 1995, 265. CIL XVI 42; RMD II 80, 81. CIL XVI 47. Strobel 1984, 136 note 207. Nagy 1956, 69 n. Lőrincz 2001, 37. J. Szilágyi BpR 14 1945, 75, 147. Lőrincz 2001 call no. femina. CCCLXXV.

Sorani Iamelici statua centurio centurio turmae erecta (A.XIV.2)302. Secundum B. Lőrincz, nomen defuncti ex Syria303. Ultima mentio exercitus in Pannonia, ad annum 102, ad Statuas fort304 pertinebat. Secundam expeditionem contra Dacos interscribit, remanens in nova provincia, postquam eam dimiserit. Commemoratur inter copias in provincia Daciae in constitutionibus 14 octobris 109306 et 17 februarii 110307, et non in alia constitutione 2 iulii eiusdem anni308 et 3-4 A. D. 114309. Creditum est. "COH" notat ad hunc ramum I AVG pertinere ex Buciumi et Porolissum. In castello Buciumi, in muro tabernae scaenae secundae, fragmentum, inscriptione palimpsesto nomine unitatis identificatur310. the inscription was originally dated by C.C. Petolescu311 sub Traiano. his hypothesis adversata est duobus annis post N. Gudea, qui legendam esse coactam et erroneam dating existimavit, aestimans inscriptionem postea datam esse, etiam post medium saeculum 312, quamvis auctor postea haec dicta313 recensuisset. Sic unitas, quae locata esset in terris et lignis castellum Buciumi 1 esset cohortes I Augustae Ituraeorum, with both notat identified according to fossors in the early levels of settlement314. Secundum N. Gudea, cohores II Nervia(na) Brittonum (II Augusta Nerviana Brittonum milliaria) in Buciumi devenisset post 114, quod significaret unitatem Ituraeam ad Porolissum315 mota esse. laterculi huius department pertinentes signatae, in Porolissum reperti, maxime probabile sunt participationem huius Dicasterii in aliqua constructione operum316. In ultima parte INP317 unum "COH I AVG" notat apud Porolissum legendum esse. Lectio accurata, nempe COH ET AVG, I. I. Russu identitate simili latii firmata est; tres ultimae litterae inversae sunt, causans Szilágyi ut male intellectam318. Secundum N. Gude, "COH I AVG" et "ITV" typo tegularum notat continent cohortes I Augustae Ituraeorum319. Duobus annis post, auctor hanc interpretationem recensuit ut partem studii ad divulgationem Ranovacii diploma anni 109 CE perficiendam recensuit. hoc loco auctor commemoravit non amplius dubium esse de praesentia duarum cohortium Ituriarum in Dacia diversarum, affirmans singulae praesentiae huius exercitus in Porolissum mentione per signaculum figurae "COH I AVG" repraesentari. CCCXX. De spatio exercitui in castello Buciumi, N. Gudea disseruit hanc peditem mille viros (constans 10 centuriis) quattuor castra habere in praetentura dextra et castra in praetentura sinistra, 302,303,304,305,306 307 308 309 310 311^. 312 313 314 315 316 317 318 319 320

Wisz 1992, 25–42; Lőrincz 2001, ref. NO. 376. Lorincz 1993, 297–29. Gabler 1976, 27. Strobel 1984, 136; Petolescu 1995a, 265. AE 1990 860: I AVG ITVRAEOR; Garbsch, Gudea 1991, 62–3, 73. CIL XVI 57 = IDR I 2: I AVG ITVRAEORVM SAGITTARIVS; RMD IV 220; Eck, Pangerl 2011, no. 1. CIL XVI 163 = IDR I 3. RMD IV 226 = Pferdehirt 2004, no. 16. Chirila 1972, 117, no. 11; Gudea, Lucăcel 1975 n. 39, Gudea 1997a, 24. Petolescu 1974, 599–601, n. 8. Aetas inscriptionis etiam indicat id quod in moenibus cryptoporticum fuit. imperial titles date it to AD 114-115. Gudea 1976, 519–20. Gudea 1997a, 25. Chirila, Gudea 1972 117; Gudea 1997a, 24, ig. 12.1. Gudea 1978, 67. Gudea 1978, 67. Szilágyi 1946, p. XV/220. Russu 1959, 316 n. 1. Gudea 1989, 524, pl. CXIX/3, 4. Gudea 1991, LXXIII.

reliqua castra retentura321. Sed, quantum scimus, haec unitas non alibi memoratur cum titulo milliaria, cum cohors II Nerviani Augusti in castello hoc loco posita sit, milliaria diplomata militaria notata sunt (cf. tab. 4, tab. 6). . Tabulae unitatis in Porolissum notas generis "COH et AVG" agnoscunt laterculis et tegulis impressas litteris "ITV" insculptas in rudi fabrica repertas in castello super Pomet, necnon fragmentum tegularum. litteris "ITV" incisis in rudi fabrica a sic dicta "consuetudinis" 322. Ut jocus interpretationi suae N. Gudea etiam assignationem horum laterum ad numerum Ituraeorum sagittarii323 assignandum proposuit. Praedicta solutio nullam habet analogiam in reliquo Imperio. Postquam diploma in Ranovać anno 1991 editum est, N. Gudea suam interpretationem recognoscit, laterculi litteris "ITV" inscriptis litteris "ITV" ad cohortem I Ituraeorum sagittariam tribuendo. Paucis post annis auctor ad antiquiorem hypothesin redit, dum ultimam affirmationem hypothesin hac de re confirmant ab 19913. post 110. Regnante Traiano ad Porolissum325 reducendus erat. a Porolisso ad Daciae superioris munitiones transfertur. Interpretatio monumentorum de statione cohortium I Augustae Ituraeorum in regione septentrionali-occidentali Daciae septentrionali in regione Daciae sic compendiari potest. For the inscription found in the cast in Buciumi (A.XIV.4) read [..] Aug(ustus) [trib(unicia) / pot(estate) III im[p(eratori) ... co(n)s(uli ) ... ] / pro[co(n)s(uli) / co]h(ors) I […]326, ita hanc cauponam ligans ad COH I AVG impressam laterculis ac tegulis e castelli Buciumi (B. XIV .1)327 et Porolissum (B.XIV.1 – pl. 4.1-28), ad cohortes I Augustas Ituraeorum assignatas. Dies inscriptionis, attentis tribuniciae potestatis ordo [XV] III seu III, est 114-115 AD. Nuper C.C. Petolescu arguit inscriptionem post Hadrianum potius datam fuisse, nempe inter X Decembr. 134, et 9 Decembrem 135329. Hinc Cohors I, respective Cohors Augusti I (inscripta tegula notat) alias partes (vel alteras) esse. divisio) in Dacia exercitus Porolissensis. Cohors I Augusta Ituraeorum is recorded in diplomats for Upper Dacia between 124 and 179, which, confirmed by the possible dating of the Buciumi inscription in 134-135, proves that the relevant inscription and tile notat belong to another branch, a variant that would be. tur cohors I Augusta Nerviana Pacensis Brittonum milliaria, unitas notatur in Buciumi fort330. PROSOPGRAPHY Praefecti L. Calidius L. f. Camidienus (from Vettona, Italy); date 98. CIL XVI 42, XI 7978, PME C 50 T. Statilius Taurus (Mainz); date sec. 2 CE CIL XIII 6817, PME S 70 (ig.19.2). 321 322 323 324 325

326 327 328 329 330

Gudea 1997, 25. Gudea 1996, 231, pl. LII.2. Gudea 1989, 166-8. Gudea 1996, 72. Gudea 1997a, 24–26; Gudea 2001, 42. Nihilominus in editione citata eadem pagina auctor memoratus affirmavit "post 114, cohortes tantum I Ulpia Brittonum, I Ituraeorum et V Lingonum in castello mansisse" (!). Chirila, Gudea 1972, p. 11 pl. CXXXIX/1; Petolescu 1974, 599–601, n. 7. Chirila, Gudea 1972, 117, pl. CXXXIX/2; ILD 636. ILD 741 ILD 635. Chirilă, Gudea 1972, 115–116, pl. 136; Petolescu 1977, 161, nota 16; Piso 1978, 186-187, ig. 9; AÉ, 1978, 690; ILD 633; vide etiam Matei-Popescu, Centea 2006a, 85.

Praepositus [German], centurio - date: Early Flavius

A.XIV.2

Piechota Soranus Iamelicus (Solva – Esztergom), żołnierz, Ituraiu(s) Crescens Iulionis (Solva – Esztergom); data: wczesny Flawiusz P. Insteius Agryppa (z Cyrrhae), data 98 AD

A.XIV.2 A.XIV.1 CIL XVI 42, XI 7978

Haec unitas in superiori Dacia in diplomatibus militaribus cum 124331, 136/138332, 144333, 157334, 158335 et 179336 memorata est (Tabula 8). I. Piso et Doina Benea veri simile existimant hanc cohortem unam castellis in finibus occidentalis Daciae in finibus Banat sumpsisse. Ex nova lectione unius speciei notarum cohorti I Alpinorum, in tribus diversis castellis in Dacia orientali limes reperta (Calugareni, Sarăteni et Inlăceni), I. Piso et F. Marcu disseruit quod notat CPAI notat. tur cohortis Primae Augustae Ituraeorum, unitas quae apud Calugăreni Fort338. Secundum hanc hypothesin, cohors I Alpinorum in arce Sarăţeni collocata fuisset, ita notat tegula notat duarum unitatum memoratarum. In hoc statu investigationis huiusmodi hypotheses sustentari debent per inquisitionem multidisciplinariam comprehensivam ut conclusiones deducantur. Positum est ut ex Ulpia Traiana inscriptione Sarmizegetusa mentionem faceret membrum huius rami [P(ublius) A]elius D[...] praef(ectus) coh(ortis) I Aug(ustae) I[turareorum ?] 339, probabilior lectio est T[hracum]340.

XV. Cohors I Ituraeorum sagittaria equitata (?) milliaria Ut initium historiae huius exercitus definiat, interest de cursu honorum equitis anonymi noti ex inscriptione Antiochiae Pisidiae341. Curri eius haec est: prae/fec(tus) coh(ortis) Ityr(aeorum) / trib(unus) mil(itum) leg(ionis) IV / Scyt(h)ic(ae) praef(ectus) / equit. ( um) praef(ectus) rip(ae) / Danuvi(i). Inscriptio a primis annis imperii Claudii342, qua indicat anonymum praefectum cohortis Ituraeae sub Tiberio343 habuisse. Eius documentum est antiquissimum testimonium epigraphicae rami de quo agitur. Devijver344 putat legendum esse inscriptionis partem quae de Auxiliaris Troop dicit esse coh. Ityr[raeorum] vel coh. et Tyr[iorum]. Secundum conclusiones auctor de rectitudine exercitiorum equestris militiae, ad hanc quaestionem dirimendam conari potest. Eques, qui tribunus militum nomen suum obtinuit, in alia provincia quam praefectus cohortis345 functus est. Tribunus plebis 331 332 333 334 335 336 337 338 339 340 341 342 343 344 345*

Eck, Pangerl 2010a, 247-255, no. 1. AE 2002, 1223; RMD V 384. CIL XVI 90 = IDR I, 14: [I AVG] ITVR. CIL XVI 107 = IDR I 15: I AVG[ITVR]. CIL XVI 108 = IDR I 16: ET AVG ITVR. Floor, Benea 1984, 280 = RMD II 123: I AVG ITVRAEORVM. Tabulatum, Benea 1984, 280 = RMD II 123. Solum, Martii 2008, 175-176. IDR III/2, 295 no. 348th Floor 1988, 163-164, no. De hoc argumento disceptationem vide: Dąbrowa 1986, 225 nota 34. Dąbrowa 1986, 225. PME II 921. Devijver 1981;

militum in IV Scythica legione, quae in Moesia erat. Tabulae cohortis I Tyriorum in hac provincia servatae sunt, quae E. Dąbrowa ad eligendam cohortem I Ityraeorum in hac inscriptione lectionem distinguendam suasit. Inscriptione Mogontiacum ostendit hanc cohortem primis annis Tiberii imperii in Germania collocatam fuisse et verisimillimum tempore decessoris sui formatum fuisse. Fieri non potest utrum ramus ante an post Actium 346 institutus sit. Cum Ituraeos sagittarios bellis civilibus implicatos esse, fieri potest ut unitas in Syria primo tempore vitae suae constituatur. Inter recentes archaeologicos Mogontiaci (Mogontiacum), graito in tabula lignea insculpta, interest in casu nostro: Dato Itura (eo) / (centuria) Pauli. Inventum est in plano Augustów viae legionariae coniunctam cum ponte Rheni. Analysis dendrochronologica quibusdam ligneis ligaminibus demonstratis ad diem 17-16347 AD. artificium suum repraesentat primum diem qui cum adventu copiarum Ituricarum apud Mogontiacum coniungi potest. Typologica notatio nonnullorum artificialium in eodem contextu archaeologico detectorum pluribus annis later348 demonstrat. Fere, this may refer to miles in cohortibus Ituraeorum349. Antiquissimi huius generis monumenta epigraphica Mogontiacum veniunt. In territorio et in vicinia eius notae erant inscriptiones militum qui cohortis erant. Interestingly anthroponyma semitica his militibus trita memorantur: Caeus Haneli (A.XV.4)350, Monimus Ierombali (A.XV.5)351, Sibbaenus Eronis (A.XV.6)352. Tacitus de magna multitudine sagittariorum in Germanici exercitu in bello contra Germanos loquitur. Fontes epigraphici dicunt iam ramum sagittariorum in Germania in Augustów354 fuisse. Quamquam Tacitus turmas sagittariorum non meminit, tamen sumi potest cohortes Ituraeorum inter eos fuisse. ideo sub Augusto, quod unitas rei militaris in Germania sufficeret, habita ratione armorum et orationis genere, creditum est. Dies, cum Ituraei copiae superiores Germaniae reliquerint, solum colligi potest cum quibusdam eventibus in Oriente explicandis. Tacitus meminit legionarium auxiliariumque ex Germania in Armeniam anno lVIII ad Parthos pugnandum translatum. The inscription of 65 was correct: Tacitus legio IV Scytica in expeditione contra Parthos. Pars Iturai creditum est legionem ad frontem orientalem comitata, quae in eius memoria anno 88 CE. in diplomate de Syria357. Sed unitas deest e numero unitatum in Syria secundum diploma 65358. Desideratur notabilis numerus militarium unitatum Europaearum in Caucaso359 et Alexandria360 usque ad finem imperii Neronis congestum. Probabiliter ergo haec unitas allata est in 346 347 348 349 350 351 352 353 354 355 356 357 358 359 360 .

Saddington 1982, 164 note 4. Hessinger 2010, 294-296. Hessinger 2010, 294-296. Considerandum est argumenta epigraphica in hac provincia ad plures Iturianas partitiones repertas esse (vide). CIL XIII 7040. CIL XIII 7041. CIL XIII 7042. Tacitus, Annales 2.9.2; Saddington 1982, 29, 30. CIL XIII 7515; Craft 184, no. 1771. Tacitus, Annales 13.35. 4. AE 1978, 658. CIL XVI 35. Saddington 1982, 164 note 4. Tacitus, Historiae 1.6. 4. Tacitus, Historiae 5.1.2; Iosephus, BJ III 1,

aream, quœ in dicto diplomate deest mentio. B. Oldenstein-Pferdehirt asserit unitatem Mogontiaci inter 17 et 69361 collocatam esse. Post bellum inter Imperium et Parthos cohortes I Ituraeorum in oriente manent intra teli legionis IV Scyticae. Fieri potest ut haec legio Ituraeorum cohorti sagittariorum coniuncta sit. legio de qua agitur in 62 CE. in Syria, quod illis faveat viris doctis, qui auxiliares de Germania reliquerunt, ut in bellis Parthicis interessent, 58. Hypothesis ejus adiectis argumentis formari potest. Nempe aberat ex numero copiarum quae in Syria 62 non eo ipso significat nullas esse copias. Interfuit pugnis cum ludaeis rebellibus. Tituli inscriptio apud Pessinunt in honorem Ti. Claudius Heras allegat Ithuros cohortes, quae in certamine ludaeae sub Vespasiano interfuerant. Ex Syria, unitas in regione Danubii inferiori restituta est interesse bello Dacico Wars363, de quo in diplomatibus die 14 octobris 109364, 110 AD, qui auctores aliquot adduxit, usque ad diploma Ranovacii divulgandum anno 109 AD. de validitate informationum in primo diplomate 110, de censu cohortis Ituraeorum. nen typo habebatur. Praeter huiusmodi petitiones D. Kennedy et E. Dąbrowa, rationes nonnullas ad cohortes milliariae relatas, respective ad cohortes Iturai intra Imperium pertinentes, pone hunc ramum in Dacia primis annis novae provinciae exsistentiae. Post Diploma Ranovi re- evulgante, N. Gudea hanc quaestionem recenset, aestimans exercitum Dacum sub Traiano etiam duabus cohortibus Itureensibus constitisse, certitudinem utriusque exercitus in Dacia conservatam esse, ut auctor praefatus auctor est. inter alios, Ituraeorum sagittarium mentio etiam in diplomate a 1093. 67. Strobel arguit quod in expeditionibus victoriarum hoc unitas in linea Drobeta - Bumbeşti Jiu - Pasul Vulcani versus Dacos munitiones in monte Curreano 368. Cohors I Ituraeorum sagittaria in Porolissum sub specie CHSIJS et CHSS recensetur, nec non ITV (tabulae 4.3-4) cum notat 369. Hese aliter notat restitutum tempus. Szilágyi varias notat has legendi vias, considerans eas diversorum generum esse: C(o)H(or) S I P(almyrenorum) S(agittariorum) vel nr. 230/231: C(o)H(or)S S(agittariorum) 370, respective C(o)H(or)S S(urorum) sau C(o)H(ors) S(urorum) S(agittariorum)371. C. Daicoviciu optavit C(o)H(or) S I (h)IS(panorum), non exclusa in formula C(o)H(or) S I I(turaeorum) S(agittariorum) 372, sententia. ex quo postea Dominus Macrea373 consentiret. II Russu malebat legere C(o)H(or)SI(h)IS(panorum)374. N. Gudea consentit disputatum genus stamp memorari in studio de india archaeologica et epigraphica a Porolissum. hic notat "ITV" assignatas a scolastico Cluj in cohortem I Augusti 361 Oldenstein-Pferdehirt 1983, 304 Abb.1. Post hunc diem, ramus in Germania inferiore non amplius numeratur.

Oldenstein-Pferdehirt 1983, 347-8. 362 IGR III 230; see Maxield 1981, 166; Saddington 1982, 72; Dąbrowa 1986, note 52. Gallina etiam notavit Josephus 363 364 365 366 367 368 369 370 371 372 373 374 .

Josephi Flawiusz. Russian 1969, 171; Petolescu 1995a, 265; Dąbrowa 1986, 223. AE 1990 860. CIL XVI 57 = IDR I 2; RMD IV 220; Eck, Pangerl 2011, no. 1 Kennedy 1983, 258; Dąbrowa 1986, 223. Gudea 1991, 72. Strobel 1984, 136. Gudea 1997a, 26; Gudea 1989a, 42, ig. 27; project Gudei 1989, 165-6 (!). Martii 1946, n. 228-229. Martii 1946, n. 230-231. Daicoviciu 1944, 320. Macrea i in. 1961, 379 ig. 17. Russia 1972, LXXIII.

Ituraeorum sagittaria375, sententia quae etiam in monographis archaeologicis anno 1989376 et 1996377 editis conservabitur, quamquam post redactionem diploma anno 1991 Ranovač, auctor supradictus aliam notam ITV dedit. Secundum N. Gude, cohortes I Ituraeorum in Porolissum in 106 venturos esse, quas ex hac India exercitus notasse primum castellum in Pomet periodo speculatur. Porolissum solum exiturum cum thenumerus Palmyrenorum venisset. Dixit auctor credit ramum Porolissum memorari etiam in spatio temporis a fine saeculi II. et initio saeculi III 379, quod explicaret stationem suam in Porolissum per regulam Romanam in Dacia380. Plurimae notae CHSS-CHSIJS notae sunt a Rádnoti in lapidem hune principia notata. E. Tóth has notas in coetus CHSIJS-CHSS comprehendit (ibid. 3), proponens lectionem C(o)H(or)S I I(turaeorum S(agittariorum) (milliaria) 381. Nostra sententia postrema notam graphicam in. Cartridge de qua agitur non redditur propria "S". Exempla in Tabula III clare "∞" signum indicant, sed verticaliter reddita. Nihilominus, ut exempla allata ostendunt, prima littera "S" reddi potest vel in positio regularis vel vice versa, nullo casu confundere potest terminationem "∞" cum littera "S", similiter in numero "8", in terminationibus sic dicti "S", confundere. extenta si non coniuncta.- Praeterea hic memorabile est quod nullae huiusmodi, duae literae S allatae eandem intentionem non habent, quae ad intentionem cartridge fabri possibilis referri debet ut ostendat. notae duae non eadem legendae sunt, licet interdum 'S' littera retro posita sit, quod in tegula notat non inusitatum, et duae notae CHSIIS in Romita etiam notae sunt (Plat. 3.3-4): prima in balneis castelli repertum — in excavationibus anno 1972, secunda in praetentura, in excavationibus anno 1996. 382. Situs stratigraphicae lateris in arce inventae stationem Cohors indicabat. I. Ituraeorum factae in Phase Arcis Romita apud Cohors VI hracum383. Aluminium. V. Matei et I. Bajusz putant semel cum cohorte II Brittanica Romita, sub Hadriano, cohortem I Ituraeorum Porolissum translatam. Similis res foret cohorti I Augustae Ituraeorum, quae eodem tempore Porolissum et Buciumi commemoratur. Fieri potest ut vexillationes illarum copiarum quae in munitione castellorum in tilia Daciae Porolissensis consistunt, fieri potest ut in his castellis ad breve tempus constiterint. notae probatae sunt sporadices tam in Romita quam in Buciumi, quae cautionem in interpretatione desiderare debent donec probationes ulteriores emergant. D. Kennedy arguit hanc unitatem milliaria appellatam primo Nerone 384 , una ex illis quae bellorum contra Judaeos tempore Vespasiani implicata sunt. Praeterea unitas erat Gudea 1978, 67-8. Gudea 1989, 157, pl. CXIX 3-4. Gudea 1996, 72. Gudea 1997, 63. Gudea 2001, 42. Gudea 1991, 73; Gudea 1997, 26. Tóth 1978 50–1, ig. 16. Gudea primo intuitu celeriter legit, modum quo Toth opus citatur, quia paginam tantum indicat, ingressum in catalogo et tabula. Tóth hoc genus stamp esse censum rami Ituraei sumpsit, qui etiam eponymorum milliaria adoptavit. Gudea hoc factum non commemorat. Lectio eius sine exceptione in ulterioribus studiis adhibebitur, et metae prima caupona variantis a Daicoviciu propositae huius generis stamp erit. 382 Matei, Bajusz 1991, 91, pl. II/12, 13. Rigor pro chordis inventis in arce testatur globi sagittarii esse. Dolendum est, nulla notitia de positione stratigraphicae nota ind. 383 Matei, Bajusz 1991, 93. 384 Kennedy 1983, 258, no. 9. Auctor non cogitat aut monumentorum e Dacia aut lectionem quam Tóth propositam. Eius adventus maxime in monumentis copiarum in Oriente fundatur. 375 376 377 378 379 380 381

memoratur etiam Flavius Iosephus in parte auxiliorum mille peditum, qui his expeditionibus interfuerunt. Accepit E. Tóth lectionem, E. Dąbrowa etiam credit in transpositione Daciam, unitatem reintegratam et roboratam esse, ut nomen milliaria indicat. Secundum auctorem, haec mutatio ordinis suum peculiarem momentum in Porolissum system386. Communis sententia est cohortem ad comitem387 aliquando translatam esse in secunda medietate saeculi II. Sed E. Dąbrowa arguit hanc inscriptionem non explicandam stationem suam in comitatu, sed potius censu [Se]cundi Corn[utus], a Serdica, in suo civili servitio. Nihilominus possibilitas ramum collocandi in comitatu inter finem saeculi II et initium sequentis saeculi CCCLXXXVIII non excluditur. Quaestio de identitate cum cohortibus Ituraeorum equitata, quae inter copias e Cappadocia commemorata est in quarta decade saeculi secundi AD 389, adhuc disputatur, deficientibus explicationibus elementis. Identitas eius cum cohortibus Ituraeorum a Pessinunte inscriptione 390 excludi non potest. Connexio hypothetica inter motus copias in Cappadociam et inde ad comitatum, vel vice versa ex comitatu in Cappadociam, hic solum proponi potest. Verisimile credamus cohortes in Cappadocia memoratas inter exercitus Arriani fuisse cohortes II Ituraeorum equitata, cuius nomen in inscriptionibus in Aegypto repertis memoratur, ubi haec cohors diu collocata est. Recon- stituendae historiae copiarum problematicum est ex assignatione inscriptionum specialium cohorti I Itureorum vel alteri cohorti Ituraeorum, ut sola cohors Ituraeorum memoratur, sine numero cohortis. Nomen cohora Ituraeorum ex pluribus inscriptionibus Aegyptiarum notum est quae etiam cohora II Ituraeorum memorant. ramus localis non confundendus cum cohors I Ituraeurum c(ivium) R(omanorum) ex Mauretania Tingitana391. M. Roxan collocat stationem cohortis I Ituraeurum c(ivium) R(omanorum) in Mauretania Tingitana inter ingressum diploma militare 109 et mentionem in Notitia Dignitatum392, periodum stationis permanentis in dicta provincia393. Cum cohores I Ituraeorum sagittaria tantum in Dacia memorantur in duabus brevibus inscriptionibus, ignotus est compositio exercitus in statione illius provinciae. In ceteris provinciis Secundus Cornutus and an anonymous inscription in Antiochia in Pisidia394 are recorded as praefecti. Prexilaos, qui et praefectus cohortis Ituraeorum in Aegypto memoratur, in cohortibus II Ituraeorum, ut dictum est, agebat. crederes huic cohors milliaria praefectorum tribunorum mandata esse. Mentioning them as Praefecti not change the problem data, because the title of Praefecti may also cover the position of a tribune in a broad sense. Contrarium non est ullo modo momenti. 385 Josephus, BJ III, 4.2. 386 Dąbrowa 1986, 228, note 56. Militare loco diplomata militaria non addit de his

387 388 389 390 391 392 393 394

mollitiam. In diplomate cum 109, est tertio loco, et post in quinto, sed e.g. altera unitas est cobors I Flavia Ulpia Hispanorum ∞ (!) civium Romanorum, quae attentionem requirit cum perpendere unitatis secundum vires. suo loco in indice diplomatum militarium, vi maioris vel minoris habita. AE 1907 50 = IGR I 1462; Wagner 1938, 157-158; Benes 1970, 181 no. 68; Benes 1978, 42 n. Russu 1969, 171; Russu 1972, 73 no. 51; Wagner 1936, 157-158; PMEII 723; Russu 1969, 171; Petolescu 1995a, 265. Dąbrowa 1986, 223-224, note 27. Arrian, Tactica (Ektaxis 1), cf. Ruscu, Ruscu 1995, 210, 231; Speidel 2009, 616. IGR III 320 cf. Dąbrowa 1986, nota 52. Wagner, 157-158. Roxan 1973, 846. Roxan 1973, 834–835; Dambrowa 1986, 223. AE 1926, LXXX.

Plenam vero titulaturae turmae, et indirecte vires eius, credimus de cohorte I Ituraeorum sagittaria milliaria395 agere.

XVI. Cohors I sagittaria Historia cohortis sagittariorum admodum controversia est, cum id non documentis militaribus comprobatur. Prima unitas auxiliaris habetur in castello Tibiscum, 396 et nomen ejus apparet in inscriptione Imperatori M. Aurelio dicata, inventa in principiis arcis maioris et anno 165 AD. Sigilla quaedam ad hanc unitatem referenda putabantur ad primos ordines munitionum pertinere. In eandem sententiam eiectis Tibisci cohortibus ex adventu cohortis I Vindelicorum (a Vărădia?) CCCXCIX existimatus est. Notat generis COH I S (B.XVI.6) etiam in arce in Zavoi (Caraş-Severin regione) 400 notae sunt. Recentiores opiniones de identitate rami in Tibiscum et Drobeta nonnullas reservationes illustrandas notarunt. J. E. H. Spaul in favorem certae missionis historiae unitatis est, credens tamen diplomata militaria duas esse unitates: cohors sagittaria in Germania et secunda cohors I Aelia sagittaria in Pannonia superiore, cumulativa notitia epigraphica probaretur. utraque acies in Klosterneuburg in Pannonia superiore collocata; deinde, secundum praefatum authorem, ad eundem ramum utraque nomina respiciunt. Prima quingenaria in Bingen, postquam in Pannoniam sub Hadriano imperio translata est, millenniales fieret, unde Aelia cognomen. Cum epigrammata antiquissima (a primo saeculo AD) notata sunt apud Bingen in medio Rheno, coetus secundus (a saeculo II AD) Klosterneuburg inventus est, cum tertia caterva, fortasse etiam inscriptiones Drobetae. ad saeculum III datum), Spaul credit commemorare praesidium praesidium inter medium saeculi I et III saeculum AD. ANNO DOMINI. Defectus epithetorum Ulpiae vel Flaviae, secundum eundem, auctor, creatio unitatis a Claudio vel Nerone sagittariorum ductae ab oriente Mediterraneo (Crete, Syria, Tripoli et Sidone). Necessitas copiarum per tempus Flavianum in Rheno ut ea quae in Britanniam translata essent ad unitatem his locis movendam induceret. It appears in Pannonia starting in 133 as cohors i Aelia Caes. Gunman. Demum, perperam credit Spaul in Klosterneuburg stationem stationem fuisse usque ad tempora Alexandri Severi, cum anno 222-240 translata fuerit Turnu Severini in Moesia Inferior. Prima certa epigraphica cohortium I sagittaria milliaria in Dacia inscripta est aedificium in fort Tibisci, datum ad AD 165 (vide supra). Fossores a Tibiscum putant hunc ramum ibi infuisse iam primis annis provinciae existentis, aedificationis 395. Artissima variantia legere nobis videtur;

396 397 398 399

400 401

electus inter alios Wagner 1938, 157; Russian 1969, 171; Salus 1981, 27; Strobel 1984, 136. For milliaria see IGR III 1139 (άρξαντος), and for equitata: AE 1929, 131 - [tu]r(mae) equi[tum]. Benea, see 1994, 54 note 40; Nemeth 2005, 95. IDR III/1, 130 IDR III/1, 251, 252 Putamus inventionem tabulae aeneae cum textu coh(ors) I / Vindelico(rum) / Iuli Mar/tialis / (centuria) Clemen(tis) in castello apud Vărădia (Arcidava) (IDR III/1 110). nulla igitur de eo in una Daciae castellis, saeculo II primo, expressa mentio est. ANNO DOMINI. Post reformationes administrativas sub Hadriano, unitas in Dacia superiori maneret (vide tabula VIII), castellum in Tibiscum occupans (cf. Matei-Popescu, entea 2006a, 98. Vide 62; Nemeth 2005, pp. 96-97, n. 6). Acquisitio, 1977, 131-133. Petolescu 2002, 120; entea, Matthaeus-Popescu 2004, 291–292; Nemeth 2005, nota XLV.

ibi castellum secundum M. Aurelium quartum cum aliis praesidiis firmatum est. Nonnulli viri docti de identitate sua cum cohorte eiusdem nominis in Bingen memorantur, ex eo quod haec unitas in Dacia primum dimidium saeculi II collocari potest. AD et notat tegula notat quae in castellis ad Tibiscum et Zavoi notat. Quale, a Tibiscum usque Drobetam movebatur in secunda parte saeculi II. AD403. Petolescu CC consensit ut hanc unitatem cum cohortibus I milliaria in diplomate Syriae anno 88404 memoratam cognosceret. Dignum est hic memorare problemata huius unitatis in Dacia proposita: primum absentem in diplomatibus militaribus pro hoc esse. provincia et secunda eius officialis titulus: Cohors I Sagittaria. Cum inscriptione Tibiscum commemorata sit inscriptio officialis, vix credibile est, nisi impossibile est, plenum rami nomen non continere. Consideratis monumentis militaribus etiam in inscriptionibus Drobetae contentis, colligi potest titulum suum officialem in Dacia notum esse a medio saeculo VII decennium. Si hanc cohortem in Dacia ex hoc tempore deinceps esse consentimus, explicari potest cur diplomata militaria non recensentur. Post hunc diem, inter diplomata pro Dacia, una tantum Drobetae anno millesimo ducentesimo CLXXIX nota est. Absit tamen cum identitate copiarum utens CIS notat Tibiscum. Tria laterum impressorum genera in Drobec notata sunt. Notatu dignum est genus CIS, frequentissimum Tibiscum, uno tantum specimine in Drobeta notatum esse, et dubitabile est. Genera COH et SAG, in Drobeta frequentissima, absunt in Tibiscum. Alii notat in Tibiscum, si dicunt CIS, actu civ. una tantum COH I S siglis hic reperta est, eiusdem generis cum duobus Zavoi repertis. Quod ad genus Tibiscum CIS notat, duos "scenarios" possibilis esse credimus: vel abbreviationem ramum non significant, vel in contextibus archaeologicis priscis non repertis - specimina tam mature edita possunt quidem ad typus CIV405 pertinere. (pl. 4.5- 6). sic unitas postea formata fuisset, fortasse ex merger sagittariis syriacis vel in Dacia per hoc tempus redacta fuisset, in casu ubi notae inscriptionis unitatis cum his quae hactenus notae sunt non repugnat. tegula notat. Tantum recensio archaeologica notitiarum de specie harum notarum congruentiam praestare potest cum praedictis affirmationibus. In monumentis epigraphicis Klosterneuburg, nomen turmae continebat titulum "Aelia", tum in inscriptionibus notatis ad saeculum II et AD. A.D. ac deinde. Praeterea ramus abbreviatio in notat tegularum usu IV saeculo AD adhibita "AEL" non caret. ideoque identificatio Spaul non confirmatur, quia, ut supra ostensum est, cohors I Aelia sagittaria annis 118-119 in Pannonia memoratur, et saltem usque ad primam partem saeculi XVII. the epithets Ant(oniniana) and Ael(ia) Severiana are recorded. In Dacia monumenta cohortium I sagittaria milliaria epitheton Aelia in nomine divisionis non continent, dum notae notae ab iis quae in Pannonia tribuuntur cohorti I Aelia sagittaria tribuuntur. Verisimile est, cum alia evolutione utriusque unitatum per saecula II et III tractamus. ANNO DOMINI. Auctores sunt, verbi gratia, cohortes I Sagittariae milliaria coniungentes cum cohortibus I Antiochensium sagittaria406. Ad Drobetam prius quam Septimii Severi temporibus exercitum non venisse, sed ne maturius quidem indicio est perspicuum. For example, Benea cooperatores, Bona 1994, 38. Benea 1976, 77–84. CIL XVI 35, n Petolescu 1971, 415-416. Novissima lectio CIS notae a Tibiscum ut CIV (Flutur 1999–2000, 376, tabula II/1-2) potest etiam novam historiam cohortis illustrare. Vide etiam entea, Matei-Popescu 2004, 291–292. 406 Vide supra cohors I Antiochensium.. 402 403 404 405 .

III Campestris censita prima inter Dacos Apulenses milites, et in Porolissum407 stationes centum post annos memorata. Dedicatio Iupiter Dolicheno a quibusdam sacerdotibus militares facta probabiliter fuit Septimii Severi et Caracallae imperatorum impp- ratoribus, non exclusis posterioribus variantibus (A.XVI.3)408. Dedicatores sunt tres sacerdotes in cohorte I sagittaria prope Drobetam collocati in prima parte saeculi XIX Saeculum III; duo priora nomina Romana habent, tertium in simili forma in Graeca inscriptione Roma, ab alio Dolicheno sacerdote gestata. Praefectus I]ul(ius) Valerius Emeritus aram Iovi et Iunoni Reginae dedicat (A.XVI.6)410. Ille ad historiam unitatis sagittariorum referri potest, sed aeque praefectus esse potuit alterius unitatis in Drobec collocatae. The latest inscriptions record the number of troops, miliaria and two imperial epithets: Gordiana (A.XVI.4)411, respectively Philippiana (A.XVI.2)412. Praeterea cippum nomen turmae edidit Aurelius Iuliusz miles (A.XVI.5)413. "Graito" in latere reperto in thermis in Drobeta, meminit alius miles Aurelius Mercurius, "in iglinis magister super milites LX" (A. XVI. 7) 414. Sententiae de huius exercitus historia antequam eius rei gestae in Dacia recognoscenda curaverunt cum cohortibus I sagittaria Bingensi, i.e. cohortibus I milliaria (vide supra). Utraque pars participationem militum in expeditionibus Dacicis, et monumenta cohortis ad castellum Tibiscum comprehendunt. Ob defectum claris epigraphicis monumentis antiquis contextibus archaeologicis confirmatis, historiam unitatis in Tibiscum coniungimus tantum cum periodo aedificationis praetorii usque ad medium decimum septimum decennium saeculi II, cum eius identificatio cum Drobeta. unitas remanet valde hypothetica. duo volumina inscriptionum quae apud Bingium (Bingen, Bingenbruck) nominantur cohoras et sagittaria nullum vinculum praebent ad ramum postea in Dacia memoratum. Cohors sagittaria was recorded under Augustus in Bingium415, which may be related to Cassius Dio's note (LVI 22, 2a) about the participation of diripientium in the Battle of the Teutoburg Forest416. In linea pugnae Idistavisonis ab AD 16 explicate meminit etiam Tacitus (Annales 1.56.1) equites sagittarii. Radnóti credidit hos ramos fore cobors sagittaria et cobors (i) Ituraeorum417. Inter sagittarios sub Tiberio memorantur cohores Surorum in Mogontiacum et Cohors I Sagittaria in Bingio. Kohors I sagittaria in Bingio (Bingen, Bingenbruck) erat periodo 17-69 AD, post quem iam non memoratur inter copias Germaniae inferioris 4118 . In Claudii-Nerona periodo, collatio militum in hac provincia notata est, turmae sagittariae memorantur, ut ala Parthorum et Araborum419 et Ituraeorum cohortes (sepulcrum T. Statilii Tauri esse censetur)420. Pison 2001, 225-233. Petolescu 2004, 38–45; ILD 53. Vide ILD 53. CIL III 14216.2 = IDR II 18. CIL III 6279 = ILS 3154 = IDR II 23. AE 1959, 311; IDR II 10. CIL III 1583 = 8018 = IDR II 135. AE 1939, 19 = IDR II 107. CIL XIII 7515. Saddington 1986, 781 nota 5. Radnóti 147, 150 nota 48. Oldenstein-Pferdehirt 1983, 304 abb. , pp. Studium amplissimum vide Zeithen 1997, 111-186. 419 Inter omnia monumenta Parthorum unitates, una tantum inscriptio nomen sagittaria commemorat (ILS 9013). In sarcophago antiquo Mogontiaco cippo depictus est sagittarius equestris (AE 1967, 332; CISR II 5, Taf. 27 n. 29). 420 Saddington 1976, 780.

407 408 409 410 411 412 413 414 415 416 417 418 n

Extat in quinque sepulchris (A.XVI.7 - A.XVI.11), cuius analysin ostendit eos maxime confectos esse milites cum certis nominibus orientalibus, e Creta venientibus (A.XVI.7)421. Sidon (A.XVI.8)422, Tripo[li] (A.XVI.9)423, respectively mentioning "natione Surus" (A.XVI.11)424. Unus ex his sagittariis, Tiberius Iulius Abdes Pantera, clarus factus est in litteris Anglo-Americanis, suggerens se cognoscere posse cum Panthera Romano milite, quem Celsus asseruit verum esse patrem Iesu. A. Deissmann coordinans editionem inscriptionis in CIL XIII, videtur insuetus esse conditionis artificiorum accuratae, et notitiae sparsae et occasionales426. Historia duarum hodiernarum unitatum quae in Bingio et Mogontiaco memorantur, nempe cohor I Sagittaria et cohor I Ituraeorum, videtur esse communis periodo stationis eorum in Germania. In fine huius amplae digressionis de originibus cohortis I Sagittariae, miramur an separatio inscriptionum inter Bingen/Bingenbruck et Mogontiacum re vera non sit error427.

XVII. Pervenit in Pannoniam anno 176 cum aliis Syriacis auxiliis ab oriente, castra in castello Ulcisiae opportuna castra 4. a Septimio Severo, missusque ibi a Caracalla vel Elagabalo, annis 212-222, cum arce erat. reaedificari. Anno 242 cum Parthis bellum gerit neque redit. Soproni mavult priorem diem constituendi milites in Ulcisia Castra "constituta Pisone et Iuliano (cos.)". M. P. Speidel nomen "mutatae", reformatae "renovatae" appellat, ut cohortes Aurelia Antoniniana Surorum cohortes I ∞ Antoniniana nova Severiana constituta sub Pisone et Iul consulibus. thus dated 175430. His cooptatione on this date would also justify the name Aurelia Antoniana. turmam ab initio non milliaria esse credidit, nec sub Septimio accipere potuit

426

427 428 429 430

CIL XIII 7513 CIL XIII 7514. CIL XIII 7512: CIL XIII 11962 Omnia de hoc milite ex stele reperto apud Bingenbruck anno 1859 (A.XVI.8). Nexum inter Pantheram memoratum a Celso et Tiberio Iulius Abdes Pantera primum a Marcello Craveri anno 1966 insinuatum est (La vita di Gesù, Milano). Eius nexus indicio innititur ex Celso, secundum quod Iesus ille proles illegitimus fuit et eius nominis miles hoc tempore vixit. Cursus descriptus hic vere coepit in Palaestina circa tempus nativitatis Iesu (vide explicationem explicationem in Tabor 2006, 64-72). vide criticae animadversiones ad haec: Haupt, Hornung, 2004, 133–140. Pictura opus monstrans in linea ferriviaria constructio, cuius globulus sepulcrorum cum gravi et sacrificali instrumento notus est, indicat globulum compactum sepulchrorum in coemeterio intra coemeterium repraesentatum. Vide validitatem monumentorum inscriptionum ex commentariis cohortium I Ituraeorum Moguntinae A.XV.3 - A.XV.8 (CIL XIII 6278; CIL XIII 7040-7044). Soproni 1980 39, 45; Lorincz 1994, 53; Spaul 2000, 417. Ad nomina imperatoria, indicari potest quod prima mentio epitheti Antoniniana a 214 (A. XVII. 2), et Gordiana a 241 (A. XVII. 7). Nagy 1973, 53 sq. Speidel 1992, 170, 172'.

Seuerus, qui contra Clodium Albinum vel Alexandrum Severum usus est. Idem arguit ante memoratum in Pannonia, fortasse fuisse in Moesia seu Dacia sub nomine cohors Aurelia Syrorum vel cobors Aurelia Syrorum431. Pannoniam in Parthia, Germania vel Raetia expeditionem reliquit, juxta aram Otlingus432. Tota eius statio in Pannonia ad castellum Ulcisiae Castra refertur, ubi unitas numerosas inscriptiones reliquit et tegulas notat433. Antiquissimi monumenta epigraphica ex aedificio praetorio veniunt (A.XVII.3-4), in honorem Alexandri et Iuliae Mamaeae anno 230 AD erectae. PROSOPOGRAPHY Decurio Aurelius Monimus; date 200-250

A.XVII.18

Główny Signiferus M. Aurelius Priscus; data 200–250

A.XVII.5

Julium Victorem insigne; date 241

A.XVII.5

Sesquiplicarii, tesserarii Julius Byk, data: 200–250

A.XVII.5

Armor Custodes [----]us Mi[--- qui] et Pattuo; date 200-250

A.XVII.5

magistratus suprema [---]enio; date 200-250

A.XVII.9

Julius Victor's ascensores; date 241 Juliusz Taurus; date 200-250 Septimius Bauleus; date 200-250 [---]no; date 200-250 by Septimius Seweryn. date 200-250

A.XVII.5 A.XVII.5 A.XVII.10 A.XVII.12 A.XVII.12-13 .

Pedites T. [I]ul(ius) Valens; data 200–250 Juliusz Byk; data 200–250 Juliusz Publiusz; data 200–250 [----]m [----]; data 200–250 [----]; data 200–250 [----], data 200–250 Q. [Aelius Apollo]onius; data 200–250

A.XVII.6 A.XVII.8 A.XVII.12 A.XVII.14 A.XVII.14 A.XVII.16 A.XVII.

431 Spaul 2000, 418. 432 CIL III 5911. 433 Lőrincz 2001 no. XLII str. 42 - cat, no. 362, 432-452.

1. Accedit etiam visca solidatio inter CXCVII et CCII regnante Septimio Severo. Haec opera separatim tractari non possunt de motibus et conflictationibus barbarorum, quae in Danubio Bend et Danubio sectione Syrmia434 fiunt. Secundum Fita, adventus cobors I nova Severiana Surorum sagittaria (Ulcisia Castra) et ala III Augusta hracum sagittaria (Azaum) in finibus Danubii Bend inter 227 et 228 fines ad roborandum erat. laterum cobortium VII Breucorum — numerosissima — et unitas Syriaca, quae testatur operis constructionem significantem in provincia inter Brigetionem et Annamantia435. Ulcisia Castra hoc tempore magno opere aedificationis locus fuit. supra centum laterculi huius rami impressi hic notati sunt. haeredes stamp numeri indicant exercitum productum materiam magna magnitudine texendam, quamvis loqui impossibile sit de tempore longo in quo talis actio facta est. Hanc unitatem specialem in laterculis faciendis ostendit (B. XVII/1-33)436. Variatio typica non potest chronologice limitari, nisi stratigraphia innitatur. Signati laterculi exercitus, de quo agitur, Aquinci notati sunt, adhibitis in constructionibus temporibus Caracallae et postea Alexandri Severi. Creditur huius materiae praesentiam Aquinci exitum non effecturum praesentiam exercitus in operibus faciendis, sed ex onerariis materiae quae in Ulcisia Castra437. Tegula ergo notat ad ramum pertinentem in Cirpi vel Campona repertum futurum esse ex latere portarentur.

XVIII. Cohors I Tyriorum sagittaria439 eius unitas apparet in Moesia primo ac regnante Vespasiano 4040, postea in Moesia Inferior memoratur in diplomatibus militaribus annorum 97441, 99442, 105443 et 116444 (Tabula 4). Fieri potest ut haec cohors ab ignoto praefectura in Akkilise inscriptione in Pisidia memoratur, qui primus praefectus cohortis Iturae Ituraeorum aka I Tyriorum, deinde tribunus militum legionis IV Scyticarum. Quibus rebus ex superiore tempore in Moesia praesidium missum est. Tamen, ut postea probatum est, haec unitas apparuit in Moesia inferiori sub nomine cobors I Tyriorum sagittaria446. hus inscription from Akkilise belongs to cohors i Ituraeorum447. Dacis certe bellis interfuit et ad Danubium septentrionalis permansit. In hac provincia ad Moesiam inferiorem pertinens, apparet in indice 116 divisionum memoratarum 434 Fitz- 1962, 77. 435 Secundum Fita 1962, 109 miliaria 229 et 230 Alexandri Severi relationem explicant.

436 437 438 439 440 441 442 443 444 445 446 447 448

cum hac area refectionem. Plerique in partibus inter Aquincum et Brigetionem reperti sunt. inscriptiones huic ramo attributae, repertae in Leányfalu (A.XVII.5) et Wissegrad (A. XVII.15), ex Szentendre, translatae in memoratum locum in aedificio postea, cf. Szilagyi 1952, 196ff. 66. Nagy 1939, 133; Fitz 1962, 52; Lorincz 1976 n, 105. Fitz 1962, 53. Fitz 1952, 81. Strobel 1984, 145; Spaul MM, 294; Petolescu 2002, 124; Matei-Popescu 2004, 226, no. 35; entea, Matei-Popescu 2004, 294-295; Matei-Popescu 2010, no. 39. Pferdehirt 2004, no. 1. RMD V 337. CIL XVI 45; Pferdehirt 2004, no. 8; Eck, Pangerl 2006, 97–99. Pferdehirt 2004, no. 10. Eck, Pangerl 2006, 99–102, n. 3; Eck, Pangerl 2009, 525-530, no. 7. AE 1926, 80; PME, Inc. 64. Matei-Popescu 2004, 226-227, no. 35. Vide discussionem in entea 2004, 806 et recentioribus argumentis in Matei-Popescu 2004–2005, 214. Strobel 1984, 145.

voivodeship (Tabula VI). Post Hadriani Imperatoris reformationem inter copias in Dacia inferiori numeratur diplomata militaria ab annis 130449, 140450, 146451 et 167-168452 (Tabula IX). Hypothesi est eum in munitione Boiţa (Caput Stenarum)453 constitisse, sed testimonium adhuc insufficiens est. Inter praefectos huius cohortis agentis in provincia Moesia inferioris, qui solus in hos fines aptus esset, L. Valerius, inscriptum Salonis, dated to the beginning of the 20th century. porro elementa subsidiaria desunt454. Praeterea in inscriptione Teramo (Interamna Praetuttinorum, regio V), memoratur equestris ordinis persona, cuius nomen in lapide forensi periit, praefectus cohortis erat. Verisimile tamen est titulum posuisse ex quo cohors erat iam Dacia455. Interestingly, haec unitas vel nominis eius valde mane ineunte saeculo 1 conscripta est in inscriptione ex Italia nomine Praefecti nomine456.

Palmyreni sagittarii Palmyreni sagittarii argumenti fuerunt duae constitutiones speciales anno 120 et 126 AD editae, operantes in superiori Dacia tempore. hic sunt primae Palmyrenarum monumenta in exercitu Romano. Pluribus studiis constitutiones fuerunt, tum ob singularem indolem et primam aetatem prae constitutionibus pro exercitibus in Dacia458. Iura ibi concessa sagittariis Palmyrenis incompleta sunt, nulla civitate donata ante emerita stipendia post eximiam virtutem, ut in diplomate Porolissi die 11 Augusti anno 106459. Apud Indos in Imperio sunt diplomata specialia ornamenta. et Romana civitas militibus in uno, 460, in hoc autem casu non fit mentio epithetorum specialium, ut pia idelis, torquata vel armillata, quae auxilia per tempus acquisita sunt. Differentia duorum exemplarium 120 et 126 est quod textus posterioris ex Syria mentionem facit. Praeterea nullae sunt familiae, conubii, rami praeter beneficiarium, vel nomen unitatis imperatoris. Harum unitaterum praefectos, ut infra videbimus, ab eisdem constitutionibus civitatem Romanam concedi oportuit. Hinc Palmyreni sagittarii obiecti utriusque constitutionis anno 120 et 126 respective (vel saltem proximis his temporibus) in Dacia superiore collocati sunt, sed eorum ordo, locus vel loca stationis, respective, ignota sunt. 449 450 451 452 453 454 455 456 457

458 459 460 461

RMD V 376. RMD I 39 = IDR I 13. RMD IV 269; Eck, Pangerl 2011, pp. 225-230, no. 2. RMD V 442. Lupu 1974, 219-227; Bogdan-Catăniciu 1997, pp. PIR III, 351, no. 18; Plaum 1960, 193-197, n. 92 et pp. 967–968; PME, V 3. AE 2000, 466. Post hanc secundam militiam equestrem, tribunus cohortis I Britannica milliaria factus est R. equitata in Caşei, Petolescu 2002, 86–87. C. Atilius A.f. Glabrio – CIL XI 1934 = ILS 2685, PME, A 176. Ad numerum Palmyrenorum militum in Romano exercitu vide. Iuvenes 2001, 207-208. Syrorum sagittarii notabiles sunt in picturis sociorum Romae in Columna Trajani in expeditionibus Dacicis Imperatoris occupati (Cichorius 1900, Taph. LXXX, Scene CVIII and Taph. LXXXV, Scene CXV). apparatum et armamentum haeredis simillimum fuisse illis sagittariorum Palmyrenorum. Dum anno 1975, cum volumen IDR editum esset, XXIII diplomata exercitui in Dacia nota, anno 2011, 77 diplomata de 55 constitutionibus edita sunt (Eck, Pangerl 2011, 231-233). CIL XVI 160 = IDR I 1. Ad elenchum harum exceptionum vide Roxan 1981, pp. 265-286. Maxield, 1981, 218-235.

diplomata sequentia castella Auxilia apud Porolissum (mensa II Jibou notata est), Caşei, Romaniai exempla post constitutionem 120 descriptae sunt, et castrum et coloniam civilem Tibisci pro illis a 126. postea imperialis constitutio apud Tibiscum inventa est, ubi unitas Palmyrenorum antea scripta esse videtur. Prima mentio numerua Palmyrenorum ab 159/160 venit et ad unitatem Tibisci pertinet. Prima mentio unitatis Palmyrenarum in Porolissum venit ex repertis in Palmyra (A.XX.13-14)462. De 14 hominibus in thenumero Palmyrenorum Tibicensium prosopographia, sex nomen suum habent Aelius (A.XIX.1-3, 8-10, 14, 15?), et sex patronymicum Palmyrenum habent. In casu Porolissum, nomen Aelius (A.XX. 12) unum tantum singularem refert ex duodecim in prosopographia huius rami recensitis. Quinque cognominati sunt etiam Aurelius (A. XX.8, 11), sed memorabile est quod quatuor in eadem inscriptione memorantur (A.XX.8). Interestingly, in Porolissum duo tantum monumenta militum thenumeri Palmyrenorum Porolissensium pertinentium (A.XX.8 – A.XX.9) reperta sunt, cum in area Dacia Porolissensis in Potaissa (A.XX.11) duo tales inscriptiones repertae sunt et A .XX.12?) and one in Ilişua (A.XX.10). Validitas statistica harum observationum pauper est ob paucitatem inscriptionum inclusarum. Nota statistica satis parva statistica notatio est apparentis pampineis duobus exemplaribus constitutionis 120 in Dacia Porolissensi (in castellis Samum-Căşei, Porolissum et Românaşi) CDLXIII, codices 126 in Tibiscum464 reperti sunt. Miror sub quibus conditionibus Palmyrenes diplomata militaria sagittarii recipiant. Ut in equitibus Mauritanis, nulla praeter beneficiarii diplomatis mentio est. Sciendum est, quod iura concessa sunt limitata ad civitatem Romanam, sicut et eximium genus servitii, quos milites Romam reddiderunt. Praeterea diplomata imperatorum harum pagorum non memorant. ob virtutem igitur haec diplomata insignia fortitudinis addicta, creditum est. Secundum J. C. Mann, diplomata Palmyrenis sagittariis in latiore contexta collata, quam eximiae virtutis in acie manifestatio. Etsi sola virtus magnas partes egit, non tamen satis fuit civitatem donare, cum hoc minimum tempus involveret. Auctor citatus arguit supplementum harum copiarum in 114 CE. apparatum belli Parthicum, quo sexennio intermisso adiecisses. memoratur ex Syria inventis in diplomatibus CXX, deest ex diplomatibus CXXVI, ad priorem Palmyrenum sagittarii praesidium. In hoc casu, specificatio geographica cooptationem aream non designat, quia nomine Palmyrenis tegitur. P. Le Roux sociat ut haec privilegiis sagittariis Palmyrenis cum civitate foederata, qua Palmyrena fruebatur, ita foederatae communitates ad civitatem applicarent, post finitam deinde militiam. infra allegat memoratus auctor Palmyrenes et Mauros notabile quantum redisse 462 Seyrig 1941, 230-231, n. 3; AE 1947, 169; Petolescu 1979, 105-109; Pison 1985, 475; IDRE II 413; Delplace, Jon

2005, 151 IA.01; Seyrig 1941, 230 no. 4; AE 1947, 170; Petolescu 1979, 105-109; Speidel 1984, 222-223; IDRE II 414; Delplace, Yon 2005, 153 IA.04. inscriptio data est inter 141 et 159 AD. 463 IDR I 5 = RMD I 17; CIL XVI 68 = IDR I 6 (tabella reperta in castello Porolissum, tabula II reperta in moenibus Wesselenyi castelli Jibou); RMD I, 102, no. 2. 464 IDR I 8 = RMD I 27; IDR I 9 = RMD I 28. 465 Mann 1985, 217-219. Auctor nonnullas parallelas trahit sex annis servitii (Latini Iuniani, qui in vigilia cohortium sex annis servivit).

numeros in patriam suam, ubi secundum normas legales specificas communitati vivebant, ob hoc solum studium dandae civitatis erant. G. Forni interpretatur concessionem iurium incompletorum per has constitutiones ut evitandam extensionem iurium civilium, quae revera erant specificae rationes quas secutus est Domitianus et Traianus466. Secundum quosdam auctores, morem datam civibus Romanam militibus post aliquod temporis spatium certis communitatibus, quae prius foederata sunt, consecuta sunt. Apparent etiam vexillatio ornumerus cum titulis Palmyrenis in Dacia. Verbum "numerus" significat solam imperatoriam significationem, significat unitatem seu contingentem copiarum. Numerus factio militaris administrativae constituta vel ex disgregatis in plures punctorum turmas disgregata esset, ex unione militum in tumultuaria (uncommon) unitate instructa, secundum signa militarium Romanorum regularium instructa. Praefatae dedicationes duorum praefecti Palmyreni a Porolisso, in Palmyra reperti agora, valde iucunda sunt: M. Ulpius Abgarus - dated 141 (A.XX.13) 469 and T. Aelius - dated between 138 159, maybe even 141; A.XX.14). Alterum Palmyrae epigramma, alterum a CXLII, quod in prima vexillum eos stetisse memoratur sub T. Aelio. ita tempus, quo hae unitates in numeris includuntur, limitari potest ad chronologicum annum 141-159/160, tempus primae recordationis thenumeri Palmyrenorum Tibiscensium (A.XIX.18). Ex hac lectione, alterum vexillum471 positum verisimile est in praesidio Optatiana collocatum. identificatio est 466 Forni 1992, 324 sq, 467 Le Roux 1986, 358–359; Onofrei 2009, 318. 468 In specialibus litteris notio numerorum pluries agitata est. primum definitiones thenumerus type

unitates pertinent ad H. Mommsen et A. von Domaszewski, quorum notiones in multis postea studiis elaboratae sunt. primo vocabulo tegi tertiam partem exercitus Romani, quae signa inter barbaros feruntur, singularem statum sub M. Aurelio habente (Mommsen 1910, 106). Domaszewski disseruit unitates Hadriani sequi, quamvis termnumerus postea scriptus sit (von Domaszewski 1967, 59). Has copias, nomine ethnico et pejore stipendio, sub Hadriano excitatas esse et simul praecipuas in barbariem exercitus Romani pluribus studiis confirmari (Cheesman 1914, 88–90; Rowell 1937; 1327–1341 et 2537–2554: Mann 1954, 501-506; Saddington 1975, 196-199). F. Vittinghof institit in romanizationibus militum numerorum unitates, qui distinxit tabulam esse aliam quam auxilia (Vittinghof 1950, 398-407). H. Callies notavit terminum numerum specificae unitatum notare, hae unitates a medio saeculo XIX incipit permanentes fieri. et variis praesidiis assignandis (Callies 1964, 184-185). M. P. Speidel, ex indiciis in PseudoHygino contentis, notionem numeri nihil aliud significare, quam unitas militaris, nationalibus unitates anteferre affirmavit. haec contingentia exercitum Romanum sustentarent (Speidel 1975, 213-221). Speidel assimilatio vocabulorum "numeri" et "gentium" a Pat Southern contradicitur, qui credidit vocabula duo simul existentia, nationes ornumerus, pro rerum adiunctis aliter uti. Haec inordinata contingentia, quae initio ad unitatem hominum non-romanam composita sunt, permanent, sed arma et pugnae morem retinent traditum, in praesidiis in limitibus ducuntur ducesque Romanorum, centuriones tribunique (Southern 1989, 81-140). . R. Saxer animadvertit vocabulum vexillatio confundi cum notione numeri, significatio expeditionum militarium, cuius munus erat ad confirmandas partes certas, legiones vel auxiliares attributas. Vocabulus numerus datus est ad unitates externas, quae initio munus imperatorium habuit (Saxer 1967, 131). 469 Quidam M. Ulpius Abgarus, Hairani filius, celeberrimus frater M. Ulpius Iarhai sociatus fuit, anno 136 in comitatu deportato. II, nota 79; Similitudo nominum et notatio inscriptionum in eodem intervallo chronologico feriuntur, sicuti propinquior locus agorae est. Quamquam textus Palmyrene brevis in inscriptione praefecti etiam indicat patronymicum Taimarsô. 470 Analogia cum inscriptione Thebis allata a M. P. Speidel (Speidel 1984, 222-223), notans tesserarium in vexillatione prima. 471 Petolescu 1979, 108 note XLIV.

Impossibilis, cum situm eius hypotheticum in Sutoru non confirmatum esse, nulla indicia sunt hanc ramum ibi sitam esse. Verisimile est thenumerus Palmyrenorum O [...] locatam prope Coloniam Dacica Sarmizegetusa473. ab C.C. Petolescii de Palmyrene in vexillatione in Porolissum memoratur pro eo tempore indicari non fuisse ibi longum, unde indirecte non fuisse in septentrionali finibus Daciae die 29 iunii 120 AD. Iuxta praefatum authorem diplomata de Caşei, Porolissum et Românaşi ab haeredibus facta ibidem allata fuissent. Inscriptione pergentis, Ioan Piso ostendit textum non probare Porolissum in Dacia superiori fuisse, sed potius sagittarios Palmyrenos in Dacia superiore suscitasse, probabiliter ex Tibiscum475. qui in Tibisci manente vexillatione adhuc dictus est, ut textus inscriptionis Liberi Paterni dicatae temporibus imperii Antonini Pii una cum M. Aurelio Vero insinuat. Similis casus repraesentat per vexillationes equitum ex Syria e Pannonia inferiore, quae in diplomate Tokod iulii 2, 110 refertur. Inscriptiones non agnoscunt unitatem huius nominis, nec locum castrorum. horum equitum turmae directe ad participationem belli Dacici referunt. deinde inter finem expeditionum Dacicarum et initium belli Parthici, collocari possunt apud Rittium-Surduk in Pannonia meridionali. Probabiliter in expeditione Parthica Traiani ad Orientem reversi sunt, sed eorum ulterior statio in Pannonia meridionali non excluditur, quamquam nihil tale notum est. His considerationibus interest, cautum est a Carnunto stele cohortis II Italicae militis c R. Proculus, filius Rabili Philadelphiensis (Collina tribu). mentio ex vexil(latione) sagit(tariorum) exer(citus) Syriaci (A.Varia.1)477 explicat actionem suam ante gradum optio in cohorte Italica, quae imitatur formulas in argumento diplomatum, ubi formula. ex Syria is, like inscription from Carnuntum, short for ex(ercitus) Syria(ci) (see table). no 1 2 3 4 5 6 7 8

Tytuł Ex exil[lariis] sagit[tariis] exer[citus] syryjski Vexillationes equitum ex Syria Palmyrene sagitt(ariis) ex Syri(a) eni[s sagittarius ?] łucznicy z Palmyreny łucznicy z Palmyreny

69/70 110 120 120 120 120 Data? 126? 126 126

Publikacja CIL III 13483a CIL XVI 164 IDR I 5=RMD 17 CIL XVI 68=IDR I 6 RMD, s. 102, nr. 2 RMD 237 IDR I 8=RMD 27 IDR I 9=RMD 28

Lokalizacja Carnuntum Tokod Samus Porolissum Românaşi ? Tiscum Tiscum

mentio in inscriptione huius exercitus de exercitu provinciae Syriae, in regione Danubii in crisi 69 interveniente, bene potuit restitui diplomata 120, respective 110 a Tokod478. de nummorum serie EXERCISES, 472 473 474 475 476 477 478 .

Plenam disputationem vide in Nemeti 2006, 281-283. Pison 1988, 163-170. Petolescu 1979, 108. Piso 1985, 475. IDR III 1, 181; Pizon, Benea MCMXCIX, 91-96, no. 1, acus 1; AE 1999, 1295; ILD 202. CIL III 13483a = AE 1896, 27; Holder 1980, 333 no. 3121; Speidel 1992, 226; Lőrincz 2001, 374. Tantum diligens examinatio diplomatum notitias nostras hypothesin confirmans daret, si verba "ex" vel "Syri", respective "Syria", praecederent per abbreviationem.

Digna disceptatione etiam edita est in honorem militum provincialium in visitatione Hadriani ad singulas provincias. Lectio exercitus pro abbreviatione ex Syria in constitutione 120 desunt adhuc argumenta480. Num electae Palmyrae acuendae in criticam principis necessitatem tironibus singulari modo tractaverunt? In re singulari, hoc significare potest sagittariorum copias mittere ad Palmyrenam notabilem civitatem Romanam obtinendam. Haeccine sunt monumenta ex praemissis tractatibus ad singularem indolem diplomatum, quae vivida civium Romanorum comparatio fuit? Militaris virtus Palmyrenorum eorumque efficacia in pugnis cum Iazygis certae sunt, at non videntur satis momenti ad civitatem dandam, nisi expresse in textu diplomatis. Praxis donandi civitatem Romanam militibus post aliquod temporis spatium (hoc in casu 6 annorum) specificum est, secundum C. Onofrea, citare postremum studium hac in re, praesidia cum foederata statu vel communitatibus relatas. Romae per food482. Huic rationi si assentiamur, hypothesi J. C. Mann483 habita, concludere debet supplementum factum in 114 A.D. vel CXX, quod est inconveniens. Inter utrumque autem intervallum sexennium referri potest ad tempus inter regimen Syriae et secundae visitationis Syriae anno 123 AD. Hadriani consilium, negotiatoribus Palmyrenis favens, consilium deliberatum interpretatus est ad tironum exercitum conscribendi. Nimirum inter Imperatorem et Palmyras relationes speciales erant, ut patet ex eo quod multitudo Sergia ad genus pertinebat, et implicite nomen Publii Aelii invaluit. Haec supplementa memorata sunt ad directam praesentiam imperatoris in Palmyra. itaque prima Palmyrenarum militum cooptatio anno 117, quam proxime ab Istro petebatur, pugnatum est. Hadrianus, cognita Iazygiorum pugnae genere, quam cum in Pannoniae inferioris praesidere posset cognosci, tam militaris quam diplomaticas solutionem elegit Palmyrenum sagittarios. Sententia eius bene congruens in actionibus Hadriani in medium Orientis aequilibrium politicum restituendum sumpsit, et eventus ultimae regni Traiani vehementer commotus est. Roma Traiano in Parthia devicto per Euphraten et Persicum versus obtinere non potuit. Hadrianus cogeretur retractare totum consilium artis suae in regione meridionali reactivando. Usque ad tempora Traiani, Roma Palmyrae tantum interest ex parte oeconomica. Concessio duarum eximiorum constitutionum CXX et CXXVI sagittariis Palmyrenis, quae prima mentio est eorum in exercitu Romano, videri debet in magno discrimine quod Imperium post mortem Traiani subiit. Cum Turbo primo profectus 117 ad Africam Septentrionalem cum magna parte copiarum dimitteret 479 Exercitus Britannicus - RIC II 912–913, 458; exercitus Cappadocicus - RIC II 914, 458; exercitus dacicus - RIC II,

480 481

482 483 484 485 486

915–919a; exercitus Germanicus - RIC II, 920–921, 459; exercitus Hispanicus – RIC II 922–923, 460; exercitus Mauretanicus – RIC II 924–925, 460; exercitus Moesicus RIC II 926, 940; exercitus Noricus - RIC II 927, 461; exercitus Raeticus - RIC II 928930, 461; exercitus Syriacus – RIC II 931–937, 462. Hanc hypothesim proposuimus in defensione thesis meae doctoralis (Sentea 2008, 126-127). Utilius Palmyrenis, qui in Dacia manebant, quam iis qui Palmyram redierunt. Inter Palmyrenos in Tibisci, qui civitatem Romanam receperunt, benefici fuerunt horum diplomatum eorumque successorum immediatorum. Onofrei 2009, 318. Mann 1985, 217-219. Seyrig 1941, 228 nota 5. Tres tantum familiae Ulpiae in Palmyra nota sunt (Seyrig 1941, No. 3, No. 12). For information on Q. Marcius Turbo's missions in Africa Septentrionalis, n I. Piso, Fasti provinciae Daciae II. Die ritterlichen Amtsträger, no. 72 (in Praeparatione).

discrimen inter alios Iazyges in Dacia occidentali appellatus; hi sagittarii equestris propriae sunt in tutela commercii viatoris necnon custodia viarum quae Palmyrae reguntur. Efficacia primae mensurae anno 117 videtur imperatorem sex annis post occasione visitationis in Syriam suasisse, ut novam pactionem ad ulteriorem sagittariorum in Daciam mitteret. Non habitabimus hic de conditionibus, quibus haec nova contingentia in secunda Hadriani visitatione necessaria fuerunt, sed magis ad hoc ratio horum duorum priorum graduum cooptatione inculcari debet. Non coincidunt hae unitates, quae in textu memoratarum constitutionum sub nomine Palmyreni sagittarii, in antiquissimis dacis inscriptionibus apparent, vel praesentiae in hac provincia associatae sub nomine vexillationes usque ad 159/160 A.D., cum hae unitates. reperti sunt sub nomine numeri. tres numeri Plamyrenis in Dacia noti fere ex Palmyrenis ramis sagittarii. Omnes hae unitates versus Daciae terminum occidentalem sunt subductae. Nomina duorum militum, Bari[c]i Male f(ilio) Palmyr(a) (IDR I 5) et Hamaseo Alapatha Palmyr(a) (IDR I 6) reperiri possunt in exemplaribus Constitutionis 120 in Dacia sita. . Perhew, Atenathan f (IDR I, 8) et Perhew f (IDR I, 9) nota ex duobus exemplis apud Tibiscum repertis et post sex annos data.

XIX. Numerus Palmyrenorum Tibiscensium The Unit of Palmyrenes in Tibiscum is first recorded under the name of Numerus in an inscription dated 159/160 (A.XIX.18)488. Disputatum est hanc unitatem iam antea proprium castellum Tibisci, ad meridiem arcis proximum, ubi cohortes I sagittaria castrametati sunt. Maius postea futurum castellum, quod superiores munitiones ad Tibiscum490 receperat. Utriusque notat491 et inscriptiones ibi notae sunt, quae ad historiam exercitus in hoc numero referri possunt. Multae notae sunt Palmyrenae milites, quae, praeterquam e palmyreno ramo, etiam peculiari anthroponymia inculcata, brevibus aliquot textibus Palmyrenis (A.XIX.8, A.XIX.18, A. XIX.12, IDR III. 178.) et nonnullae dedicationes diis Palmyrenas indicantes. Poni potest, Palmyrenos cohortes in Tibiscum collocatam esse usque ad deductionem Romanorum exercitus a Dacia. militares ordines quam mille, optio, armorum custos vel princeps numeri memoravit. Veterani etiam memorantur (A.XIX.2492, A.XIX.17493, A.XIX. 19494). the name of praefectus M. Papirius M. f. Cor(nelia tribu vel. Corne[lianus]) is mentioned on an inscription whose authenticity has been questioned. Tam in nominibus Palmyrenis quam in Romana origine, Aelii adoptionis frequentia gentilicium, multis in casibus praecessit praenomen Publii, quod inusitata fuit tempore Hadriani civitate donandi. notat in columna ab Apulo duo Hracov anthroponyma, quae cooptatione loci probat saltem saeculo III. (A.XIX.20)496 Satis interest in eo quod disputatio de origine ethnica militum huius unitatis est de. 487 488 489 490 491 492 493 494 495 496

Petolescu 1996, 30–35; Petolescu 2002, 138 note 12; Nemeth 1997, 102; Solum, infra MCMXCIX, 93-95. IDR III 1, 167. Benea, Cfr 1994, 36. nota 40. Nemeth 2005, 49. IDR III 1, 256. Floor 1983, 107–109, n. 4, ig. 3a-d (IDR III 1, 142 + 149); ILD 207. Moga, Russia 1974, no. 34; IDR III 1. 164. CIL III 8000 = IDR III 1.166; Russia 1969, 178. Petolescu 2002, 140 note 10. Russia 1967, 91; IDR III 5,559; Petolescu 2002, p.

Una inscriptione memorat templum Liberi patris [fecit per uex]illation[em] [Pal]myrenorum sub Antonino Pio et Caesare M. Aurelio (A.XIX.6)497. In extruendo aedificii in arcis angulo septentrionali-occidentali, in quo nonnullae inscriptiones diis Palmyrenis dicatae inventae sunt per investigationem archaeologicam (A.XIX.1 - A.XIX.3), in monumento cippo. constructionem porticus aedificiorum sub cura Mar(?ius) Aurela(?ianus), princeps n(umeri repertus est (A.XIX.7)498. I. Piso et Doina Benea hoc aedificium posse habere crediderunt. as a cultic destination 499. F. Marcu placebat officialis naturae totius complexu aedificiorum in hac arcis area, credens nomen porticum deum, in supradicto graito sito, diversum suggerere posse. functio aedificii, similiter in Corbridge, tota area cum tribus aedificiis in angulo arcis-orientis septentrionali coetus scholae vel collegiae militum Palmyrenarum pertinentium 500 Notatu dignum est varias arcus partes et plures sagittas. in alveum huius aedificii calentis subterraneum reperti sunt PROSOPOGRAPHIA Decurio princeps Mar(?ius) Aurel(?ianus), sec.III (?) A.XIX.7.

497 498 499 500 501

Opcje P. Aelius Servius; data 198–211 (?) Aelius Guras Iiddei? Banan...?

A.XIX.1, A.XIX.2 A.XIX.8 A.XIX.9

Aelius Zabdibol custos armorum?

A.XIX.3

Żołnierze Aeliusa Borafasa Zabdibolego? P. Aelius Claudianus sek.II (?) [Ae]l(ius?) Źle? Antoni Marek? Waleriusz Julianus? Klaudiusz M... (?)? Neses Ierhei 159/160 Mucatra Brasi? Mucapor Mucatralis?

A.XIX.10 A.XIX.14 A.XIX.15 A.XIX.16 A.XIX.16 A.XIX.17 A.XIX.18 A.XIX.19 A.XIX.19

Pizon, Benea MCMXCIX, 91-96, no. 1, acus 1. Piso, Benea 1999, 104–106, no. VIII, acus 10. (a-b-c); AE 1999, 1302; ILD 213. Piso, Benea 1999, 106. March 2006, 259-269; Martii 2006a, 76-105. Bona, Petrovszky, Petrovszky 1983, 412. Tales praeterea reperiuntur in regione arcis et coloniae civilis recognitae (cf. cap. IV).

CAPUT XX. Numerus Palmyrenorum Porolissensium A cohorte Palmyrenorum sagittariorum memoratur in Porolissum tantum in tribus inscriptionibus datis) Decurio municipii, vetus fere vetus Palmyrenorum cohortis (A.XX.7)503, datas to the first half of the 17th century. et ara dedicata Herenni Imperatricis Etruscillae n(umerus) Pal(myrenorum) Porol(issensium) sag(ittariorum) c(ivium) R(omanorum) (A.XX.2)504. Inter milites huius unitatis mentionem facimus Salmas Rami ex n(umero) P(almyrenorum) (A.XX.9)505, Mucianus, optio Palm(yrenorum) (A.XX.5)506. In sepulcro a Porolisso, nomina militum nonnullorum ad eandem unitatem maxime probabile pertinentia (A. XX.8)507: veteranus, prior decurion, Aur(elius), signifer. mil(es) n(umeri) P(almyrenorum) P(orolissensium) et Au[rel(ius) - - -]us actarius. The unit also consisted of a cavalry force according to the text of the inscription in Ilişua, noting Aurelius lustinus eques N(umero) P(almyrenorum) P(orolissensium) (A.XX.10)508. inscription Deo patrio Belo n(umerus) Pal(myrenorum) sagit(tariorum) dedicata a T. Fl. Saturninus le]g(ionis) V Mac(edonicae) (A.XX.1)509 occasione aedificationis templi plurimum interest ad hanc disputationem. its record, as well as two inscriptions from Potaissa, may indicate the promotion of soldiers of this unit, cuius nomen includit titulum c(ivium) R(omanorum) (A.XX.1) in legione V Macedonica usque ad mediam partem saeculi III. the epithet deo patrio emphasiss in both the god's Palmyrene origin and his tutela in exercitu. Praesidem trium Dacorum memorat inscriptum, C. Iulius Septimius Castino (nomen eius in textu deletum est), Ulpius Victor, procurator Porolissensis Dacus, et T. Flavius Saturninus, qui instaurationi aedis praeficitur. Templum hoc nuper II AD saeculum aedificatum fuisse credebatur. in loco ubi Liber Pater templum prius dirutum erat. Doina Benea interpretatur functiones aedificiorum circa templum, considerans tria aedificia ad completam aream formandam. Auctor arguit substitutionem cultus Romani cum cultu orientali ingratam fuisse 511 . in the text of the Hessalonica inscription, G. Mestrius Servilianus memoratur (the only recorded praefectus cohortis), eques romanus νών (A. XX.15)512. Duae inscriptiones ad historiam exercitus Potaissae pertinentes. Sepulchrum a Palmyrene familiae monumentis Aelius Bolhas Bannaeus vet(eranus) ex n(umero) Palmur(enorum) (A.XX.11)513. a second tombstone and an inscription dedicated by L. Aurelius Celsinianus, mil(es) c(o) h(ortis) I P(...) P(...) (A.XX.12)514. 502 503 504 505 506 507 508 509 510

511 512 513 514

Gudea, Lucăcel 1975, 11, n. 7; Gudea 1989, 762, no. 10; Sanie 1981, 275 no. CIII; ILD 663. Russu 1968, 453, no. 1; AE 1971, 387. Daicoviciu 1940, 328–329, no. 7f, ryc. 26; AE 1944, 56; Toth 1978, 38, no. 50; Gudea 1989, 765, no. 20; ILD 672. CIL III 837. Russu 1959, 872; NO. 1, ryc. 2 (= AE 1960, 219); Gudea, Lucăcel 1975, 14, n. 16; Toth 1978, 38, no. 49; Gudea 1989, 768, no. 34; ILD 690. Szilágyi 1946, 13, przypisy 60; AE 1971, 389; Gudea, Lucăcel 1975, 18, n. 20; Toth 1978, 39, no. 52; Gudea 1989, 770, no. 48; ILD 704. CIL III 803. Gudea, Lucăcel 1975, 11, n. 7; AE, 1980, 755; ILD 663. Mateusz 1980, 90–97; Sanie 1981, 275, no. Gudea 1989, 144-147; Gudea 2003, 217. N. Gudea przypuszczał, e z tej fazy tławki pochodziłaby dedykacja dla Dea Syria, odkryta w 1937 roku (AE 1944, 50 = ILD) w pócznym rejonie fortu (Gudea 1989, 768, no 31; Gudea 2003, 225; ). Benea 1980, 185-190; Benea 2002, 185–200. ILS 9472 = IDRE II 356. CIL III 907 = CIL III 7693; Petolescu 2002, 142. CIL III 908.

Alius annus AD CCL, ex quo postrema inscriptione unitatis (A.XX.1) gaudet, unitas scissa fuisse putabatur, iuxta infirmas monumenta inscriptionum Hessalonica (A.XX.15) et Potaissae (A.XX.15) et Potaissae. XX XII), in aia et cohors. Sed haec hypothesis non potest evidenter argui nisi quantum in hoc custodia suppleatur notabilis notitia epigraphica. monumenta epigraphicae religionis pauca sunt. Duae inscriptiones Iupiter editae sunt, dedicatores erant P. Aelius Malachus, lamen i sacerdos dei n(umeri) P(almyrenorum) P(orolissensium) (A.XX.3)515 et Zabdas Hutri (A.XX.4)516 . the Gallina Silvanus Domesticus is honored by a veteran, possibly a Palmyrene, who became city decurion (A.XX.7) and Mucianus, optio of the same branch (A.XX.5). Nepos centurio exercitus Palmyrenorum deae Nemesi aram dedicat (A. XX. 6) 517 Tile notat N(umerus) P(orolissensium)518 (Plates 5.3-4) in arce Porolissum notat et in Viştea signum cum litteris NP ad hunc ramum pertinuisse potest. PROSOPOGRAPHIA Praefecti G. Mestrius Servilianus έπαρχος είλης ιππέον άριφμού Παλμυρηνών Πορολισσηνών

ILS 9472=IDRE II 356

Centurion Nepos

A.XX.6

Concilium Aureum

A.XX.8

Mucianus optio

A.XX.5

Actuarium Au-[rel(ius) - - -]us

A.XX.8

Passer

A.XX.8

Aurelius Justinus eques

A.XX.11

Aurelii milites […].

A.XX.8

Veterani Val(erius) hem(us)

A.XX.7

515 Cyrillus Alexandrinus. 1980, 89–90, n. III, ryc. 3; Sanie 1981, 292, no. 1; ILD 680. 516 Gudea, Chirila 1988, 153, ig. 7; AE 1988, 976; AE 1999, 1278; Gudea 2000, 201-202; ILD DCLXXXII.

N. Gudea credidit nomen originis hebraicae habere (Gudea 2000, 201-202). S. Sanie (Sanie 1999, 3-4, p. 177, no. 4) proponebatur M(arcus) Abidas Hutri. C. C. Petolescu nomen eligit Abidas, idem cum Palmyrene Zabdas (ILD 682). 517 Gudea et al. 1992, 149-150, 174, ig. 1; ILD 692:518 Toth 1978, 53, ig. 15; AE 1979, 501g; Gudea 1989, 537, ILD 744. 519 Isaac 1991, 62, 64 ig. 4/7

Aelius Bolhas Bannaeus Salmas Rami nieznany

A.XX.12 A.XX.X A.XX

L Aurelius Celsinianus, mil(es) c(o)h(oris) I P(...) P(...)

A.XX.13

XXI Numerus rami nomine Palmyrenorum O [...] in cippum Colonia Dacica Sarmizegetusae (A.XXI.1)520 signatum est, quod veteres Ael. Septimius Audeus, ex (centurio) n(umero) P(almyren) O(...). the inscription was placed a members of his family, whose son Aelius Septimius Romanus erat eo tempore mil(es) leg(ionis) XIII G(eminae), [a]diut(or) oic(ii) cornicul(arium). orienta- lis defuncti et cognominibus originis fieri potest Aelii nominis usus, si hic hiatus non extitisset [P. or T.A]el(ius). Etiam ex Sarmizegetusa incompleta inscriptio venit (A.XIV.3) memorans personam [P(ublius) A]elius D[...] (reconstituta in quibusdam casibus D[omo P]almyr(a) Orie[n. .] , praefectus cohortis I Augusti Th[thracum?]. Hanc cauponam valde probabile consideramus: [P(ublius) A]elius D[...] / [...centurio? vel post N(umero) P]almyr(enorum) Orie[...] / pref(ectus) coh(ortis) I Aug(ustae) Th[thracum?]521 ) P(almyrenorum) O(...) in Sarmizegetusa. A.XXI.1). Hoc in casu, nomen generis restitui potest ut N(umerus) P(almyrenorum) Orie(...), hypothesis quae probabilius nobis videtur quam O(ptatiansium). restitutio facta est analogia cum possibili N(umerus) M(aurorum) O(ptatianensium) inscriptum in cipp. - signum Aurel(ius) Bassus n(umeri) M(...) O(.. )522 apud Sutoru523, situm cum Optatiana523, respective in notat repertum. Cum Palmyerenenumerus huius Palmyerenenumerus nullum testimonium ad Sutoru directe referat, cum locus Optatiana in Sutoru improbabilis sit 525, locus huius rami toponymi verisimiliter quaerendus est apud Coloniam Dacica Sarmizegetusa526. Quod etiam fieri potest cum nexus multorum individuorum Palmyrenarum originis in Sarmizegetusa, ex quibus ad electos huius coloniae 527 pertinent. In moenibus castelli Suceavae, cippus notus est cum commemoratione turmae — Iul(ius) C-[ — — — (centurio)?]. The origin of the object was considered to be intra-Carpathian (A.XXI.2)528. inscriptio est "lapis errantis" qui Suceava in Medio Aevo venit (probabiliter usque ad medium saeculum XVI), antequam castellum incenderetur et destrueretur. C. Croitoru credit locum originis inscriptionis esse Barboşi, de pluribus "testimonium de translatione artificialium a Barboşi usque ad palatium ducale Iasi"529. citatus auctor 520 CIL III 1471 = IDR III 2, 366. 521 Lectio praepositus numeri Palmyrenerum Oriens etiam a N. Gostar adoptatus est (Gostar 1979, 663). For

T[hracum?] cf. Piso 1988, 163–164, N. 1. AÉ 1932, 81; 575. CIL III 1633.6 = 8074.27 = ILD 759. TIR L 34, 86 (Optatiana), 107 (Sutoru), 11th century. piso 1988; 163-164, n. 1. In primis fori gradibus, variae sagittae tri-lobatae, notae iunctae syriacae (Etienne, Piso, Diaconescu 2004); praesentiae sagittariorum in hac provincia usque ad initium XIX saeculi indicium sunt. Ad recentem nonnullas vitae religiosae huius communitatis rationes in Sarmizegetusa exhibitio, vide Pisone, 2004, 299-304; Nemeti 2005, 164-178; Piso, entea 2011, 111-121.. 528 Tudor 1953, 489–495; AÉ 1956, 217; Gostar 1974, 63-71; Petolescu 2002, 143; ILD 758:529 Croitoru 2004, 121, fn. 258: M. Costin, Opere (editum a P. P. Panaitescu), Bucharest 1958, 267 et D. Cantemir, Hronicul Vechimei a Romano-Moldo-Vlahilor (editor G. Tocilescu), Bucharest 1901, p. Tudor 1953, 467–487.

522 523 524 525 526 527

non consentit cum motu copiarum in finibus Danuvii, credens Iul(ius) C... in hac provincia consedisse.

XXII. Numerus Surorum sagittaria530 Ramus maxime verisimile constat ex ramis suri sagittariis. Anno Domini 138 castellum lapideum Arutelae construunt (A.XXII.1 – A.XXII.2)531. Ob limitatam investigationis naturam in systemate defensione nulla certitudo est hanc munitionem ante terras et ligna augmenta532 habuisse. Utique affirmatio nostra invalida esse potest nisi ex notitiis archaeologicis fundata, sed inventa archaeologica evulgata probant neque munitionem ibi anno 138 primo aedificatam esse, neque castrum lapideum eo tempore extructum, postquam priorem munitionem terrae ac dirutae erant. ligneus. Duae superiores hypotheses intendunt defectus dictionum circa chronologiam Arcis Arutelae ostendere, quae implicationem possunt ad historiam huius exercitus explicandam. In arce in Rădăcineşti, magnitudine similes castelli in Arutela, duae inscriptiones structurae in textu comparatae, ad eandem partem pertinentes (A.XXII.4 – A.XXII.5)534 scripti sunt. Deinceps unitas in anumerus instituta est, fortasse in tribus inscriptionibus Romulae repertis. Librarii cum Antonino Zoilo actario praepositi numeri Surorum aram Mithrae dedicavit (A.XXII.5)535. Claudius Montanus, immunis ex numero Surorum sagittaria, servat funus Claudiae Ambae filiae (A.XXII.6). Videtur quod in eadem unitate sint altaris dedicatores Placidae Reginae ab equitibus [...] per Proculo principe et Gaio optione (A. XXII. 7). NS notat (B.XXII.1) usus in muro "Philippi Arabis" etiam in Romula notus esse. Notat typo NS et N (B.XXII.2 – B.XXII.3)536 e castello in Slaveni veniunt. Curses duorum hominum duce huius numeri multam controversiam excitaverunt, cum controversiae de ortu certitudinis Daciae Malvensis et de situ oppidi Malvae narrabantur. Sex. Iulius Possessor notatur in inscriptione Hispalis cum dignitate praeposito numeri Syror(um) sagittarior(um) item alae primae Hispa/nor(um) – A.XXII.9537, et in Mactaris (Africa Proconsularis) – A. XXII . X, ut curator numerorum Syrorum sagittaria item alae primae Hispanorum. Utriusque numeri et auxiliares in Slaveni - ala I Hispanorium538. Notandum est quod tam tituli Praepositi quam curatoris tempus interdicti indicant. Notae ad unitatem Syriacam referuntur ad unitatem in Dacia inferiori positam, non ad nomina Mauritanica Caesarensis540.

530 531 532 533

534 535 536 537 538 539 540

Christescu 1937, 200; Wagner 1938, 216; Aricescu 1977, 69; Beneš 1978, 63. CIL III 12601a (= 13793); IDR II 575; CIL III 12601b = 13794; IDR II 576. Cfr Propositiones ad rationem defensionis in Bogdan-Cătăniciu 1997, ig. 39. Pat Southern nots the inscription on the silver blade found in the fort in punctat letters - Valerius Valer[i]anus / eq(ues) lib(rarius) c(o)hor(tis) I His(panorum) ex [v. ]oto pos(uit - argumentatio unitatis auxiliaris in fort. Utique, ut auctor allegatus asserit, munitionum dimensiones tali solutioni non respondent. Idem auctor hypothesavit praesentiam. auxiliaris praefectus Syriae CIL III 12604 = IDR II 584 CIL III 12605 = IDR II 585. In secunda inscriptione nomen rami IDR II 341 restitutum est CIL III 14216,30 = IDR II 529, 19. Petolescu. 2002, 144. IDRE I 179, IDRE 179, 181, Petolescu 2002, 144, nota 10.

Alterum ducem, Sex. Iulius Iulianus was recorded on tombstone in Caesarea (Mauretania Tingitana) - A.XXII.12541. ab C.C. Petolescu, missio in Dacia Malvensi, discrepans a principibus tironum Bessianorum in Mauretania Tingitana. his unit is known from one inscription, found in Piua Pietrei ad ostium Fluminis Ialomita (A. XXII.8)543, ante munitiones Romanorum Carsium (Inferioris Moesia). Cum nulla alia de hac re notitia in Moesia inferiori facta sit, ingressus est de praesentia copiarum in Dacia544 inferiori. Alii tamen grammatici hanc unitatem ad hunc locum pertingere possunt vel in bellis Dacicis Traiani anno DXLV vel in bello Carpiano sub Caracalla Imperatore 214546. Ex allata inscriptione venit nomen Flavii Ianuarii centurionis et signifer Flavius Avitianus. Origo inscriptionis apud Gura Ialomiței inventa adhuc est controversia in litteris specialibus (A.XXII.7)548. Secundum Gr. Tocilescu, ara exeunte saeculo XIX reperta, fons etiam V. Pârvan549. D. Tudor, sequitur R. Vulpe, quaesivit veritatem informationum de loco altaris inveniendo, credens eam esse adnotationem erroris, ut monumentum visum a Tocilescu in collectione Kogălniceanu allatum ab Oltenia550. eadem sententia aliquoties postea accepta. W. Wagner. Hunc numemm differri credidit a numcrus in inferiori Dacia552. Principatus temporibus in hac parte munitiones esse verisimile est, qui stationem Carsium obtinet. dedication to genius centuriae554 of 541 CIL VIII 9381 (=20945; ILS 2793; Speidel 1973, 169-177; IDRE II 463); PME I 73.. 542 Petolescu 2002, 144 nota 10. M. P. Speidel disseruit Syriacam militarem saeculo III mota esse. ad Mauritaniam

Caesarensis (Speidel 1977a) 543 CIL III 7493 = ISM V 127. For location see . TIR L 35, 58. See etiam Pârvan 1974, 90–91 (cum nota Vulpe, pp. 174, 174).

544 545 546

547 548 549 550 551

552

553

554

N. 203, qui re vera hanc inscriptionem in Piua Pietrei ne reperiri credit, sed ab Oltenia allatam et in collectionem M. Kogălniceanu ingressa, postea a Gr. Tocilescu AEM 8, 1884, 34, no. 4). Aricescu 1977, 69; Tudor 1978, 194, 297, 339, 340; Nemeth 1997, 105, no. 3; Petolescu 2002, 143-144. Sarnowski 1988, 59. Ioana Bogdan-Cătăniciu (Bogdan-Cătăniciu 1997, 107) id fieri posse arbitratus est ut haec domus in ambitu Carpi oppugnationum in 214, Ialomiţei operaretur; Muntenia thesauros inde sepultos esse auctor asseverat. Nam et gradus videre Domaszewski 1967, 59–61 (pp. XVII-XVIII). CIL III 7493 = ISM V 127. Tocilescu 1902, 283; Parvan 1974, 90–91. Tudor 1978, 224, 279; Vulpe 1974, 174, n. Vulpe, Barnea 1968, 419; Aricescu 1977, 69; Vlădescu 1983, 41-42, et recentius in optima synthesi auxiliorum in Moesia inferiori, Matei-Popescu 2004, 232, n. 41. Wagner 1938, 216. - sententia etiam J. Beneš adoptavit (Beneš 1978, 63, no. 161/25). Recentiores opiniones de historia numeri: Southern 1989, 137-138 (omittunt hunc ingressum e repertorio); Nemeth 1997, 105, no. 3 (non agit de hac inscriptione); Reuter 1999, 547 (videtur Beneš; merum editorialem errorem commemorare censemus stationem munitionis Gorsium - loco Carsium Piua Petrii fuisse). Nicolae 1993, 247; Zahariade 1997, 201. Exsistentia castelli Romani in occidente Carsium, in finibus Guria Ialomiţei, excludi non potest, eo magis quod antea testimonium existentiae munitionis Romanae ibi servatum est. D. Bondoc disseruit munitiones Danubii septentrionalis in 4th-6th saeculi AD repraesentasse rectas barbaricas extensiones versos ad meridiem fluminis, plures ex eis prope ostia fluminum in Danubium influentium, quae etiam manifesto proposito prohibendi fieri potest. in eas partes impetus fieri. Hoc in contextu auctor memoratus asserit munitiones in Piua Petria solum in recenti periodo Romano (Bondoc 2009). Significans est intra culturam Geniorum in aevo Romano, plurima templa, arae vel statuae Genio centuriae dicatae tam in legionibus quam in praetorio. eius sensus identitatis ac nexus in centuria essent explicate milites

Piua Petrii non accidit, quod tam parvae munitiones a Numero Syrorum sagittaria 555 unam centuriam accommodare possent. Et situm Indiae et munitiones incertas esse credimus. In hodierno investigationis statu hoc unicum huius numeri in Moesia Inferior557.

XXIII. Vexillationes equitum ex Syria Vexillationes equitum ex Syria memorantur in diplomate Tokod558. Huius nominis unitas neque castra neque signata sunt. Inter hos equitatus directus est ad eorum participationem bellorum Dacorum. Videtur ad Rittium-Surduk559 in Pannonia meridionali inter AD 106 et 113/4 collocari. The troops probably returned to the East durante expeditione Parthica Traiani. fieri autem potest ut aut haec vexilla in aliam cohortem ordinatae sint, aut disiectae in singulas turmas equitum turmas. S. Dušanić arguit vexillationes equitum ex Syria non modo prae- cedentes ala I Augusta Ituraeorum in Rittium (Surduk), sed hanc unitatem fuisse etiam huius alae partem praeter illam in Dacia 561.

555 556 557

558 559 560 561

Salve. Tutiores videntur in hoc genere unitatis quam in contubernio aut cohorte. Saepe dedicatores ingeniorum centuriae erant signifer, optio vel custos armorum militum, atque etiam ipse centurio (Speidel, Dimitrova-Milčeva 1978, 1546). Iuxta M. Popescu, inscriptio de qua agitur, intellegi potest principale munus a tutore spiritu centuriae pro custodia vexillatio missionis (Popescu 2004, 323). See also Southern 1989, ig. 5-7. Speramus nos multidisciplinares accessus ad petram monumenti originem, quae apud Piua Petrii notatur, lucem in hunc modum adiecturum esse. Relata disceptatio esset de inventione notae in Barboşi. Cum, non obstante crebris postulationibus, exemplum de quo agitur videre non potuimus, hypothesis nostra in logica formali mera exercitatio hoc loco spectari potest. Figura signatus casus tres ligaturas litteras habet, quarum duae tantum ex parte conspicuae sunt. Usque nuper duae lectiones variantes editae sunt, quarum unaquaeque adhibita est pluribus additamentis: "ALP" in ligatura cum "E", restituta Al(a)e P(annoniorum) (Sanie 1993, 17; Sanie 1995, 152); deinde "NPE" vel "NEP" cum tribus litteris ligaturae (Sanie 1996, 145–8, 154; Sanie 2001, 374, 376). Inventio mori in an archaeologico contextu, ubi identificati nummi sub Traiano edebantur, restitutiones S. Sana in ramis positis suasit ut, secundum nomen, resonantia in prima parte saeculi II exstiterit. AD, scilicet N(umerus) E(xploratorum) P(iroboridavensis) vel N(umerus) E(xploratorum) P(annoniorum). Manifestum est analysin lectionis notae a S. Sanie factae ostendit litteras non facile distinguere. in recentiori reinterpretatione, auctor designat primam litteram posse legi "N", sic fortasse de numerali tractamus [Sanie 1996, 154, ig. 12-13; Croitoru 2004, 121 = Croitoru 2004a, 167-168: n(umerus) E(quitum) p(almyrenorum)]. Photo hac occasione editus dubia non tollit de lectione notae partem suae primae editionis, quam ob rem credamus extractionem tam facta quam quaedam interpretationis dosin reflectere. Nota lectio esset N(umerus) S(yrorum) (N) in hoc casu similis typo a Romula (CIL III 1633, 20 = CIL III 8074 28 = IDR II 383) et Slaveni (CIL III 14216, 30; -31 = IDR II 529, 530), quae argumentum de praesentia huius exercitus in Piua Petria munimentis confirmet. CIL XVI 164; Radnóti, Barkóczi 1951, 202. Mocsy 1962, 624; Saxer 1967, 25 sq m; Dusanic 1968, 111; Thebano 1984, 148; Lőrincz 2001, 53. Radnóti, Barkóczi 1951, 202. Dušanic 1968, 111 .

Numina ad cultum electa

Suntne Syri unitates magni ponderis in culturis orientalium disseminandis in occidentalibus Imperii provinciis annon? Qua de re infra nonnulla genera generalia de religiosis auxiliis militum Syriae auxiliarum ad Danubias Romani imperii missos provincias, scilicet Raetiam, Noricum, Pannoniam, Daciam et Moesiam, dicemus. Orientalium rituum penetratio in hac provincia, sicut et eorum disseminatio tempore Principatus, maxime explicabatur vel obsessio hominum a Levanto vel a populo e regione. Utroque modo hic referemus studia et syntheses de cultibus orientalibus a provinciis particularibus. *** Ex 22 auxiliis regularibus vel irregularibus oriundis e communitate Syriaca in memoratis provinciis conscripta, tantum 10 ex iis continentur inscriptiones variis numinibus dicatae. Here is a brief statistical summary of the inscription repertoire for the listed units (see table): Ala I Augusta Ituraeorum sagittaria Heliopolitanus in syncretic form in an inscription from 934 appeared. An inscription dedicated to Iupiter has also been noted5. Cohors quingenaria Canathenorum et Trachonitarum inscriptio continet confirmantia Dii patrii Manaphi et heandrii. Cohors I Aelia milliaria sagittaria equitata 1

2 3

4 5 6

Praetulimus vocabulo generali "orientales cultus", a Francisco Cumont introducto (Cumont 1929) et in litterarum specialium serie voluminum "Études préliminaires aux religie orientales dans l'Empire romain" vel recentius in synthesi Roberti Turcan. (Turcan 1989 - Romanian translation, Bucharest, 1998). Insuper nomen genericum Syriae unitatibus uti decrevimus substituere periphrasim "auxilia regularis et irregularis ex regione "Syro-Arab", integrantes quidem omnes unitates "non-legiones". Schon 1988; Kadar 1962; Selem 1980; Zotovic 1966; Taczewa-Hitowa 1983; Dad, Berciu 1978; Berciu, Petolescu 1976. Inscriptiones Comagena (Noricum, St. Andrae) in repertorio nostro non comprehendimus, ubi dedicatio Mithrae a militibus ala I Commagenorum, Comaci(a)e et Com(magenorum) poni potuit. CIL III 5650 (p. 1842)) = IllPRON 886 = AE 1953, 127. CIL VI 421; ILS 2546; Lőrincz 2001, ref. NO. 150. CIL III 3446; Lőrincz 2001, ref. NO. 149. CIL III 3688; ILS 4349; Birley 1978, 1525 no. XXIX; Lőrincz 2001, ref. NO. CCXCII.

tres inscriptiones Iovi dicatae hic7 scripti. Cohors I milliaria nova Severiana Surorum sagittaria equitata cR sunt 5 dedicationes Iovi, quarum una cum epitheto Augusti mentionem facit, et duas ei socias cum Iuno et diis aliis. Genius t(urmae) et Epona Regina9 - Optimi Geni T(urmae) et Epona Regina9 Artes factae principaliter Severanis dari possunt. Cohors I Aurelia Antoniana milliaria Hemesenorum sagittaria equitata cR Inter inscriptiones variis numinibus dicatas hac unitate dedicata sunt septem Iovi, quattuor Heliogabalo, duae Sol11, tres Libero Pater XII, duae Dianae XIII, duae Sylvano. Conservator). )14 et unus quisque Hic est omnibus15 et Victoria16. Cohors II Flavia Commagenorum sagittaria equitata, quattuor inscriptiones Iupiter17 dicatae, duae Dolichenus in Romana interpretatione, in una cognomentum Commagenus gerit. Duae inscriptiones memorant Turmazgades ut Iupiter Turmazgades, respective Genius Turmazgades19. Est etiam una inscriptio pro singulis his numinibus: Mercurius20, Hercules21, Liber Pater22, Mars Gradivus23, Fortuna24, Minerva25 et Diana2 Cohortes in Sagittario una inscriptione sunt pro singulis Iuppiter et Iuno27, Iupiter Dolichenus28 et Marti Gradivus2 Numerus Palmyrenorum Tibiscensium una.

9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29

AE 1977, 616; Lőrincz 2001, ref. femina. 420. CIL III 5645; Lőrincz 2001, ref. femina. 422. AE 1977, 617; Lőrincz 2001, ref. femina. 425. CIL III 10581; RIU 843; Lőrincz 2001, ref. femina. 438. CIL III 15170 = 3640; RIU 872; Lőrincz 2001, ref. femina. 439. CIL III 10575; RIU 874; Lőrincz 2001, ref. femina. 442. AE 1986, 579; Lőrincz 2001, ref. femina. 452. CIL III 13386; AE 1939, 17; RIU 875; Lőrincz 2001, ref. femina. 444. RIU 869; Lőrincz 2001, ref. femina. 441. AE 1973, 473 bis; Lőrincz 2001, ref. femina. 303: AE 1910, 141; ILS 9155; Intercisa I, no. 135; RIU 1104; Lőrincz 2001, ref. femina. 306 AE 1910, 133; Intercisa I, no. 326; Jitz 1972, 101 no. 14; RIU 1139; Lőrincz 2001, ref. femina. 310, 326. AE 1971, 331; Fitz 1972, 130 N. 20; RIU 1099; Lőrincz 2001, ref. femina. 335. AE 1908, 52; Intercisa I, no. 361; Fitz 1972, 131 no. 24; RIU MC; Lőrincz 2001, ref. femina. 338. AE 1910, 149; Intercisa I, no. 352; RIU 1088; Lőrincz 2001, ref. femina. 337; AE 1910, 135; Intercisa I, no. 535; RIU 1186; Lőrincz 2001, ref. femina. 361; AE 1971, 329; Fitz 1972, 128 n. RIU 1085; Lőrincz 2001, ref. femina. 366. CIL III 10304; Intercisa I, no. 349; Fitz 1972, 202; RIU 1056; Lőrincz 2001, ref. femina. 312; AE 1910, 140; Intercisa et nulla. 324; RIU 1059; Lőrincz 2001, ref. femina. 305. Lorincz 2001, reference number femina. 330; AE 1971, 351; Fitz 1972, 128 no. 60c; Lőrincz 2001, ref. femina. 367 AE 1910, 128; Intercisa I, no. 332; Fitz 1972, 134 no. 58; RIU 1060; Lőrincz 2001, ref. femina. 364. AE 1908, 48; Intercisa I, no. 331; RIU 1080; Lőrincz 2001, ref. femina. 304. CIL III 1343; AE 1978, 705; IDRIII/3.77; CIL III 7848; IDRIII/3.78; CIL III 7849; IDRIII/3.79; CIL III 1347 = 7850; IDR III/3 88. AE 1911, 35; IDRIII/3.67; IDR III/3, 66. AE 1903 65; ILS 9273; IDR III/3 138; CIL III 1338; ILS 4047a; IDR III/3 139. CIL III 7855; IDR III/3, 109. ILD 306: nunc recens discussio; IDR III/3, 130 (Silvanus Domesticus). CIL III 1355; IDR III/3, 105. CIL III 1619 = 7854; IDR III/3, 108. AE 1903, 67; IDR III/3, 68. AE 1971, 399; IDR III/3, 111. AE 1975, 706; IDR III/3, 63. CIL III 14216.2; IDR II 18 Petolescu 2004, 38–45; ILD 53. CIL III 6279; IDR II XXIII.

Duae inscriptiones Malakbel addictae sunt, una Bel31, dii patrii, altera Genio numeri32 (probably also to Malakbel), altera Minervae Augustae et Genius numeri Palmyrenorum33 et Liber Pater34. Numerus Palmyrenorum Porolissensium duae inscriptiones memorantur Silvanus Domesticus 35 et Bel36, Iupiter 37 et Nemesis38 inter se. Numerus Surorum sagittaria unam scripturam continet pro singulis numinibus sequentibus: Mithra39, Placida Regina40 et Genius centuriae41. in hoc articulo, plusquam iustum criticum aestimatio inquisitionis existentis in Orientis religionum propagatione a singulis ex hoc ambitu divulgata, peraeque aestimans inscriptiones omnes a suis membris consecratas, praecise ut enuntiationes "declarare" nitantur. exempla in "classica", ut cohortes I Aurelia Antoniana milliaria Hemesenorum sagittaria in Intercisa vel cohortes II Flavia Commagenorum sagittaria in Micia. respondentem materiam epigraphicam, quantitatem valde inaequalem in diversis casibus (vide tabulam), comparata cum eventibus statisticis suppeditatae exhaustivae omnium inscriptionum religiosarum confirmantium auxilia in provinciis Danubiis, e quibus tantum eventus synthetici exhibebimus, praesertim propter modicus aditus. Etiam eventus analysin epigraphiae syriacae vel non syriae in provinciis Danubianis cum Syriacis comparare conati sumus. Auxilia curavimus CLV (XL alae et cohortes CXV), quarum XXII Syrorum sunt. Inter 22 Syriacas unitates, 10 commemorantur inscriptiones variis numinibus dicatae (vide tabulam 1 et infra disceptationem). Consideravimus 53 singulas partes (17 ales et 36 cohortes) e Syria, quarum tantum XIII incidunt in categoriam inscriptionum religiosarum dedicatarum. Reliquae duodeviginti unitates e regione Levantii sunt, his statisticis, ala et cohortibus 5 Asiae Minoris inclusis. Indolis religiosae monumenta epigraphicae quattuor tantum notae sunt! quapropter plena analysis materiae epigraphicae ad hunc locum pertinentium exire potest a "provocatione" ad "imparentiam"! Quam realistica est explicatio divulgationis cultus olim epigraphicae et archaeologicae notitiae confirmatae? Quatenus confinium transire licuit innumeris inscriptionum locis in unum congestis in quibus monumenta stationum singularum unitaterum significant tum ob fontium varietatem et nexum cum contextu archaeologico? Votiva inventa in praemissis militaribus, quae dicuntur "parva India", tamquam potentiale indicium existentiae cultus personalium habebatur. Eventus autem synthesis quae in Magna Britannia praeparata sunt, frustretur ex aspectu aspectuum memoratarum. Quatenus desideratum est futurorum synthesibus innixa perspectivis non solum rhetoricis! Fors 30 Piso 1983, 107–109, n. 4, ig. 3 (=IDR, III/1, 142 et 149); ILD 207; Pison 1983, 109, no. V, acus 4 (= RPW III/1 143 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42»

+ 148); ILD 208. IDR III/1, 134. IDR III/1, 136. Timoc 2006, 277-282. IDR III/1, 181; Pizon, Benea MCMXCIX, 91-96, no. 1, ryc. 1; AE 1999, 1295; ILD 202. AE 1960, 219; Toth 1978, no. 49; Gudea 1989, 768, no. 34; ILD 690. Gudea, Lucăce 1975, 11, no. 7; Gudea 1989, 762, no. 10; AE 1977, 666); AÉ 1980, 755; ILD, 663. Chirila et alii. 1980, 89–90, n. III, ryc. 3; Sanie 1981, 292, no. 1; ILD 680. Gudea et wsp. 1992, 149-150, 174, fig. 1; ILD 692. IDR II 341; AE 1914, 120. CIL III 1590a = 8029; IDR II 338. CIL III 7493; ISM V 127; Tentea 2005, 183-184. Zielony MCMLXXVIII.

In quibusdam, artificia editorum quae argumentum epigraphicum confirmare debent vel nullam habent significationem chronologicam relativam vel cum statione unitatis in situ coniungi non possunt! Attamen in Straubing (Sorviodurum)43 tum chronologia constructionis stadia arcis tum ratione stratigraphicae cum artificiis ad tempus stationis cohortis I Flaviae Canathenorum milliaria sagittaria diligenter structa sunt; attamen nullae religiosae unitates notae epigraphicae sunt! 44 In genere assumptum est has unitates esse tabellarios religionum specificas ad regiones reficiendas, tamen secundum varias causas (ex quo unitates fundatae sunt, provincia ubi erant. motae etc., variabiles notabiles sunt. Animadvertendum est varios gradus cognitionis historiae singulorum atque inaequales numerorum fasciculorum difficiles esse conclusiones generaliter aptas haurire. Notae chronologicae non semper sunt conclusivae, ideo solum paucas aspectus "classicae" casuum iam memoratorum illustrabimus. Inter ethnicos in Dacia colonias, populus Palmyrenus exstitit pro facultate traditiones religiosas conservandi. Pauci Palmyreni in Dacia votivi gestus ad deos dirigebantur qui non erant circuli deorum in Palmyra colebantur. Malakbel celeberrimus fuit apud Palmyrenos in exercitu Romano, 45 et prior cultus apud Palmyrenos milites in Imperio cum solo deo associatus est. Sex sunt ei in Dacia dicata monumenta votiva distincta: quattuor Ulpia Traiana Sarmizegetusa et duo Tibisci, et nomen suum in duobus aliis monumentis fragmentis restitutum est. Palmyrenes milites deos pares suis comparaverunt, eos interpretantes, peculiares suas dotes efferentes eosque secundum consilia extra patriam originis "pantheon" indicaverunt. religiosae manifestationes militum Palmyrenorum, sicut cultus numinum indicant, sicut Bêl, Iarhibôl, Aglibôl et etiam Malakbel, maxime determinantur a Palmyrene religione civili. Procul ab domo videbantur specialitatem "nationis" communem omnibus Palmyrenis retinuisse, solum ut postea aspectus "tribalis" Palmyrenae religioni abdicarent. Numen maxime commune in civitate militari Iupiter Dolichenus est. Vestigia cultus Iovis Dolicheni in imperio Romano praecipue notabantur in provinciis orientalibus et confiniis. Aliquot testimonia Iovi Dolicheni in provinciis Danubiis coniungi possunt cum toga (magnis centris oeconomicis) vel etiam syriaca elementa militaria 48 . In provincia provincia, agnita est penetratio cultus Iovis Dolicheni in hac provincia unice a Commagenis militibus 49 . Nolumus hic disputare, an Commagenes sit epitheton Dolicheni, an cultus separatus. Profecto hae inscriptiones stricte sociari non debent cum cohortibus Commagenae in area, ut in quibusdam casibus pro Dacia, in Ampelum, Sacadate disputatum est. Inscriptiones religiosae ad cohors II Flavia Commagenorum duo tantum ex Micia huic deo dedicata sunt. Plura certe reperire debemus testimonia Dolichen in Micia, d. 43 Walke 1965, 16 abb. 5, 17, Taph. 97–100, 105/5–8, 25–31; Keim, Klumbach 1951; Prammer 1989. 44 In Intercisa, Tibiscum, Micia vel Porolissum, pauca tantum exempla nominare, artificia quae propria sunt.

45 46

47 48 49

turmas Sagittari, hic loquimur tantum de armamentis et instrumentis militaribus, quod investigationum planities adhuc abest ut satisfaciat (Salamon 1977, 207-215); Bona, Petrovszky, Petrovszky 1983, 405-432; Benea, Bona1994; Gudea 2006, 395–413; Petculescu 2002, 765-770. Dirven 1999, 188. Sex inscriptionum Daciae septem aliae inscriptiones ex Africa Septentrionali complent (quattuor ab El Kantara, duae a Castello Dimmidi et una ab El Ghara). Deo Daciae favore patet primus locus inter avitas numinum, cui P. Aelius hemes templum Sarmizegetusae aedificavit. Plenam disputationem vide in Nemeti 2004, 643-650; Nemeti 2005, 175-178. Monumenta Tibisci fragmenta sunt, solo nomine numinis restituto. Nemeti 2005, 649. Ad generalem praesentationem vide Kaiser 2002, 43–66. Nemeti 2005, 232. Petolescu 1998, VIII.

munitiones ibi a Commageno singulari tempore praesidio fuisse. Plures numini Syri, Iupiter Dolichenus et Iupiter Turmazgades, Iupiter Hierapolitanus et Iupiter Heliopolitanus in Micia memorantur. Sed quantum ad Commagenos hoc solum pertinet? Tamen dicere possumus, quod nobiles Turmazgady fecerunt! De M. Arruntio Agrippino, praefecto cohors II Flaviae Commagenorum, memoranda est, ut patet ex inscriptione Micia Iovi Turmasgadi dicata. Fieri potest ut hic homo identificetur cum homonymo suo, qui anno 118 factus est praefectus deserti orientalis in Aegypto (praefectus Montis Berenicidis), de quo in ostracon Krokodilô52. Praefectus cohortis quingenariae — primus equestris militiae — M. Arruntio Agrippino in Micia primis annis provinciae legato M. Arruntio data est. Quin etiam deos aliquos, ut Iupiter Heliopolitanus, ab Iturai singulis colendos putamus — sane nimis parcus in epigraphicis monumentis, vel ab aliis syriae originis. Ex superioribus inscriptionibus cultus Heliopolitanus in Dacia 54 notus est ex dedicatione legionariorum, non auxiliorum Syriae. Dedicatoria duarum inscriptionum ex Micia e Licinia familia, in Baalbek memorantur. Prima notatio harum inscriptionum ex Dacia innuit incolas urbis memoratae verisimile esse. Verbi gratia, Syriae unitates quae orientem fines Pannoniae inferioris a fine Marcomannicorum bellorum deinceps obtinuerunt, licet historias similes apparentes ostendentes, duae potius causae sunt secundum epigraphicam notam. Exstant inscriptiones LXX (supra XX religiosos) quae memorant cohortes molendini i Aurelio Antoniana. Hemesenorum prono. eq. R., in Intercisa fundata, casus specialissimus inter auxilia Imperii; cum ex Ulcisia Castra, tantum 18 inscriptionum (6 religiosi) ad cohors 1 molendini pertinentes scripti sunt. nova Severiana Surorum sag. eq. c.r. Monumenta cohortium I Hemesenorum Intercisae praecipue citata sunt ad conservationem religionis Semiticae in orbe Romano. Una argumentorum erat constitutio unitatis sub Traiano vel Hadriano. Re quidem vera unus ex spectabilibus aspectibus huius historiae unitatis fuit dedicatio copiarum Elagabali (Elah-Gebel), illustris dei Emesae, urbis unde haec unitas orta est. Iulia Domna , uxor Septimii Severi , e stirpe principum sacerdotum ; Quam ob rem, et maxime considerans accessionem Imperatoris Heliogabali, urbs est nota toto Imperio in 50 IDR III/3, 97; descriptio circumstantiarum inventionis et interpretationis Rusu-Pescaru, Alicu 2000;

51 52 53 54

55 56

p.77; Nemeti 2005, 242-243. Sorin Nemeti templum Dolicheni militum Commagenis fuisse, ubi Turmazgades et Heliopolitanus habitabant, ac templum Deae Syriae et Turmazgades fuisse contendit. IDR III/3 138. Cuvigny 2005, pp. 138-139, no. 87. Matei-Popescu, entea 2006; Matei-Popescu, centea 2006a, 88. Micia: Q. Licinius Macrinus, Centurio in III Flaviae Felicis (CIL III 1353 = IDR III/3, 95), respectively L. Licinius Messalinus, Centurion in XIII Gemina (CIL III 1354 = IDR. III/3 96); Ulpia Traiana Sarmizegetusa: C. Domitius Valens, centurio in XIII Gemina (Floca 1932, 102 ig. 1, AE 1933, 18, IDR III/2 243) Mihai Popescu disseruit sparsionem cultus Heliopolitani in Dacia perisse. legionnaires (Popescu 2004, 141). Positis crebrioribus nomen gentilium monumentis, Sorin Nemeti disseruit hanc regulam suam Heliopolitanam originem non explicare (Nemeti 2005, 241, nota 241). Dedicatio memorata a M. Arruntio Agrippino, probabiliter ex eodem tempore, ad hoc elementum adminiculum esse potest. Domaszewski 1895, 60 credidit numen solum exercitui sub Heliogabalo impositum esse. Tituli huic deo dicati ante Imperatorem anno 214 (Intercisa I, no. 326; Fita 1972, 101, no. 14; 195; RIU 1139; Lőrincz 2001 data est, n. dictamen imperiale (Haynes 1993, 151).

hoc tempore. Inscriptiones huius unitatis arctam nexum cum originis urbe indicant, certe acta dedicationis domus imperatoriae. Causae praecipuae diffusionis cultuum orientalium in occidente imperii erant: dominatum oeconomicum Orientis (praesertim ob intensiorem commercium relationum in hac regione), quae ad religiosas opiniones propagandas conducebat, hominum influxum. ab oriente, inde conscripti milites, statio legionum et auxilia in oriente comparata. Utique directus imperatorum "Syrianorum" sustentatio (Septimius Severus, Heliogabalus, Philippus Arabus) omitti non possunt. In multis studiis, nempe evulgatio monumentorum aliquorum Orientis numinibus dicata, propagatores opinionum orientalium quaerebantur inter catervas originis syriae, in munitionibus plus minusve propinquis collocatis. Super, exercitus Romanus unus e maximis cultuum orientalium exponentibus medio saeculo II habebatur. AD "Aptam cultus" in religione Romana officiali et a militibus ab Alexandro Severo regnante celebrata sunt, quando in officio militari religioni militaris Romani exercitus inserti sunt. Victoria religionis orientalis de diis militaribus Romanis paucas "religiosas reformationes" 60 tempore distulit. Quamvis religio militum tractata sit, non statim ad conscios conatus Latinitatis auxiliares pertinet. Milites in unitate Syriae deos Pantheo Romano colebant, ut numina militaria, numina localia, ritus orientales fallaces. Verisimiliter nonnullae copiae adhuc aliquos deos e regione natali coluerunt. Quatenus orientales unitates suos cultus extra originem suam diffundebant? Haeres vitae ambitus, intricata rationum condiciones cultus divini Dei, elementa impossibilia sunt recreare! Nempe praecipuum est singularum militum dedicationes studere inferiorum ordinum; parum tamen est epigraphicis testimoniis. Problema est igitur identificatio personarum optionum ducum vel militum, notabilis tantum multoties in monumentis tam longe notis. Singulae dedicationes quibusvis numinibus extra pantheon classicum permissi sunt, dum munera ad praxim religionis officialis pertinentia fiebant. Saepe usus cultus publici formalis erat ac munus singularum in his caeremoniis perquam angustus erat. Pro religione, processiones officiales quibus miles auxiliaris per annum interesse debebat, in indice festorum et caeremoniarum exemplarium religiosorum comprehendebantur. from Dacia 59 .

60 61

62 63 64

vel aliis imperii provinciis: Cagnat 1909, 4 sqq; Pârvan 1909. Hoey 1939, 456. Iuxta Domaszewski ritus Orientales a Commodo occupati sunt, ita pars religionis militaris officialis sub Septimio Severo (Domaszewski 1895, 59; Birley 1978, 1516). Quatenus loqui possumus de culturis Orientis « probatis » intra religionem militis vel circa consilium cohaerentem religionis? (quae opinio inter alios disputata est ab A.S. Hoey (Hoey 1939, 458), E. Birley (Birley 1978) et nuper tefánescu 2005, pp. secundum quod Feriale Duranum vexillum erat calendarium exercitus Romani, cujuscumque regionis (Fink, Hoey, Snyder 1940, 28-29), in initio cuiusque regulae renovatum (Fink, Hoey, Snyder 1940, 37–38); militibus in auxilia.hus impositis, res Romana constantem consilium auxiliaribus romanisingis haberet, quod moribus Romanis non correspondet - Haynes 1993, 144. Vide etiam notiones professionales ab Hadriano in suo provinciali Turonensi renovatae! 481. Secundum Grego Woolf, exportatio cultus a quibusdam poleis usque ad fines Imperii restricte dici potest, cum haec entia sub Romano imperio paulatim proprios cultus imperium amiserunt, et Romana religionis facultas novos deos excolendi et incorporandi. etenim magni momenti momentum in propria auctoritate exesa fuit (Woolf 2003, 49). Haynes 1993, 143. Birley 1978, 1506. Memorandum est nos non longe esse ab explicata angustia Allan S. Hoey, qui eadem lis fere LX annos egimus (Hoey 1939, 457).

by Feriale Duranum - in calendario religioso cohors XX Palmyrenorum. In genere, signum caeremoniarum vexillum continebat, quin certae unitatis65 assignaretur. Singulae obligationes publicas non subterfugerunt, sed in ordine personali solutionem proximae suae persuasionis eligere potuit. Etsi milites directe in processionibus religiosis interesse non coacti sunt, praesentiam suam ut testes huius caeremoniarum seriem habere deberent. Helgeland castellum "insula Romana in saltu consuetudinis non-Romanae" valde suggestive describit 67 . Respondetur ad quaestionem initialem num syriace institutiones principales sint promotores cultuum orientalium in provinciis occidentalibus, potius invitationem esse caveat quando conclusiones in studiis casus fundat. Praeterea affirmatur quod singuli tantum factores in cultuum orientalium propagationem moventes, non maius munus in hoc processu ludentes, plus credulitas quam certitudo est.

Tabula nr 1 (IV) 2 (IX).

Skrzydło jednostki 1 August łuczników iturejskich Cohors quingenarios Canathenas et Trachonites 3 Cohors 1 Aelia milearia (VII) łucznicy eq. 4 Horus 1 mila Aurelia (XVII) Antoniniana Surorum sag. eq.=Cohors 1 millilaria nova Severiana Surorum sag. równ. cR 5 Kohorta I Aurelia Antoniana (XIII) mil od Hemesene sag. równ. kr

6 (XII).

Cohors II Flavia Commagenorum zwisa. równ.

P.I., Deorum provincialium, D. Jupiter (200-220); Jupiter Heliopolitanus (93) PS, R. Manaphus et Heandrius (205) PS

3 Iovi (159, II saec, III saec.

PL numerus

4 Iuppiter (222-235, 247-249, 200-250); Iuppiter et Iuno regina (200-250); Manipulus Genius et Regina Eponae (241)

PL numerus

3 Iuppiter (200–250; ca. 240), 2 Iuppiter Culminaris (200–250), Iuppiter et Genius cohors (213), Iovis et […] (222–235), Victoria (200), Diana Augusta (222 – 235), Diana Tifatina (202), Silvanus Domesticus (200–250), Sylvanus conservator (200–250), Liber Pater (200–250), Liber Pater et Libera (200–250), Dis all. ) 4 Elagabalus (198-199, 202, 214, 3rd c.), 2 Sol 4 Jupiter (209-212), 2 Jupiter Dolichenus, Fortuna Augusta (post 193), Diana, Liber Pater, Mars Gradivus (c. 160), Mercurius, Minerva Augusta, et Genius cohors, Herculis, lovis Turmazgades (Traian?), Genius Turmazgades.

65 Exempli gratia, plusquam dimidia pars rerum in hoc calendario memoratur ad praxim Sancti St

Cultus imperialis - Haynes 1999, 168. Ita in tria genera caeremonias dividuntur: plurimae ad cultum imperialem pertinentes, deinde feriae significativae religionis et feriae publicae. Vide etiam Nock 1952, 187-252. 66 Haynes 1999, 169. 67 Helgeland 1978, 1495.

7 Cohors I Riflemen (XVI).

8 (XIX) 9 (XX) 10 (XXI).

Palmyrenes Tibiscens

Iuppiter et Regina Iuno (3 saec), Iuppiter Dolichenus (198-211), Mars Gradivus (post 238) Liber Pater, Dis patiis, Genius numeri, 2 Malakbel, Bel Jupiter, 2 Silvanus Domesticus, Bel.

Tue, Wed

Mitra, Regina pacifica, Genius saeculi

PUGNA SERMO et armorum

Inventiones armorum et armorum militarium cum sagittariis Syriacis praesentibus sunt rariores in effossionibus archaeologicis munitionum Romanorum in provinciis Danubianis Imperii. Plerique eorum sporadice eduntur vel veniunt ex contextibus archaeologicis ambigue datis 1 . in suo capite, proponit brevem recognitionem specierum armorum, quae praecipua sunt, quoad contentionem sagittariorum syria- corum. Utriusque arcus et sagittae non sunt propria arma Romana, invectum in exercitum Romanum ab adversariis diversam belli rationem requirit. In Hispania primum in exercitu Scipionis memorantur sagittarii modicis manipuli, secundum centuria3 legionarias. In fine bellorum Punicorum, significantes turmae sagittariorum paulatim exercitum Romanum intrabunt, sed, quamvis mature formata sint, incorporatio et institutio ut signa iustorum processuum diuturni evenerunt. Cogitur in Gallias expeditionibus Caesar sagittarios legionibus addere. omnino "novi" Romanis, ut praeclarum5 in Vercingetorigis exercitu sagittarum com- memorat Caesar solidum. Caesar in civilibus bellis Itureis sagittariis utebatur. Sagittarios Gallicos non conscribere in Gallia, sed Numidis Cretensibusque confisus. Sagitariae tantum sub Principatu copiae fierent. Tunc verba sagittarii, sagittarii in nomine MANIPLUS significarent telum specificum respectivi 1 Division

3 4 5 6 7 8

Multa haec artificia spectant in consiliis et artibus exercitus Romani. Novissima hic memorabo: Ruscu, Ruscu 1996, 205-259; Gazdac 1997, 151-166; Diaconescu 1997, 13–52; Ureche 2008, 247-261; Ureche 2010, 35-40. Synthesis armorum sagittariorum Dacorum in recentiore synthesi collecta (Petculescu 2002, 765-770). Distinctio rationum et consiliorum sic explicatur: prima est de proelio, secunda de bello. Aetatem inter "operationes" recentiores historici addiderunt, et planitiem "magni consilii" in summo. Cum vocabulum "operationis" faciliter ad res periodi Romanae accommodari possit, non ita est in casu secundo, promotus in opere "Magni Strategy Romani Imperii" (Luttwak 1970), quod effecit. magnae historicae stir. Nonnulli investigatores notionem "magni consilii" in sphaeris rei oeconomicae et diplomatis propagare conati sunt (Mattern 1999, 81). Alii multo flexibilius accessum disputarunt, qui rationem considerarent specificitates peripheriae Imperii necnon alia complura factorum localium (cf. Wheeler 1993, Pars 1, 21-22 ad plenam discussionem). Feugere 1993, 211. De Numantia arma a M. von Groller edita vide (1901, 85-132). Caesar, Bell.Gal. VII 31. Caesar, Bell. Afr., 20; Cicero, Phil. II, 112. Davies 1977, 261. Feugere 1993, 48; DA IV.2, 1006.

armentum. Hae copiae e diversis Imperii regionibus venientes praeter patrium habitum, patrio sermone et stilo instructum, arma gratissima retinuerunt. equites emissarii sagittarii pars levis armaturae erant, ad lacessendum et ad frangendum hostium ordines firmo et composito agmine instructos. Cum opportunitate hae copiae ad receptum9 tegiendum erant maxime utiles. Sagitarii imprimis ex illis locis Imperii conscripti sunt, qui traditione arcuum fabricandi et utendi claruerunt, scilicet Levant, Numidia, Hracia, Creta et Cyrenaica10. Sub principatu, maxima pars ex Syria vel Arabia. Ex fine saeculi I C.E. multum tamen augeri virium potest, et sequenti agmine sagittarios pedestres acies instru. haeredes regulares et quaa frequentia perventum in 1st-3rd centuriis AD13 testantur in omnibus fere imperii finibus se magnitudini ac singulare munus. Magni momenti est arcus curvi introductio, efficacissima eo tempore a recto "Graeco" arcu vel longo arcu Cretensibus et Hracensibus. Arcus recurvus, iuxta mediam partem ligni duri et flexibilis, instructus erat cornibus cervicis (plerumque) et ossis adstringentibus. Partes arcus diversae proprietates complementarias harum materiarum utilitas habent et conventus, compages et compages iunguntur, ita multo maiorem vim inpulsionis comparatam prioribus archs15 praebentibus. Notatu dignum est, in primis temporibus principatus arcus arcus diffusos fuisse, ita etiam ut telum venationis adhiberi posse, ut ex scenis musivis quibusdam patet. Haec artificia non solum cum sagittariis discrete coniungi debent. Arcus usus non solum pro cohortibus sagittariis reservatus est, hoc instrumentum ad "servationem" pertinebat, valde necessarium ad muros in oppugnationis eventu defendendos. Litterae fontes etiam hoc genus teli vexillum in Romano exercitu dicunt esse. Post usum, arcus disgregatus est (subducto chorda) ut lignum retinuit naturalem curvaturam suam, dans arcum reversa curvaturae orienti, ut arcu Parthico in Yrzi 19 ostenditur. Ut sagittarii, cujuscumque originis cingunt, arcum genubus flexit. Arcus autem compositus erat carus dissimiles arcubus aliis, quia constructio ejus requirebat speciales silvas, cornua et ossa, et longam vestibulum processus, qui magna arte ab artifice et sagittario requirebatur. Sagittarii aliter in Imperio visi sunt. In Oriente, sagittarius equus carus arcus habebat electos communitatis. Sagittarii in occidentalibus provinciis evecti ex minus opulentis venerunt 9 10 11 12 13 .

14 15 16 17 18

19 20

Luttwak 1970, 42, 45. Recentioris synthesis videatur Ureche 2011, 35-40. Coulston 1985, 288-289. Coulston 1985, 220. Vegetius, Epitoma 1.15. Davies 1977, 269-270) notatur huic periodo saltem VIII alae, cohortes XXXII et III numerus sagittariorum in scala totius Imperii, iuxta quem omnes unitates nomina Palmyrenorum, Commagenorum, Ituraeorum et Ulpia Praetorum fuisse verisimile est. comprehendit. Ruscu 1996, 216. Coulston 1985, 226, Feugere 1993, 212. Petculescu 2002. Davies 1977, 265–266. Arrian, Tactica, XLIII, i (dicit alae milites esse in sclopetis usu, ut fundis, arcubus, et machinis bellicis); Vegetius, Epitoma 1.15 (ad quartam fere partem legionum, sagittarios et pedestres et equestres exercere debent). Coulston 1985, 222, ig. 2. Feugere 1993, 212; secundum certos gestus praesertim per repraesentationes Scythicas art DA I, ig, ig. CCCCLXXII.

categorias sociales, non arcubus efficacissimis instructae nec comprehendendo in utendo arcu dum equo vectus 21 erat. Archaeologica ad contextus periodi Romani pertinentes tantum partes arcuum ossis cervicis vel cervicis factis, vulgo ad arcus stiffeners2 referuntur. heus in duas classes divisit: finem et medium, pro loco lignei sustentationis affixum. Arcus stiffeners apparebit multis locis militaribus, ab archaeologicis ordinibus respondens primae dimidium saeculi I AD, magis proprie tempore Augusti. Adhuc hoc tempore, tres sagittae-fidae, innovatae exercitui Romano, magna magnitudine apparent, praesertim in condicione militari. Sicut arcus compositi, et non exclusa alia sagittarum genera, ab Orientis sagittariis maxime in Imperio, saltem primis temporibus Imperii, diffundebantur. Apparatus sagittariorum orientalium vestis "Levantinae" in columna Traiani depicta repraesentatur: tunica talaris vestis lorica squamata induta, manicatis brevibus et galea conica, exercitui Romano insolita. arma iis, quibus raritas erat, imponebatur, cum scuta non possent. Inclinatio 27, pharetra28 et sagittae praecipuae sunt momenti in apparatu sagittariorum. Manus protectores29 apparatum complent. heus bracchium sinistrum tutari solebant ab livoribus vel ambustis causa buxeo vere dimissi. Materia documenta praesentiae eorum desunt, sed depictae sagittariorum in Columna Traiani usum suum explicant. Verisimile est defectus materialium probationum vel ex eo quod armillae ex materia organica factae sunt, vel ex interpretatione quarundam materiarum, quae in aliis categoriis comprehenduntur. Profecto, in incorporationem in exercitum Romanum, haec auxilia sub potenti influxu "Romanizationis" in omnes aspectus vitae spiritualis seu materialis, et indirecte, in 21 Coulston 1985. 22 Coulston 1985, 223. Arcus fragmenta deinde inventa. Ad adjacent materiae organicae omnes in lingua praeter Romanum identificantur

23 24

26 27

29 30

ambitus, sed in aliquibus casibus contemporanei sunt ad tempus Imperii Romani et ideo ad materiam comparativam pertinentes. Petculescu 2002, 765. Hae sagittae figura, magnitudine et mensura processus satis variae sunt. Zanier 1988, 7. Sagittae quadriformes rarissimae sunt. Tales sagittae apud Indos castelli Romani in Numancia (sic dicta munimenta Scipionis) frequentes in eadem munitione congestae (Schulten 1927, 251, tab. 34/31-34). figura autem heredis differt a sacrato genere imperialis temporis. heus, sagittae pyramidales similiores sunt, tribus laminis, laterum notis profundis, magis sagittae trilobatae propriae suggerentes. W. Zanier quatuor distinguit circulos: alis acute expansis (duo variantes), in rectis angulis ad radicem desinentibus, angulatis et acutis - Zanier 1988, Abb. 1. Hae sagittae e nucleo ferreo factae sunt, "iminatae" crebris ictibus in incude vel aliis specialibus machinis. Processus producendi haeres valde complexus est et assumpsit gradum specializationis artificis. In studio explorandi totum processum faciendi sagittas tres-lobatas cum instrumentis ex periodo, Zanier et Guggenmos XII gradus recensentur qui perficiendi sunt usque ad opus perfectum, cum mediocris inter 105 minutas per specimen (Zanier, Guggenmos 1995, 21; Abs. II 3, 22). Si aliquae sagittae secundum hunc modum factae sunt, sumi potest artificem pertinere ad ramum sagittarium orientalium, si artificia singula ad saeculum I CE tribui possunt. A saeculo III videtur hoc genus sagittarum etiam ab aliis copiis sagittariis ampliore magnitudine adhibitum fuisse. Vegetius, Epitoma 1.20; 2.15. Arcus casus necessarius est in instrumento sagittariorum, quod tam fons quam conjunctio partes ligni, ossis et cornu adfixae in humidis conditionibus laedi possunt. here there is no direct evidence of its use in the Roman army, appearing in Sassanid and Parthian reliefs (Coulston 1985, 271). Etiam pharetra ipsum id ipsum iaculis id tempus erat iaculis. In picturis Romanis apparet in modum cylindrici, a tergo sagittariis pedibus confectum (Zanier 1988, 7), cum sagittarii emissi plerumque in dextro latere sellae, post equitem vestiti sunt (Dixon, Southern 1992, 57). ). Vegetius, Epitoma 1.20. Coulston 1985, 277; Dixon, Southern 1992, p.

in armis militaribus. Paulatim galeae pyramidales traditae substitutae sunt ob id ipsum quod officinae Romanae non amplius produxerunt. Medium fere saeculi II CE. omnino evanescet. In agro ingrata armandi, etiam cogendi sunt quaedam genera armorum atypica pro specializatione uti, praesertim ob rationes imperatorias ad signa exercitus Romani accommodanda. Hoc modo tralaticia bipenni acies paulatim Romana ferro restituta est, et interdum levibus hastis ad defensionem apparatus supplebatur, si sagittarii ab hostibus caperentur. Apparatus militaris non ostendit peculiares notas peculiares in ambitu originis, contra, multis in casibus, rationem summae uniformitatis in toto imperio. In Dacia, numerus notarum minimum 23 unitates diripientium orientalium perventum est. Horum pars magna bellorum victrices Daciae interfuit, quibus aut in provincias, a quibus comissae erant, redierunt aut in praesidio manserunt. Alius numerus constat copiis post hanc periodum motis, secundum opportunitatem temporis operandi. Quaestiones circumiectae ad studium belli apparatum harum copiarum multiplices sunt: nam aliae statio ignota, aliae castella cum successoribus vel successoribus locatae sunt, et aliae turmae respective collocatae sunt, ob incertos contextus archaeologicos, ex quibus nonnulli evulgati sunt. materia collecta, solas ambiguitates et conclusiones probabiles ducit. Infra recensebimus notitias de armis rebus in Dacia editis. Terminales stiffeners sunt longe frequentissima artificia cum apparatu militari sagittariorum orientalium. heus plus minusve arcuatus, fine lato, fere rotundato, pileo ad nervum applicando instructus. Una superficierum rotunda et polita (externa), altera ita tegulatur ut notas quasdam parallelas ostendat. Propositum huius rei erat ut adhaesionem ad ligneum support34 augeret. Quattuor finis stipendiorum et unus medius ex arce et in Tibiscum habitatio civilis. Sagittariorum certe duae turmae ibi erant collocatae: cohory I sagittaria milliaria equitata, quae inde ad Drobetam movebatur, et numerus Palmyrenorum Tibiscensium. item libramentum III saeculi AD fossores attribuerunt, cum cohors I Vindelicorum etiam intra castellum iuxta Palmyrenorum unitatem collocabatur. In Micia, in media castelli parte, intra planitiem ultimae periodo respondentem (ad c. 106-170 AD datam), magnus numerus finium rigentium, 2 mediae rigidae et plures fragmenta imperfecta vel post productionem. vastati sunt idem. Primum hic memorabile memorabile est quod agitur de officina ad arcus compositos faciendos, quod casus eximius in Imperio est. Secunda mentio habetur figurae et magnitudinis finis stiffeners. 31 Dixon, Southern 1992, p. 77. 32 Egregium huius inds catalogum a Dura Europo editum a S. James, cum analogis.

34 35 36 37

in multis Imperii provinciis (Iac. 2004, 251-254; vide etiam catalogus pp. 72-230). dementis cohortis i Flaviae Canathenorum mill. eq.sagittaria reperta in castello in Straubing (post 125 AD - datam rami recordandi ibi) non sunt propria, sicut sunt valde normata (Walke 1965, Keim, Klumbach 1976, Prammer 1989). In Mauritania, Numidia, Africa Proconsularis, summa novem turmarum sagittariorum memorantur (Feugere 1993, 212-213). Animadvertendum est hanc figuram in provinciis Danubii plus duobus saeculis conscriptam esse, unde eorum exacta aestimatio secundum historicum tempus definiri debet. Davies (1977, 269-270) index 37 sagittariorum unitates in Imperio. Petculescu 2002, 96. Bona, Petrovszky, Petrovszky 1983, 417, pi. XI/2.11; Petrescu, Rogozea 1990, 117, pl. XI/V; Benea 1983, ig. II/2. Bona, Petrovszky, Petrovszky 1983, pl. XI/1. Petculescu 2002, 765 .

plurimae rotundae, aliae valde curvatae et breviores, aliae rectiores et latiorae. hi certe longiores erant. Optimae analogiae in deposito Intercisae inveniuntur, ubi singula elementa integra intra Imperium conservata sunt. Longae, latae et minus arcuatae fibrae arcuum cum maximo brachiorum spatio, fontibus similes sagittariis pedis describentes, minores, plures arcuum ad arcus multo minores pertinebant, sicuti in sagittariis insidentibus descripti. archers40 et sculpturas seu musiva ab Apamea. Quia sola unitas sagittariorum in Micia collocata hoc tempore est cohora II Flavia Commagenorum sag. eq., credimus dictam unitatem tam parvis quam maioribus arcubus usos esse potuisse. Finis ue in Fort Romita43 reperta est. Postrema comprehendentia arcus in Urluieni fort identitate confirmat hypothesin fossoris de praesentia sclopetis manipuli in praesidio magnae castelli, sed sine nomine manipuli vel ethnicae originis determinare posse. Praeterea arcus finis obstrictus repertus est in Cristeşti45 praesidio a cohorte collecta in orientali Imperii parte, nempe ala I Bosphoranorum. Similia apud Vegetium, ut quem tertia pars legionariorum ad sagittarios instituebat, referri debet. Vexillationes sagittarias in quibusdam legionariis signis, in quibusdam rarius, adnexas fuisse credimus. talia tria apud Apulum46. Sagittae archaeologicae abundant in relatas sagittarios, ob multitudinem accensam et sic amissam. heus ferrea capita servari solent, attamen sagittae perfectae etiam in provinciis orientalibus repertae sunt. Sagittae pondus, magnitudo et genus pendet a robore sagittantis, quomodo arcus adhibetur et gradus munimenti scopo. Plurimae breves sagittae apice angusto, hostium armoram transfigendae destinabantur. Sicut arma disertissima, sagittae (capita) in se elementis data non sunt, et notitia typologica tantum significativa est si contextus ind-, et implicite, notiones elementorum cognoscuntur. Typologia sagittarum datarum sub Principatu haec genera includit: capita trilobala cum tang, longe numerosissima, pyramidali cum tange, et pyramidali cum base. maxima batch trium sagittarum lobata semper edita est a sic dicta consuetudines apud Porolissum49. Cum termini chronologici non sint, solum assumere potest eos adhibitos esse a cohortibus Ituraeorum sagittaria equitata (?) milliaria, quorum praesentia in hac aedificatione tegula stamp50 confirmatur. Specimina duo tantum a N. Gudea ad saeculum tertium AD51 data sunt; nihilominus, sicut hodie, videtur quod praedicta unitas non amplius ibi constiterit, unde 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51

Salomonis 1977, 209, ig. 1, 1–14. Coulston 1985, 245-246. Dixon, Southern 1992, 53. Dixon, Southern 1992, ig. 22. Petculescu 2002, 765. Matei, Bajusz 1997, 129, pl. 82/1 — castellum, ubi cohortes i Ituraeorum sag., II Brittanorum vel VI- hracum scripti in praesidio erant. Bogdan-Cătăniciu 1994, ig. 14a. Petica, Zrinyi 2000, 127, no. 41 pl. V/7. Ciugudean 1997, pl. XXX/ 2-4. Analogiae pro munitionibus legionariis: Carnuntum (Groller 1901, 131 pl. 24; Grünwald 1986, Taf. 13/6–8; Bishp, Coulston 2006, 79, ig. 43, 1–3); Caerleon (Bishp, Coulston 2006, 137, ig. 99). Coulston 1985, 264. Erdmann 1976, pp. 5–10, etiam in studio de armamento sagittariorum Daciani a Zanier (1988, pp. 7–25) et Petculescu (2002, 766). Gudea 1996, 235–29, pl. LVI, LVI. Gudea 1996, 336 pl. LII.2. Unitas notat in arce Pomet a compluribus tegularum notat repertis in lapide hune praefectura aedificii, cf. Toth 1978, 50-1, ig. 16. Gudea 1996 237 pl. LVI/6.7.

sumi potest, qui numerut Palmyrenorum Porolissensium usus est sagittae. Locus exactus stationis huius cohortis in Porolissum adhuc incertus est. Notabile autem est carentia fragmentorum ossium vel cornuum cervinum partium arcuum compositorum, quae certe a singulis exercitibus adhibebantur. Sagittae duae triplicatae votivae putabantur in Porolisso repertae, intra templum Iovis Dolicheni. Tibisci multae sagittae in canali hypocausto, qui dicitur aedificium "A". Videtur thenumerus Palmyrenorum Tibiscensium in castello collocari, ubi hoc aedificium situm est, ut inscriptiones diis Palmyrenis dicatae notatae sint ibi 54, et vicinum aedificium fortasse scholae huius rami 55 fuisse. Varia fragmenta "basis capitis" etiam in castello Tibisci reperta sunt. hey must have been used by thenumerus Palmyrenorum Tibiscensium. Arrowhead turkeys memorantur etiam in castello in Micia, probabiliter adhibita sagittariis in cohora II Flavia Commagenorum equitata sagittaria57. Constat ex castello Jidavae, nimirum ex armentario. hic quadringentorum sagittarum inventae sunt in maxima armamentario, quantum in Dacia Romana reperta sunt. Paucae tantum eorum in praevia report5 effossi sunt editae. Laterculus cum subscriptione militis in cohorte I Flavia Commagenorum sagittariorum 59 notata est in pavimento unius cubiculi fortium in retentura dextra. Castra unum tempus sunt, ex numismatis in ardenti gradu inventis suggerit castellum Carporum sub Philippo Arabs60 excursiones destructum esse. his principia periodus in Jidava, inter armamentarium quaestionis, maxime verisimile respondet stationi cohortis I Flaviae Commagenorum ibi. Certum est hanc unitatem in Jidava collocari, saltem in prima parte saeculi III AD61., satis notabilis numerus sagittarum ex castello Arutelae, ubi numerus Surorum sagittaria custodiebatur. Praedicta instrumenta per omnes calces Imperii distributa sunt. Communiter accipitur sagittas variare magnitudine, pondere, scapo, et apice generis pendentes pro viribus sagittantis, quomodo arcus (pede vel equo) et vulnerabilitas scopum potentiae tractatur. Magnae differentiae magnitudines sagittarum supra allatae possunt ex usu eorum provenire praeter militaris 64 . Aliud genus armorum militarium de quo agitur, est galea aenea conica, ab Orientis sagittariis gestata secundum certa singularia in Column65 Traiani depicta. Galea talis reperta est in castello Bumbeşti66. Est galea aenea inornata, cuius integumentum acriter aperitur, desinens in cacumine conico concavo, desuper globulo instructum. Rationes huic galeae paucae sunt, tres tantum in orbe Romano notae sunt (numerus 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66

Gudea 2006, 138 ig. 8/6-7. Bona, Petrovszky, Petrovszky 1983, 412. Piso, Benea 1999, 104 n. 61. Piso, Benea 1999, 106. Bona, Petrovszky, Petrovszky 1983, 418; Petculescu 2002, 765-767. Petculescu 2002, 765-767. Popescu, Popescu 1972, 257, ig. 12/2. Petolescu 1999, 189. Petolescu, Ciolan 1984, 15-17. Petolescu 1995a, 250. Vladescu 1983, 177, ig. 113 = Vladescu 1974-5, 42 ig. 16. Coulston 1985, 264. Petculescu 2002, 767; auctor suggerit sagittas minutissimas ad usus venationis destinatos esse. Cichorius 1900, Taph. LXXX, Scena CVIII and Taph. LXXXV, SCENA CXV. Petculescu, Gherghe 1979, 603–606.

Dakovo in Bosnia, Briastovec in Bulgaria et Intercisa (A.XIII.34)67 in Hungaria). H. Russell Robinson has galeas cum illis in Columna Trajani depictas conjunxit, primas duas cohortibus sagittariis attribuit, easque in typo D68 constituit. Optima analogia galeae de qua agitur est galea ab Intercisa, etiam conica, aenea, indecorata et definita cohortis I milliaria Hemesenorum, sagittaria equitata. Galea in Bumbeşti verisimillimum fuit militis unitatis secundum stilum Levantinum instructum, et unica quae tam ornata esset cohors IV Cypria c.R. ibi devicta Dacia castrametati sunt aliquando ante 20169. Quasi ad complendam imaginem galeae a Bumbeşti paratam, maxilla aenea in Micia reperta est, quae ob angustias et figuram singularem (ora extremi fere verticalis est) et carentia analogiae in Imperio, tribuebatur. a Petculescu ad galeam conicam inornem sagittarii Orientalis. *** In genere, inventaria armorum et instrumentorum militum sagittariorum in provinciis Danubii positis in provinciis hic allegatis raro divulgantur. Pauca infra enumeramus. Inter Intercisam india, comprehendentes tantum arcuum a deposito intra castellum evulgatum, et paucae tantum tres sagittae e coemeterio lobatae memorantur. est copia sagittarum trium-lobatarum graviter corroditarum, quae nunc sunt in Intercisa Museum73. Sagittae tri-fidae etiam in Carnunto notae sunt, in armamento castelli legionarii et in munitione auxiliaria. In terra et sylva castelli Iža-Leányvár, ante castelli Brigetio ad septentrionem Danuvii sita, 16 tres spathae fida et 9 arcus comprehendentes reperti sunt. Inter duos extremitates sunt, retinens foveam ad ligaturam rod77. Castellum post 175 AD. 78. Notabile est, ex contextu, in quo hae munitiones sunt constructae, quinque castra temporalia prope dictas munitiones adhuc septentrionalis Danubii signata sunt. Notatu itaque dignum est, auxilia ex Oriente deductas victo C. Avitio Cassio in Pannoniam traiecisse. Sub certae stratigraphicae condiciones in Fort Straubing (Sorviodurum), tres sagittae-lobae 80 et arcus stiffeners81 notae sunt. inclita pompa larvarum manifesta 67 68 69 70 71 72 73

74 75 76 77 78 79

80 81

Szabo 1986, 421-425. Russell Robinson 1975, 83, 85. Petculescu 2002, 127. Petculescu 1982, no. 2, ig. 3/1. Petculescu 2002, 129. Salamon 1976, 209, ig. 1/1-14 - Artificia initio armis Hunnicorum credita sunt. Sagas 1954, 75 sqq Taph. 20, 20 (sepulcrum 27, dreilügelig?); Zanier 1988, 16 no. 82–25 Specimina graviter corrosa in Museo Intercisa, quorum nonnulla personaliter in Conventu Conventus Finium Studiorum Romae anno 2003 vidi. Groller 128 taff. 23, 16-24; Grunewald 1986, Tab. 13. 6-8. H. Stiglitz, CJ 1986 (1987), 213 Taph. 3.5–8. Kuzmová, Rajtar 1986, 367 Abb. 8, 2. 4; Zanier 1988, 17 no. 80; Rajtár 1994, 87 Abs. 4, 1–16. Rajtár 1994, 88 Abb. 5/1-9. Kuzmová, Rajtar 2003, 194-195. Kuzmová, Rajtár 2003a, 197. De adiunctis interesting huius regionis confinis, commemorabo tres sagittae-lobatas quae in Mušov (Tejral 1986, 399 Abb. 1, 8, 12. 5), specimina in Museo exhibita. in Mikulov (sic dicta Res publica Bohemica). Ambulate 1965, Tab. 105/5-8. Battle 1965 Taff. 105/25–31.

Influentiae Orientales inde veniunt. Haec omnia artificia referri possunt ad cohortem I Flaviam Canathenorum ibi collocatam. Reperitur in Moesia memorata ad unam memoriam reduci posse a Topraichioi84. Sagittariis subsidia aliis cohortibus a tergo stantibus et supra iacientes erant. Pedites graves pedites contra equites fere sustinebant, nec ipsi impetum repellere potuerunt. Inter cetera opera igni sagittis iussa hostium emittere, equites obicere, et pedestres casus reducere. Sagittariis post aciem locus utilis erat et ad tutelam, et ad eventum comminus pugnando perstabat. Sagittarii pedites majoribus et potentioribus arcubus majoribus quam sagittariis sagittariis usi sunt, 86 eo quod ascensores stabilitate carerent. Sed tamen, mobilitas aucta, permisit equites ad majus spatium velocius operire, praesertim cum arcu composito ob minorem magnitudinem uteretur. Celeritas mobilitasque commoda sagittariorum erant quae difficilia faciebant. Communem rationem acceperunt hostibus88. Praeterea ars una saepe ab Orientis sagittariis receptum erat ut terga transcurrentes simularet. ars eius, quae "sagittarius Parthicus" vel "receptus iactus" dictus est, utrumque probabiliter adhibitum est ut incolumem evaderet cum acervus sagittarum inanis erat et ad hostes illaquendos. sagittarii quoque equites ad persequendos et dispersos graves equites efficaces fuerunt. Sagittarius meta non erat certum scopum ferire, sed quam plurimas sagittas in hostes. huh, jaculandi celeritatem restituisse subtilitatem. Prosperitas turmarum sagittariorum determinata est ex longinquo spatio sagittarum 91 , eorum vis penetrans , velocitas sagittandi , numerus sagittarum accensorum et accurate mittentes . Praeter sagittarios copiae ab oriente etiam alia peditum genera ad persequendum hostem inclusa sunt. Plures conclusiones in fine recensionis inventarii armorum et armorum militarium et praecipua elementa belli stili sagittariorum Syriae e Danubiis provinciis hauriri possunt. Harum copiarum quae principatum obtinent in apparatu exaggerare potest. Hic nullum fere genus teli proprium erat sagittariorum orientalium quae in nullis castellis reperiri potuerunt, ubi epigraphice commemorantur. Sagittae sagittae syriacae paucis exceptis non multum differunt ab aliis auxiliis armorum militarium.

82 personae typicae orientalis in Straubing inventae, sed etiam in Einingen, considerari non possunt ut solum adhibita sint

83 84 85 86 87 88 89 90 91 92

sagittarii orientales insidentes, cum larvarum Hellenisticarum in his depositis associati sunt et etiam in ludis Troianis annuis adhibiti sunt. Re quidem vera tales larvae etiam in Dacia prope Romulam inventae sunt (Garbsch 1978, O 40), Cincşor (Dragotă 1987, 276–268) vel Gilău (Isac, Bărbulescu 2008, 215-216, 226 Abb. 13–15) vel in Visegrad in Pannonia inferiore (Garbsch 1978, O 42). Klumbach 1976; Prammer 1989. Zahariade, Opaiţ 1986, 571 Abb. 11.3; Zanier 1988, 17 no. 91. Arrian, Tactica, 18. Coulston 1985, 245–246. Dixon, Southern 1992, 53 Ureche 2011, 35–36. Coulston 1986; Peddie 1996, 91, Ureche MMVIII, 253. Ruscu, Ruscu 1996, 216; Ureche 2011, 36. Peddie 1996, 92. Ruscu, Ruscu 1996, 225; Ureche 2008, 247-261.

Has copias delectis Romanis incluserunt. Heus, praesertim in locis opportunis explicabant ubi de difficilibus hostibus agere debebas quae speciales artes3 requirebant. Horum pars in multis castellis magnisque munita, ut Porolissum, Micia vel Tibiscum, a compluribus praesidiis firmata est. Subitis opportunisque munitionibus in zona realem versa imperat, spatium contactus inter plures exercitus in provincia95. Motus harum copiarum in certa puncta et ultra considerari debet in prospectu particularium motus exercitus Romani in bello. Harum copiarum imperatoriae adaequatio in momentaneis exercitus Romani temporis et loci necessitates fundata est, magis quam opportuna ratione, quam nonnulli recentiores historici varias tiliarum provincias per singulas partes digerendo reficiunt.

93 Ingens regio circa Sarmatas hoc loco habita est Barca

2006. 94 Ruscu, Ruscu 1996, 227. 95 Syene (Aswan), tribus partibus instructa, una talis est quarta, et castellum est axis systematis defensionis totius regionis (Speidel 1992, 246). Videntur praeterea vexillationes nonnullarum in Dura Europo positae, inter Parthiam et Palmyram positae. Apsari, in confinio Cappadociae, cohortes quinque, quae in Albaniam, Iberiam seu Armeniam mitti possent (M. P. Speidel, ad Fines Caucasi: II, Praesidia Apsari, Petra et Phasis, Studien zu den Militargrenzen Roms III (Stuttgart) , 1986, 657–660 = RAS II).

CONCLUSIONES

Cum unumquodque capitulum vel capitulum emendare studuimus concludere pro argumento sumpto concludere, idcirco plures considerationes concludendi in fine articuli esse utiles credimus. Hic explicavimus numerum 22 turmarum auxiliarium irregularium militum in Medio Oriente Romano formatorum. Notitia pro analysi prompta magis inaequabilis fuit, ideo nonnullae conclusiones statisticae non possunt ad propositum pertinere. Statistics in Appendice D synthesise et omnia epigraphica informationes speculari. Accuratissima et integra notitia rerum ad historiam singularum pertinentium ad duas cohortes in eodem castello diu collocatas, scilicet cohors II Flavia Commagenorum sagittaria equitata (XII) et cohors I Aurelia Antonina milliaria Hemesenorum (XIII). Prima cohors, quae in Micia collocata est, constanter memoratur in diplomatibus militaribus, 25 inscriptionibus (A.XII) et quatuor tegularum notarum generibus (B.XII). Data in utroque militari instrumento et monumenta votiva erant praecipua in conclusione. the Hemeseni cohort in Intercisa was recorded as many as inscriptions 69 (A.XIII) and 3 types of tegula notat (B.XIII); attamen ob insequentis in Pannoniis instituti, militaribus diplomatibus non notum est. absentiam tamen multiplici et varietate inscriptionum et in Intercisa stationem perpetuo satisfecit. Dolendum est, arma et instrumenta militaria editionem adhuc exspectant. Cognitio de tam numeroso monumentorum ad hanc unitatem pertinentium proventus ex ampla subsidio et inquisitione archaeologica peractae propter certas collocationes inde peractas. Cohors I Aelia milliaria sagittaria equitata (VII), in Klosterneuburg collocata, apparet in 14 inscriptionibus, diplomatibus et multis tegularum notis supra perquam magnam partem Pannoniae superioris septentrionalis diffusa. Talis late disseminatio notat tegularum notat stampa department auxiliaris magis rara est, et artissimum exemplum est cohores VII Breucorum in Pannonia inferiore (vide). Praeterea cobors I milliaria Aurelia Antonina Surorum sagittaria equitata (I milliaria nova Severiana Surorum sagittaria equitata civium Romanorum) (XVII) testantur serie XVIII inscriptionum propter stabilitatem praesidii Ulcisiae Castra, nec non tegularum sigillorum. documentum. Ut in cohorte Hemesenorum Intecisa, nuper in Pannoniam relocationem eius rei militaris diplomatis mentio explicat. Ala i Commagenorum (I) et ala i Augusta Ituraeorum sagittaria (IV) in vicem notissima debetur utriusque diplomatis et inscriptionum militarium 16 et 12 notae inscriptionum respective. Duae palmyrenae irregulares ex Dacia unitates, thenumerus Palmyrenorum Tibiscensium (XIX) et numerus Palmyrenorum Porolissensium (XX), sunt etiam comprobata cum XX inscriptionibus respective XV. Notitia thenumeri Surorum sagittaria (XXII) - 11 inscriptionum et aliquot monumentorum tegularum notarum, notae sunt, sed locus stationis eius adhuc ignotus est, et nonnulla elementa exercitus historiae obscurae manent. 1

Vide capellum. Notavi XXXVIII.

Etsi cohores I Flavia Commagenorum (XI) constanter in diplomatibus militaribus Moesiae inferioris et Daciae inferioris adsunt, et in tegula notat notat sub Traiano notata, nonnulla tamen historiae eius species satis definita sunt. Gradus cognitionis historiae duarum cohortium Ituraearum similis est: I Augusta Ituraeorum sagittaria (XIV) et Ituraeorum sagittaria milliaria equitata (XV). Absente ulteriori testimonio, historia evolutionis cohortium I sagittariae, unitas diplomatis militaris non comprobata, dubia manet, quae, secundum nonnulla exempla supra allata, nuperam huius rei notationem explicabit. exercitus in Dacia. Minus notum est etiam historia cohortium I Antiochensium sagittaria, quae in diplomatibus et una inscriptione ex Drobeta, necnon cohortes I Tyriorum sagittaria (XVIII), cohortes II Chalcidenorum sagittaria (X) et vexillationes equitum ex Syria (XXIII), not. in inscriptionibus memoratur. tria epigraphica de Numero Palmyrenorum O [ [...] (XXII) designant stationem suam alicubi in regione Coloniensi Dacica Sarmizegetusae, sed suppositiones ex his innixae, necnon in posteriori evolutione communitatis Palmyrenorum in. Sarmizegetusa notationes vitiosas in promptu ponere non potest. Non multum dici potest de historia quinque unitatibus, quorum inclusio hic solum est colligere notitias omnes de omnibus copiis e spatio Syriaco venientibus in Danubias provincias explicandas. Celerum Philippiana ex duobus monumentis notum est, unum Virunum, Noricum (AI1.) et alterum Philippopolim, Arabiam (AI1.).2.). Ala I Osrhoenorum sagittaria (V), Ala I Septimia Surorum (VI) et cohortes quingenaria Canathenorum et hraconitarum (IX) testantur una tantum inscriptione. Praecipua collatio copiarum et populorum orientalium in provinciis Danubiis conspicitur in contextu directe relato ad expeditiones orientales Imperii. Saepe evenerunt in directo utrinque connexione. Cum autem post pacificationem unius regionum, placuit nova arma militum constituere, quae ex recentibus unitates singulis diebus, modo in contrariam partem missae, constituere. Peculiaris periodus, qua concursus unitatum ab Oriente notabilis fuit in regione Danubii, fuit bella civilia 69 AD. Hac devicta Dacia magno nisu fuit exercitus Romanus, qui in finitimis provinciis maxime tumultus fuit. Celeriter magna pars militum in provincias de quibus agitur in expeditione Parthica Traiani implicata est. Inter has copias quae plurimas relinquunt notitias, turmae sagittariorum ex Palmyra ab Hadriano in Dacia allatae sunt. Magna pars militum L. Veri Parthici bello interfuit praesidiis Danubiis ademptum. Ut dictum est, Avidii Cassii in Syria rebellione suppressa, contra Sarmatas in Pannonia regione, primum Aureliae Antonianae molam cohortatus est. Hemesenorum sag., cohortes tere. Aurelia Antoniniana Surorum sag., Ala I hracum Herculana et probabiliter cohortes Quingenaria Canathenorum et Trachonitarum missi ab oriente. Notatu dignum est quod adaequationem unitates hostibus congressibus callide quaesitam esse. Saltem saeculo III, cum theatra operationum numerosa et magis inaestimabilia essent, loci cooptatio magni momenti fuit. Secundo saeculo AD, per informationes diplomatum militarium conservatas, influxum ab Orientis temporibus Hadriani et postea Marci Aurelii perspicere potuimus. Incursiones deinde, Severanorum tempore, ac deinde medio saeculo III CE. inscriptiones, quae hoc tempore numerosae sunt quam superioribus saeculis. Augmentum numerum inscriptionum dedicationum ad numina Syriaca ab hominibus nominibus orientalibus facta non automatice accidit .

influxum populi ab oriente considerant, sed referri debent ad acta dedicationis ad domum imperialem originis Syriae. Praecipuam causam obsessionis aliquarum copiarum fuisse credimus magnas conflictiones, quae frequentissime generabantur ex inaequalitatibus diplomaticis pertinentibus ad res oeconomicas et commerciales. Proclivi sumus credere post omnes officiales, satis efficaces propagandas esse utilitates oeconomicas aliquorum coetuum, qui influant ad alienum consilium civitatis Romanae. Interdum tentatio comprehendendo mechanismis et exercitiis culturalibus vel earum implicationibus in processu romanizationis efficit inaequalitates oeconomicas et mercaturas propter conflictationes. Rationes irruptionis valde diversae erant, Roma saepe ostendit pugnacem animum, fultum ideologicis considerationibus seu politicis internis, sed constans sollicitudo communitatis erat ut stateram diplomaticam in confiniis (cf. Palmira) poneret. Rationem autem movendi et instruendi copias ab oriente in confinio Danubii ad muniendum commercium in confinio regio, ubi tales copiae ante frontem sunt, credimus. Accedit quod milites hi negotiatores futuri erant. Quod attinet ad opportunam rationem motus auxiliariorum Syriacorum in provincia, nonnullas animadversiones fecimus quae infra exhibebuntur. Pars Danubii in interfluvio Moravae, ubi duae legiones factae sunt, Carnuntum et Vindobona porta erat ostium ad spatium inter Alpes et Carpathios, in vicinia Massif Bohemici. Hac provincia transgresso facilis erat aditus ad Padum. Obsidio in Carnuntum et Vindobona castellis intentus. Castellum Klosterneuburg (diu statio cohortis I Aelia sagittaria) interpretatur munitio gracili Vindobona. Castellum Commagenae accessum ex hoc campo ad Danubium superiorem corridor praeficeret. Ulcisia Castra Aquincum quoque tenuem legionis munimentum repraesentabat. idem castellum ad Intercisam, quod est situm Hemeseni, defendebatur. Dignum est memorare Intercisam positam esse in via praecipua commercii ad mediam provinciam, ad Gorsium (Herculiam). Inspecta experientia hominum Emesensium in actionibus commercialibus, in via quae Palmyra ad portus Mediterranei placet, instruere credimus dictum exercitum in hoc loco opportuno in Pannonia minime fortuito instruere. Copia Syriae in Intercisa, ob opportunitates sub Severanis, constat tum monumentorum opes in hoc situ, tum in tabulis. Gorsium (Herculia) erat intersectio viarum praecipuarum in hac Pannonia regione, quae simul centrum cultus imperatorii pro tota provincia (templum Triadi Capitolini) et conventus conventus provincialis erat. Interestinger quaestio consideranda est inventio in archaeologicis excavatis ossium camelorum, a quibusdam auctoribus cum mercatoribus Syriacis in hac provincia associatis. Unitates Orientales imprimis sita sunt in terminis cardinis, ubi plures unitates sunt vel in una area vel in regionibus ubi certae copiae in casu tempori coactae sunt. Inter Porolissum, Micia, Tibiscum, Intercisam vel Ulcisiam castra2 in Danubii confinio. Praeterea nonnullae copiae constanter circa legiones quasdam recensentur, ut cohor I Aelia sagittaria seu cohor I Commagenorum, magni ponderis partes egit dum in Muntenia inter septentrionalem occasum versatur. Arma vero et instrumenta militaria notare possunt aequalem modum instruendi has copias toto imperio. categorice a reliquis auxiliaribus in singulis provinciis non differebat. Distinctio armorum et armorum non nisi in primo principatu claro distingui potest, cum eae turmae frequentes auxilia Romana intraverunt, quod postea arcus et sagittae quoque aliis quoque partibus adhibendae sunt, ut 2

Vide notam 95 capitulum V.

inveniatur in magno saeculo III. Unitates "speciales" primitus considerantur, hae unitates ad magnas opportunas regiones tendebant ubi Imperium contra adversarios lentos diversum militaris adventus et apparatum requirebat. Inter rationes generales praesentiae militum Syrorum in provinciis Danubiis, locus specialis religionum diffusione occupatus est. Adoptio et disseminatio cultuum orientalium ab exercitibus e spatio Syriae venientibus frequens est phaenomenon in litteris specialibus. Statistica analysis numinum in dedicationibus horum militum nullam praedominentiam Syriae ostendit. Praeterea analysin statistica comparativa, etsi non exhaustiva, numinum a militibus originis Syriae colitur, unitates et numina coluntur a sodalibus aliis unitatibus auxiliaribus minoras tantum differentias ostendit. quapropter quaestioni respondetur utrum exercitus syrus sit propagator cultus orientalium in provinciis occidentalibus, potius appelletur prudentia in conclusionibus de quibus agitur de studiis. Omnibus subsidiis necessariis accipientes, opinionem exprimimus has copias tantum factores in cultuum propagationem influentes, non maius munus in hoc processu ludere. Ut in principio libri huius mentio facta est, studium copiarum Syriae ad provincias Danubias per Principatum dispositas destinabatur ut exercitatio quae duo spatia admodum dynamica colligeret ex parte militari et politica. Commercio haeredum in ambitu unitatum auxiliarium ab orientali Imperii parte oriundi, tangentialiter tantum cum aliquibus aspectibus constantis exercitus motus inter has regiones temporibus discriminis intercedit. Hoc modo comprobare conati sumus has copias intra entitatem geographicam et demographicam penitus ab origine originis individuatam esse. Nonnullis in adiunctis, conclusiones nostrae magis incompletae fuerunt, cum imago altioris tantum fieri potest, comparando omnes regiones ubi hae copiae constiterant, accessus quae quam maxime militum Syriae originis (ad eas referendo) quam accuratissime analysin debet comprehendere. hic tantum generaliter) active in legionibus. Communis imago rei integraret notitias familiarum et coetum ad quos homines pertinebant. Cum praesertim de coetibus ethnicis hic loquimur, decrevimus eorum identitatem supponere plurium factorum existentiam: nomen collectivum, fabula fundans, historia communis, cultus separatus, ad certum agrum pertinens ac quandam solidarietatem. Pleraque in locis epigraphicis vocabulis usi sumus ad urbis vel originis regionem referentes. Inscriptionum pars notabilis, scilicet sepulchrorum, minime clara habebatur quoad identitatem singulorum hominum, cum locutiones epigraphicae plerumque comprehendere solent vel tria nomina, vel congruum dignitatis militaris vel dignitatis apud veteranos. ergo ethnicitas exprimi potest per linguas, optiones quorundam deorum, vel nomina natorum. Sed de his aspectibus alibi dicturi sumus.

100

attachiamenta

Załącznik A REPERTORIUM NAPISÓW I. Skrzydło jerzyka filipińskiego A.I.1. Virunum (Arndorf), Noricum CIL III 4832 = 11506 = ILLPRON 18 = ILS 2528: Aggaeus Hexarchus alae celerum viro sagitandi peritissimo vi m ilitum interem (p) do Monna marito amantissimo A.I.2. Philippopolis (Shahba), Arabia AE 1928, 153b = AE 1992 1694: Divo vel. Dawid Marino eqq(utes) skrzydła szybkich Filipian

II. alae i Commagenorum A.II.1. Talmis (Kalabsha), Egypt IGR 1336 = Gauthier 1914, 269 no. 3 = SB 4587: [( ἔτος.)] Cesar Euspazjan z [Soror] Sebastos Paὼen iv (?) A.II.2. Talmis (Kalabsha), Egypt Lesquier 1918, 497 no. 27 = SB 4575: LICENTIA Menandrae Do Zamku Communicationum in Causis et Observationibus, Distributionibus et Re[wynalazcy] A.II.3. Talmis (Kalabsha), Egypt Gauthier 1911, 303 no. 1 = Lesquier 1918, 76, 501 no. 43 = SB 4617: Αγαθῇ τυχῃ N [pros]kinema Oὐi.... d.....kurion [εἴ]λ[ης].

Com[mm]agino(n) i... -w jego imieniu w imieniu panów bożych Mandrule[i] i [w] mnie pisarza L.....Wieczny żołnierz dla dobra KIESTAI A. II.4. Dolina Mahamîd, Egipt AE 1982, 914: Pielgrzymka Apoloniusza Mariusza, rycerza Komagini i [ὶ] Tyberiady tῆ [s] m [i] trὸs αὐτο [ῦ] .............. .. .............. A.II.5. Comagena (Tulln), Noricum Ubl, 2004a, 26; AEA 2001/02, 127 = AEA 2004, 60 = AE 2003, 1319: [Imp(eratori) Caes(ari) divi Nervae il(io)] [Nervae Traiano Aug(usto) Germ(anico)] Da[c(ico) )] pontif(ici) ma[x(imo) trib(unicia)] pot(majątek) V[I]II imp(eratori) IIII c[o(n)s(uli) V pat(ri) patr(iae) ] a[l]a Commag[enorum] Antonin[iana]1 A.II.6. Comagena (Tulln), Noricum CIL III 5650 = ILLPRON 886 = AE 1953, 127: D(eo) I(nvicto) M(ithrae) Verus pro salute Comaci(a)e et Com(magenorum) v(otum) s(olvit ) l(ibens) m(erito) A.II.7. Comagena (Tulln), Noricum CIL III 5652 = ILLPRON 903 = AEA 2005, 5: P(ublio) Ael(io) Germano veter(ano) ex dec(urione) et Cassiae Valentin(a)e eius et Publiis Aeliis Sabiniano et Germano decc(urionibus) in colonia{e} {A}Ovilavensi(um) a militiis et [Ael(iae)] Valentinae sor ori eg(regiae) m(emoriae) p(uellae) P(ublius) Aelius Ruin{i}us dec(urio) et IIvir i(ure) d(icundo) A[e]l Cetiens(ium) perici c(uravit) 1

Postea titulus Antoniniana additus est - Ubl 2003, XXVIII.

104

A.II.8. Faimingen, Raetia CIL III 11901: H(onorem) d(omus) d(ivinae) [comm]un(is) l(ibertus) Euv[odi] [pra]ef(ecti) a(lae) F(laviae) Commag (mężczyzn) A.II.9 Wolfsberg, Noricum CIL III 5091 = ILLPRON 740: Lol(lio) Secun do Fab(ia) et Att(iae) Secundinae ux(ori) f(ilius) f(ecit) et Attio Accepto mil(iti) Com(magenorum) ( ?) A.II.10. Flavia Solva (Leoben, Seiz) CIL III 14368, 24 = ILLPRON 1414: C(aius) Florentinius Censorinus v(ivus) at (A)eli(a) Brenturia co(n)iux vivi f(ecerunt) sibi et Flore(ntinio ) ) Floro ilio car(issimo) eq(u)iti al(ae) Comag(enorum) pr(imae liczba pojedyncza stup(endiorum) XX an(norum) XL et C(aio) A(elio?) C(... ) i florencki florencki an(nasz) 70 A.II.11 Celeia (Celje), Noricum CIL III 5224 = ILLPRON 1684: [...] et C(aio) Iunio Nicandr(o) il(io) ann(orum) XXXVIII Matt(iae) P(ubli) f(iliae) Verinae ann(orum) 244 i C(aio) June Isaeus vet(erano) ex dec(urione) alae I Com(magenorum) an(norum) 60 [i Ul]p(iae) A[f]rodisiae an(norum) 25 m(ensis) I A.II.12 Pielach bei Melk, Noricum ILLPRON 877: D(is) M(anibus) Aur(elius) Quarti nus mil(es) al(ae) p(rimae) Co(mmagenorum) o(bitus) an(norum) L Dubi(tatia ?) Satu rnina vi(va) fe(cit) sam i con(jugi) A.II.13. Kircheiseling, Noricum AE 1973, 381: D(is) M(anibus) Terentinus Tauronis f(ilius) eq(ues) a(lae) C(…) o(bitus) a(nnorum) 30 et Ver(…) Cosinia mater o(bita) a(norum) 65 Aur(elis) Taurio 105

conjug(i) i f(ilio) oraz Flaccina il(ia) eius(i) fec(erunt) A.II.14. Celeia (Celje), Noricum AE 2008, 1012; Ubl 1996, II/13: D(is) M(anibus) C(aio) Iulius Ursinus dec(urioni) alae I Com(m)agenorum an(norum) XL Titia Procula dała swojemu najlepszemu mężowi i sobie A.II.15 . halheim bei Wels, Noricum Ubl 1996 Nr. II/6; Kremer, 2001, Kat. II 334: D(is) M(anibus) Restuti Quarti eq(uitis) alae Com mmag(enorum) singularis ann(orum) 35 h(eres) Respectus [...] f(aciendum) c(uravit) A.II .16 . Novae (Swisztow), Dolna Mezja Markow 2008, 253 – 258; AE 2008 1187: I(ovi) O(ptimo) M(aximo) Dolichen(o) ubi ferrum na scit(ur) P(ublius) Aelius Be nivolus dec(urio) al ae Com(m)agenor(um) iussu dei samego siebie

III. Skrzydło nowej Firmy Cataphractaria Philipiana A.III.1. Bad Cannstatt, Górne Niemcy AE 1931, 68: D(is) M(anibus) Aurelius Saluda et Regretho fratrib(us) quond(am) equitibus n(ovae) aale irm(ae) catafr(actariae) {Aur} Aurel(ius ) ) Abdetat hus frater e(orum) f(achiendum) c(uravit) A.III.2 Bostra, Arabia CIL III 99 = IGLS 13,1, 9090 = ILS 2771 I]ulio Iuliano [v(iro) e(gregio) duce]nar(io) 106

praef(ectus) nogi(jonów) I Pa[rthic]ae Philippianae du[uc]i devotis [s]imo Trebicius Gaudinus A.XIII.19 Przecięcie

IV. Skrzydło I Augusta łucznictwa iturejskiego A.IV.1 Arrabona CIL III 4367; Kraft 1951, 153 nr. 421a-b; Mócsy 1959, 243 Kat. 158/3; Gabler 1968, s. 58 nie. 9; RIU I 253; Posiadacz 1980, 281 nr. 571; Gabler 1994, 76; Lőrincz 2001, nr. 140: Acrabanis Ababunis f(ilius) ala Augusta Ituraior um an(norum) 45 stip(endiorum) 12 h(ic) s(itus) e(st) Hanicus frater heires posiut A.IV.2 Arrabona CIL III 4371; Kraft 1951, 153 nr. 423a-b; Mócsy 1959, 243 Kat. 158/1; RIU I 254; Posiadacz 1980, 281 nr. 572; Lőrincz 2001, nr. 141: Bargathes Regebali f(ilius) eq(ues) alae Aug(ustae) Ityraeorum(!) do mo Ityraeus(!) an(norum) XXV stip(endiorum) V h(ic) s(itus) e(st) Zanis dec(urius) i Bar amna Beliab f(ilius) i Bricbelus (bracia) ustanowieni spadkobiercami A.IV.3 Arrabona CIL III 11083; Kraft 1951, 154 nr. 424; Mócsy 1959, 243 Kat. 158/5; Fitz, Alba Regia 2–3, 1961–1962, 34 nr. 12; RIU I 263; Lőrincz 2001, nr. 142: [...] an(norum) [...] [A]ug(usta) It[u]r[aeorum...] […]m Nigri an(norum) VIIII h(ic) s( itus) e(st) nami f(ilius) i Ana […]idi f(ilius) i Catus Moci f(ilius) […]I m(onument) p(posed)

107

IV.4. Arrabona CIL III 4368; Kraft 1951, 153 nr. 422a-b; Barkoczi 1951 nr. 11 (zob. Mócsy, Archer 80, 1953, 160); Mócsy 1959, 243 Kat. 158-4; Fitz, Alba Regia 2–3, 1961–1962, 34 nr. 11; Gabler 1968, s. 60 nie. 10; Posiadacz 1980, 281 nr. 573; RIU III 635; Lőrincz 2001, nr. 143: Albanus Balvi f(ilius) dec(urio) ala Augusta Ituraeo rum domo Betavos (!) lub nor(um) 42 stypendia 20 to miejsce to tytuł pomnika, który umieścili Tib(erius) Julius Reitugenus i Lucanus dec(uriones ) ala Aug( usta) Iturejczyków A.IV.5 Intercisa Intercisa 1 nr. 2; Mócsy 1959, 257 Kat. 205/2; Fitz 1972, 39; Posiadacz 1980; 281 nr. 575; RIU IV 1233; Lőrincz 2001, nr. 144: Iantumalis Blato nis f(ilius) eques aale I Itur(aeorum) an(norum) 30, s[tip(endiorum) [...] A.IV.6 Tipasa, Mauretania Caesarenis AE 1955, 131; Bensendik 1982, 200, nr. 20; Lőrincz 2001, nr. 146: D(is) M(anibus) Julius Gallianus, eq(ues) alae I Aug(ustae) Itur(aeorum) vix(it) ann(is) XXXXV, mil(itavit) ann(is) XXIII C. Beliabo, spadkobiercy i Mantaeus, sec(und)us her(es) exer(citus) Pan(n)on(iae) gorszy(is) A.IV.7 Sirmium, Dolna Panonia CIL III 10222; Mirković 1971, 72 nr. 37; Lőrincz 2001, nr. 147: [D(is)] M(anibus) […]hae ance [żył]nn(is) 26 Jovius Tusculan praefect(us) equit(um) skrzydeł Ityra(raeorum) najlepszy żona(ae) chastissim(ae) [ob]equentissi [ma]e piissim(ae) A.IV.8 Gruberevac, Upper Mesia A. v. Premerstein, N. Vulić, ÖJh 6, 1903, Bbl. 59 mkw., nr. 97; IMS I 115; Lőrincz 2001, nr. 148: D(is) M(anibus) Jul(ius) Ascius, vix(it) 108

ann(is) C and Jul(ia) Pro culina vix(it) ann(is) XL Licinia Bonosa conjugi et il[i](a)e cariss(imis) et Jul(io) Juli ano gen(o) vet( e)ra(no) wings Itur(a)eor(um), który ledwo(it) rok(y) 60 i do siebie p(osuit) A.IV.9 Aquincum CIL III 3446; Lőrincz 2001, nr. 149: I(ovi) O(ptimo) M(aximo) L. Seprimius Lister r ve(teranus) al(a)e Etur(a)eo rum ex i(mmuni?) c(onsularis?) v(otum) s(zapomina) l(idzie) m(erito) A.IV.10 Rzym CIL VI 421 = ILS 2546; Lőrincz 2001, nr. 150: I(ovi) O(pimo) M(aximo) Heliopolitan no vexillatio Alae Itur(a)e orum prebe ntibus Cla(udiis) Ruino i Ursion, sobór umieścił je A.IV.11 Micia CIL III 1382 = IDR III 3, 179: D(is) M(anibus) Memoriae C(ai) Licini Coll(ina tribu) Caes(area) Pontici vet(erano) alae I Aug(ustae) I[tura]eo [r(um)] vix(it) an(nos) L [...] Licin[iu]s Eup [r]epes [l(ibertus)] p(atrono) f(ecit) A.IV.12. Fedjana, Mauretania Caesarensis; data: II wne AE 1975, 951; Benseddik 1982, 195, nr. 1: I(ovi) O(ptimo) M(aximo) Victoria e Noreiae sac(rum) Banner 109

ala(e) Aug(ustae) Sentius Ex oratus Spectati us Voyager decurions armii Noricusa, której dowódcą był Jul(ius) Primus (centurion) legionu(ion) XIV G(eminae) v(otum) s(olverunt ) l(imbens) m( erito)

6. Skrzydło I Septimius Surorum A.VI.1 Carnuntum H.-G. Kolbe, CJ 8, 1963–1964; AE 1966, 286 = AE 1968, 422 = AE 1983, 766 = AE 1992, 1431; Vorbecka 1980, no. 33; IDRE II 258: Genium Pro sal(ute) Imp(erator) [[Caes(aris) M(arci) Aur(eli)]] [[Antoninus P(ii) F(elicis) Augustus]]] ) M(arci) f(ilius) Faustinianus [d]ec(urius) c(oloniae) C(laudiae) A(ugustae) S(avariae) and c(oloniae) S(eptimiae) A(ureliae) A(ntoninianae) K(arnunti) eq (uo) [p]ub[l(ico)] sacerdotal p(provinciae) P(annoniae) s(górny) plemię(unus) mil(itum) leg(ion XIII G(eminae) Ant(oniianae ) plemię(unus) coh(ortis) II Mattiacor(um) m(illiariae) eq(uitatae) pref(ectus) alae [I?]I Sept(imiae) Suror(um) (milliariae) [c]oll(egio) Fabr(um) Karn (untensium) d(onum) d(edit) Ded(icatum) Imp(eratore) [[An[tonino Aug(usto)]] II i Kapłan co(n)s(ulibus) X Kal(endas ) Sept(embres) pełniący obowiązki prefekta (ect) T (ito) Ael (io) Constant (ion lub. Io) mag (istris) coll (egii) Ael (io) Herculano i Ulp (io) Marc [el-] lino

VII. Kohorta 1 kawaleria łucznicza Aelia milaria A.VII.1 Klosterneuburg Ubl, PAR 27, 1977, 27 sqq; AE 1977, 616; Ubl 1979, 103, Ryc. 7; Devijver ZPE 43, 1981, 111 = Devijver 1989, 182; Ubl 1991, 124, nr. 34; Lőrincz 2001, nr. 420: [I(ovi]) O(timo) M(aximo) ) coh(ortis) I A[el(iae) s]ag(ittaria) c(ui) p(raest) C(aius) [I]ul( ius) Longi nus trib(jeden) 110

Quintillo i Prisco co(n)s(ulibus). VII.2. Klosterneuburg CIL III 5646; Kraft 1951, 185 nr. 1791, 191; Ubl 1991, 120 nr. 29; Lőrincz 2001, nr. 421: [[...]] pro sal(ute) Aug(usti) Q(uintus) Attius Co nerti ilius Tertinus tes serar(ius) coh(ortis) I Ael(iae) sag(ittariae) v(otum) s (zapomina) l(idzie) m(erito) A.VII.3. Klosterneuburg CIL III 5645; Lőrincz 2001, nr. 422: [I(ovi) O(timo)] M(aximo) [sa]c(rum) [coh(ors)] I Ael(ia) [sag(ittaria)] (milliaria) eq(uitata) [cui p (raeest) P.?] Ael(ius) he [?odoru vel odotu]s trib(one) [v(otum) s(olvit) l(ibens) m(erito)] A.VII.4. Klosterneuburg Ubl, PAR 27, 1977, 28; AE 1977, 617; Ubl 1979, 103, 105 Ryc. 8; Ubl 1991, 119, nr. 28; Lőrincz 2001, nr. 425: [I(ovi) O(ptimo)] M(aximo) [coh(ors) I] Ael(ia) (milliaria) [sa]git(aria) [cui pr]aeest [---] Flavin(us ) [tr]ib(jeden) A.VII.5. Klosterneuburg CIL III 5647; Fitz 1983, 106 nr. 395; Lőrincz 2001, nr. 427: coh(ors) I Ael(ia) Severiana eq(uitata) c(ui) p(rae)est C(aius) Aurelius Cresce(n)s trib(unus) Agric(ola) et Clem(ente) co (n)s(z) A.VII.6. Klosterneuburg Ubl 1991, 108 nr. 14; Weber, Selinger 1994, 215 no. 254; Lőrincz 2001, nr. 416: D(is) M(anibus) Licca(i) Li cin[ii (ilii)] eq(uitis) coh(ortis) [I] Ael(iae) sag(ittariae) stip(endiorum) XV (norum) 30 Nig[r]inus 111

ona(es) [fac(endum)] z [ravit] A.VII.7 Klosterneuburg Ubl 1991, 104 mkw., nr. VIII 129; Weber, Selinger 1994, 214 no. 249; Lőrincz 2001, nr. 417 = AE 1992, 1438: D(is) M(anibus) Firmani Cass ronis (ilii) arm(orum) cus(todis) coh(ortis) I [s]ag(ittariae) stip(endiorum) XIII domo Lai Dasillus vex (hillary) h(eres) f(achiendum) c(uravit) A.VII.8 Klosterneuburg Ubl 1991, 106 mkw., nr. XI 130; Weber, Selinger 1994, 215 no. 252; Lőrincz 2001, nr. 418 = AE 1992, 1439: D(is) M(anibus) Nero Sab[i]ni (ilius) mil(es) coh(ortis) I Ael(iae) sag(ittariae) an norum 30 stip(endiorum) 16 godz. (ic) [s(itus)] e(st) Luc anus Batonis (ilius) h(eres) [f(aciendum]) c(uravit) A.VII.9. Klosterneuburg Ubl 1991, 107 mkw., nr. 13 132; Weber, Selinger 1994, 215 no. 254; Lőrincz 2001, nr. 419: D(is) M(anibus) Surio Provincial[i]s il{ius) mil(es) co(ortis) I A[e]l(iae) sag(ittariae) arm(s) [c]us( tos) an(norum) 37 [sti]p(endiorum) XVII Ulp(ius) P[hi]lippus opti[o] spadkobierca f(aciendum) c(uravit) A.VII.10. Klosterneuburg Ubl 1991, 111, nr. 17 135; Weber, Selinger 1994, 216 nr. 258; Lőrincz 2001, nr. 426: D(is) [M(anibus) S]ep(timio) Karino te[sserar(io?) a]n(norum) XXXVIII st(i)p(endiorum) XXII and Sep(timio) Crescenti mil(iti ) coh(ortis) sag(ittariae) Ant(oninianae) an(norum) 30 st(i)p(endiorum) 10 braci Sept(timia) Crescentin(a)e an(norum) L matka Sept(imio) Genial ojciec Sept (imio) (imies) Quiet(a)e i 112

Sept(imiae) Quaetill(a)e i Sept(imiae) Pr(a)esenti(a)e siostry i Sept(imiae) Victorine(a)e małżonek Sept(imius) Karus vet(eranus) f(aciendum) c( urawit) A.VII.11 Klosterneuburg Ubl, RÖ 13–14, 1985–1986, 319; AE 1988, 928; Ubl 1991, 110 nr. 16, 134; Lőrincz 2001, nr. 428: D(is) M(anibus) Aurelia Florentin (a)e an(norum) VI Se p(timius) grudzień ar(morum) q(ustos) (!) co(ortis) I A(eliae) s(agittariae) i Aur(elias) Victorina par(entes) tego kar(most) i obiecali f(aciendum) c(uraged) A.VII.12 Klosterneuburg Ubl 1991, 115 no. 20 H. Taeuber, ZPE 99, 1993, 203 mkw. Taf. XIVa; Weber, Selinger 1994, 217 no. 261; Lőrincz 2001, nr. 431. A.VII.13. Klosterneuburg Ubl 1991, 109 no. 15, 131; Weber, Selinger 1994, 216 nr. 256; Lőrincz 2001, nr. 503: D(is) M(anibus) Ulpius Avitus vet(erano) coh(ortis) I Ael(iae) sag(ittariae) a[n(norum)] LXXV et Victorinae coniu[g(i)] an(orum) XL i Avi[t]ae f(iliae) an(norum) X i Emeri[t]o f(ilio) an(norum) VIII i Supe[ria]e f(ilia) an(norum) VI par(entibus) najstarszy ) V[i]ctoria f(ilia) i cog[n]at(is) h(eres) e(x sporządził testament). A.VII.14. Klosterneuburg Ubl 1991, 98 nr. 2; Weber, Selinger 1994, 213 no. 243; Lőrincz 2001, nr. 504: [D(jest) M(anibus) [...] tanio 113

[...] o stary [ano c]oh(oris) I Ae(liae) sag(ittariae) [an(norum) --- viva si]b(i) Ul(pia) Vera [i koniug]i pientis (s)imo [f(aciendum)] zadbał

VIII. 1. banda łuczników z Antiochii A.VIII.1 Drobeta AE 1959, 309; Russu 1978, 189 i ig. 1; IDR II 14 = ILD 51 [Imp(erator)] Caes(ar) di[vi Ner-] [vae f(ilius)] Nerva Tra[ianus] [Aug(ustus) Ger]m(anicus) Dacic(us) p [ont(ifex)] [max(imus) trib(unicia)] pot(ate) co(n)s(ul) [p(ater) p(atriae)] [fec(it) per co]h(orem) 1 Antiochia

9 Grupa 500 Kanaten i Hrakonitów A.IX.1. Bratysława, Górna Panonia CIL III 3688 = ILS 4349; Birley 1978,1525 nr. 29; Lőrincz 2001, nr. 292: Bóg ojców Man napho et hean drio, pro sal(ute) dd[[d(ominorum)]] nn[[n(ostrorum)]] Cl(audius) Victorinus eq(ues) coh (ortis) (z the) (quinquennium) Can (athens) from (t) Trac (honitarum) i Cl (audius) Maximus, il (prawo) dom Can (atha), vo (otum) s (olverunt) l (wieki) l (going )

XI. Zespół I Flavia Commagenorum A.XI.1 Tomis AE 1938, 6 = ISM II 176: M(arco) Julius Tertullus vet(erano) coh(ortis) I Commag(enorum) Mithridates mil(es) coh(ortis) eiusd(em) et Barales b(ene) m( erenti)

XII. Cohors II Flavia Commagenore kawaleria łucznicza A.XII.1 Micia CIL III 1374 = AE 1903 67 = ACMIT 1930 s. 36 2 = IDR III 3, 45: Imp(erator) Caes(ar) L(ucius) Septymiusz Sewer 114

Pertinax Aug(ustus) co(n)s(ul) balne as co(n)s(ortis) II Fl(aviae) Commag(enorum) ve tustate dilabsas resti tuit sub Pole Terentia no co(n)s(ulari) III Daciar(um) curante Sex(to) Boebio Scribonius Casto prefekt(ecto) co(ortis) A.XII.2 Micia AE 1903 66 = IDR III 3, 46: Imp(erator) Caes[ar M(arcus) Aurel(ius) Severus] [[Alex(ander) Pius Felix Augustus]] balnea[s co(ortis) II Fl(aviae ) Commagenor(um)] Severia[nae vetust(ate) lappasas res] drżał pod ... co(n)s(ular)] Dac(iarum) III in care ... ) coh(oris) II Fl(aviae) Com(magenorum) Severi] anae [Alexandrianae] A.XII.3. Micia CIL III 1371 = IDR III 3, 51: Imp(eratori) Caes(ari) divi Trai(ani) Parth(ici) il(io) divi Ner(vae) nep(oti) Trai(ano) Hadriano Aug(usto) p(atri) p(atriae) co(n)s(uli) III coh(ors) II Fl(avia) Com(magenorum) A.XII.4. Micia CIL III 1372 = IDR III 3, 52: Imp(eratori) Caes(ari) divi Antonini f(ilio) divi Had(riani) nep(oti) divi [Tra] ian(i) Parth(ici) pronep(oti) [divi] Ner(vae) abnep(oti) M(arco) Aur[el(io)] Antoninus Aug(usto) Arm meniaco trib(unicia) pot(stan) XVIII co(n)s(uli) III co(ors ) II Fl(avia) Com(magenorum) A.XII.5 Micia CIL III 1373 = IDR III 3, 53: Imp(eratori) Caes(ari) divi An toni(ni) f(ilio) divi Had(riani) nep(oti) divi Trai(ani) Parth(ici) pronep(oti divi Nerva abnep(oti) L(ucio) Aurel(io) Vero Aug(usto) Armeni co trib(unicia) pot(estate) IIII co(n) s(uli) II proco(n)s(uli) coh( ors) II Fl(babcia) Com(magenorum)

115

XII.6. Micia CIL III 1379 = IDR III 3, 58: Imp(eratori) Caes(ari) M(arco) Julius Philippus Pius F(elici) Invicto Aug(usto) pontici mosto trib(unicia) potestat(e) I[I] [ ojciec(!) kraju [c]o(n)s(uli) proco(n)s(uli) coh(ors) II Fl(babcia) Com(magenorum) Philip [p]iana devota nu mini maiestatiq(ue ) [jego] z nabycia A.XII.7 Micia Petculescu 1982, 84–85, nr. 1, ig. 1; ILD 307: [Imp(eratori) Caes(ari) divi] [Had(riani) il(io) divi] [Trai(ani) nep(oti) divi] [Ner(vae) greatnep(oti)] Had[riano Antonin o Aug(usto) Pio [t]ri(buniciae) pot(estatis) III co(n)s(uli) [I]I p(atri) p(atriae), coh(ors) II Fl(avia) Com ( starszych) A.XII.8 Micia AE 1975, 706 = IDR III 3, 63: Dean[ae] [...] Tampius Rui[nus] pra[ef(ectus) coh(ortis)] II Com[mag(enorum)] v(otum) s (zapomina) l(idzie) [m(erito)] A.XII.9. Micia IDR III 3, 66: I(ovi) O(ptimo) M(aximo) Dolicheno C(ommageno) Iul(ius) Troph im(us) vo(tum) s(olvit) [l(ibens) m(erito? )] A.XII.10. Micia AE 1911, 35 = Daicoviciu 1930 s.36 nr. 3 = IDR III 3, 67: I(ovi) O(ptimo) M(aximo) Dolicheno ara(m) Micia[e] M(arcus) [...] [...] pra[ef(ectus)] 116

coh(oris) II Fl(aviae) Commag(e) umieścić nasz dobry m(erenti) A.XII.11 Micia AE 1903, 67 = IDR III 3, 68: Fortunae Aug(ustae) sacrum Scribonius Cast[us praef(ectus)] coh(ortis) I[I Fl(aviae) Com] m[ag(enorum) A.XII. 12. Micia CIL III 1343 = AE 1978, 705 = IDR III 3, 77: I(ovi) O(ptimo) M(aximo) for sal(ute) dd(ominorum) nn(ostrorum) [Severi] and Anton(ini) [ [i Getae Caes(aris?)]] [..]CVIL[...]DEP a[l]ae Ba[t(przodkowie)] al(ae) Cam(poganon) pod cur(a) Jul(i) Tere(n)tiani pr(a)ef(ecti) coh(ortis) s(a)g(ittariorum) coh(ortis) I Alp(inorum) n(ramię) M(aurorum) Tib(iscensium) n(ramię) [G]erm(anicianorum) [n(umeri) Cam] [p]estr(orum) [...] [...]S[...] [...]MO[...]I[ ...] [prefekt]us coh(ortis) I[I Fl(babcie)] [Przecinek]g(enorum) [ ...] A.XII.13. Micia CIL III 7848 = IDR III 3, 78: I(ovi) O(ptimo) M(aximo) coh(ors) II F[l(avia)] Com(magenorum) cu[i] praeest C(aius) Pomponius Cassianus prefekt(us) v(otum) s(forvit) l(ibens) m(erito) A.XII.14 Micia CIL III 7849 = IDR III 3, 79: I(ovi) O(ptimo) M(aximo) coh(ors) [II Fl[(avia)] 117

C[om(magenorum) cui] [preeest] [C(aius) Pomp]pon [iu]s Cassi[a] [nu]s pref(ectus) v(otum) s(olvit) l(ibens) m(erito ) A.XII.15 Micia CIL III 1347 (= 7850 = IDR III 3 88): I(ovi) O(ptimo) M(aximo) Crisp(us) Luci (centurio) co(ortis) II Co[m(magenorum)] v(otum) rozwiąż(to) A.XII.16 Micia CIL III 1355 = IDR III 3, 105: Libero [P]atri sac(rum) L(ucius) Sossius dec(urio) coh(ortis) II Fl(aviae) Comm(agenorum) ex voto l(ibens) p( zaoferował) A.XII.17 Micia CIL III 1619 = 7854 = IDR III 3, 108: Mart[i Gra]d[ivo] coh(ors) II Fl(avia) Co(mmagenorum) cui praeest C(aius) Sabinianus praef(ectus) A.XII . 18. Micia CIL III 7855 = IDR III 3, 109: Mercur[i] o sacr(um) Julius Arcan us pra[ef(ectus)] coh(ortis) II Fl(aviae) Commag(enorum) v(otum) s(olvit ) l(going) l(wiek) m(erito) Mercurio sacr(um) [Jul]ius [A]r[can]u[s] pra[ef(ectus)] c[oh(ortis)] II Fl( babcia) Com magenor (um) 118

v(otum) s(zapomnieć) l(iść) l(wiek) m(erito) A.XII.19. Micia AE 1971, 399 = IDR III 3, 111: Minervae Aug(ustae) et Gen(i) o coh(ortis) II Fl(aviae) Com(m)agen(orum) styczeń actar(ius) v(otum) l (idzie) m(erito) [s(zapomina)?] A.XII.20. Mika IDR III 3, 130; Petolescu 1976, 394–395, nr. 2; ILD 306. He[rculi sacrum] Do[mitius..., -mesticus, vet(eranus)?] [coh(ortis)] II Fl(aviae) [Commag(enorum)] A.XII.21. Micia AE 1903 65 = Daicoviciu 1930, 37, 6 = ILS 9273 = IDR III 3, 138: [I]ovi Tur mazgadi coh(ors) II Fl(avia) [Co]mmag(enorum) eq(uitata) s[ag (ittariorum)] [cui] pr(aeest) M(arcus) Arru[nt] [iu]s Agrippinu[s] v(otum) s(olvit) l(ibens) m(erito) A.XII.22. Micia CIL III 1338 = ILS 4047a = IDR III 3, 139; Russo 1969, 172; Sanie 1981, 262 nr. 37: G(enio) T(ur)maz(gadae) Aure(lius) Dionisiu s cur(ator)pos(uit) A.XII.23. Micia CIL III 6267 = IDR III 3, 166: D(is) M(anibus) Aur(elius) Maurus vet eranus c(o)hor(tis) Com(m)agenoru(m) vix(it) an(nos) L Aur(elius) Pierwszy nus vix(it) lub(us) XVIII Aur(elius) Surus milis(!) n(ramiona) M(aurorum) M(icians) vix(it) an(us) XX Aur(elia) ) Eus tina vix(it) an(nos) BS XVIII Aurel ia Surilla mater p(ro) p(ietate) f(ecit) b(ene) m(erentibus)

119

A.XII.24 Micia CIL III 12569 = Russu 1967, 170–171 = IDR III 3, 175: [D(is)] M(anibus) [...] Dion [ysiu]s vet(eranus) c(o)h(ortis) [II Fl(aviae)] Com(magenorum) v(ixit) [an(nos) ...] Ulp(ia) Dem [etri]a et [...] f(aciendum) c(uraverunt?). A.XII.25 Micia CIL III 7873 + 13773 = Russu 1967, 171–172 = IDR III 3, 177: [...] żył a] n (nos) VII [...] T ZIA [...] C (aius) Jul (po prawej) [Marti]alis |(centurion) [coh(ortis) Co]mm(agenor) [... małżonek i [... książka] [tis? ...] vix(it) [...] MAR [...]vix(it)[...]

XIII Cohors 1 Aurelia Antonina milearia Hemesenes łucznictwo kawaleria obywatele rzymscy A.XIII.1 Intercut CIL X 3847 = ILS 1398; Plaus 1960, 419 nr. 171/1; Fitz, AAH 16, 1968, 313; Fitz 1972, 198 nr. 1; Lőrincz 2001, nr. 298: M. Campanio M. il(io) M. nep(oti) Fal(erna) Marcellus proc(uratori) Augustustor(um) ad Me[rc]urium Alexandr(eae) proc(uratori) provinc(iae) Cypru prefekt(ecto) eq(uitum) aale Parth(orum) trib(uno) co(ortis) pr(imae) Hemesen(orum) pre(ecto) co(ortis) III Breucor(um) [c(ives) Rzymianie w prowincja Cypru A.XIII.2. Intercisa AE 1910, 147; Przerwa 1 nr. 309; Fitz, AE 1964, 104; Fitz, Royal Alba 8–9, 1967–68, 200 nr. 12; Fitz 1972, 63 mkw. NIE 1 = 204 nr. 1; RIU IV 1125; Lőrincz 2001, nr. 299: Imp(eratore) Caes(are) [M. Aur(elio) Commodus] Antoninus A[ug(usto)] Sarm(aticus), Germ(anico)] coh(ors) I (milliaria) Ant(onina) [z Hemesene] pod Sept(imius) Flaccus [leg(ato) ) Aug(usti) pr(o) pr(aetore)] curante Jul(io) [---] 120

XIII.3. Intercisa Intercisa I, no. 308; T. Nagy, Archer 82, 1955, 244; Fitz, Archer 86, 1959, 140; Fitz, Royal Alba 8–9, 1967–68, 200 nr. 11; Fitz 1972, 64 nr. 2; RIU IV 1124; Lőrincz 2001, nr. 300: [Imp(erator) Caes(ar) M. Aur(elius) Commodus Antoninus A]ug(ustus) Pius Sarm(aticus) Germ(anicus), [Brit(annicus)? ---] [---coh(ors)] I Aur(elia) Antonina (milliaria) H[em(esenorum)----] A.XIII.4 Intercisa Intercisa I, no. 310; Fitz 1972, 64 nr. 3; RIU IV 1126; Lőrincz 2001, nr. 301: Imp(erator) Caes(ar) [M. Aur(elius) Commodus Aug(ustus) Pius Sarm(aticus) Germ(anicus)] max(imus), Brit(annicus), co(n)(ul) IIII, [….coh(orti) pri] mae He( esseńczyków) czy […] A.XIII.5 Székesfehérvár, Górna Panonia AE 1973, 473 bis; Lőrincz 2001, nr. 303. Septimi(i)] Severus Pius [Pertinaci]s i M. Aur(elii) Anto [nini Aug(ustorum)] [[i Sept(imii) Getae [Caes(aris)]], mil]ite kohorta(y) [ (mile) Antonina)] Hemesenów [dodanych do dzieł], takich jak Clau di (i) Claudian] i, pr (a) esides [ślubowana opieka, i] ussu jego tematem będą A.XIII.6 Intercut AE 1908, 48; Intercisa 1, nr. 331; Fitz 1972, 219 popr. 3; RIU IV 1080; Lőrincz 2001, nr. 304: Sacred [Victoriae Augustus czy Augustus?] M. Minic[ius ----, trib(unus) co(ortis) (milliariae) Hem(esenes)?] na cześć boskiego domu] I(ovi) O( najlepiej) M (aximo), Queen Juno] i Mi [nervae Augusta] digni [ss] i [miss? --A.XIII.7. Intercisa AE 1910, 140; Przerwa 1 nr. 324; Fitz 1972, 90 no. 10 = 198 nie. 2; RIU IV 1059; Lőrincz 2001, nr. 305: [Num]ini Diana Tifatina [za] bezpieczeństwo Imp(eratorów) Sep(timius) Severus i [Aur(elii) A]nt(onini) Aug(ustorum) i [[Getae Caes(aris)]]] , il (ii) f(e)licis [simi maxi]mi princes, działając Bae[b]io Caecillianus [leg(ato) Aug(ustorum, Modio Ruino, trib(uno) coh(ortis) (milliariae) Hem(esenes) ) exstruxeru[nt] 121

A.XIII.8 Intercut AE 1910, 141 = ILS 9155; Intercisa 1, nr. 135; Fitz 1972, 90 no. 9 = 219 nie. 1; RIU IV 1104; Lőrincz 2001, nr. 306: Do Boga [So]li Aelagabalus, za [zdrowie] Impp(eratorum) L. Sep(timii) Severi [Pi]i i M. Aur(elii) Antoni(ni) Pius e [t] C. Sep (timii) Gtae Caes(aris) Augg(ustorum) [c]oh(ors (milliaria) Anto(nina) Hemes(enorum) s(agittaria) [cu]i pod Baebio Caecilianus [leg(ato) A]ugg(ustorum ) pr (a)eest Q. Mod(ius) Q. f(ilius) QuirinaRuinus trib(unus) [te]mpum a solo extru(x)it A.XIII.9.Intercisa AE 1910, 137;Intercisa I nie 23; Fitz 1972, 132 nr 36; RIU IV 1182; Lőrincz 2001, nr 307: [D(is)] M(anibus) M. Aur(elius) Cerdon, vet(eranus) ex cur(atore) coh (ortis) (milliariae) z Hem (esene), dom (o) Arethu [s] a do siebie i Aurelia Juliae, (żonaty) su [a] e i M (arco) Aur (elio) Silvanus il (io), q(ui) v(ixit) an(nis) XVI i Aur(eliae) Heliodorae, q(uae) v(ixit) an(nis) XXVII i Aur(eliae) Immedaru, q(uae) v(ixit) an( nis) XXIII ili [i] s i M. Aur (elio) Vincentio, q (ui) v (ixit) an (nis) VIII i M. Aur (elio) Heliodorus, nepotib (us) c (uravit) m (onument) ) m(emoriae).A.XIII.10.Intercisa AE 1971, 334; Fitz 1972, 102 nr. 15; Lőrincz 1975 nr. 32; RIU IV 1140; Lőrincz 2001, nr. 308: Imp(eratori) Caes(ari) M(arco) Aur(elio) Severus Antoninus Pius Felici Aug(usto) Part(h)i(co) Brit(annico) max(imo) pont(iici) max(imo) Ger(manico) max(imo) coh(ors) I (milliaria) Hemes(enorum) Aurel(ia) Anto niniana sag(ittariorum) eq(uitata) c(ivium) R(omanorum) devo tissima nu mini eius A.XIII .11. Intercisa CIL III 10306; Przerwa 1 nr. 338; Fitz 1972, 93 nr. 11; RIU IV 1075; Lőrincz 2001, nr. 309: I(ovi) O(ptimo) M(aximo) for s(alute) Imp(erator) M(arci) Aur(elii) Ant(oninus) Pius Aug(usti) and Genio co(ortis) (milliariae) Hem (z esseńczyków) Ant[o] ninianae T(itus) Cl(audius) Procus b(ene)f(icarius) co(n)s(ular) legion II Ad(jutricis) 122

pi(ae) id(elis) Antonin(ianae) Imp(eratore) Ant[o]n(ino) III i Cael(io) Balb(ino) it(erum) [co(n)s(ulibus)] A. XIII.12 Intercisa AE 1910, 133; Intercisa 1, nr. 326; Fitz 1972, 101 nr. 14; RIU IV 1139; Lőrincz 2001, nr. 310: Za bezpieczeństwo i zwycięstwo niemieckiego Imp(eratora) Caes(aris) M(arci) Aur(elii) Severus Antoninus Pius Felicis Aug(usti) Parth(ici) max(imi) Brit(annici) max(imi) , germańskie max(imis) pontif(icis) max(imis), p(atris) p(atriae), trib(unicia) pot(estatis) co(n)s(ulis) IIII, deo patrio Soli Ela gabalo mil(ites ) coh(oris) (milliariae) Hem(esesen) Anton(inian) dedykowana praca X Kal(endas) Sep(embres) Messala et Sabino co(n)s(ulibus) A.XIII.13 Intercut CIL III 3334; Intercisa 1, nr. 130; Fitz 1972, 129 nr. 10; RIU IV 1184; Lőrincz 2001, nr. 311: Marcus Aurel(ius) Deisan, z domu Hemesa, weteran plemienia s(ta)tor(e)(one) co(ortis) I (milliariae) H(e)m(esene) żyjący dla siebie t vivn tibus Aureli(i)s Monimo strat(ori) et Regiiano lir(ario) leg(ati) leg(ionis) II Adi(utricis) ili(is) put et Aur(elio) Abigeneo q(ui) v(ixit) ann( is) 17 m(erentibus) 10 (dni) 17 i Aur(elio) Prisciano m(i)(iti) leg(ionis) II Ad(jutricis) nepotibu[s] A.XIII.14 Intercisa CIL III 10304; Intercisa 1, nr. 349; Fitz 1972, 202; RIU IV 1056; Lőrincz 2001, nr. 312. (mil) Heme [se]norum [v(otum)] s(olverunt) l(ibentes) m(erito) A.XIII.15 Szabadegyháza, Dolna Panonia AE 1965, 10; Fitz 1972, 220 nr. 1; Lőrincz 2001, nr. 313. [s] verus, tri[b(unus)] coh(ortis) (milliariae) Hemes(enorum) eq(uitatae) c(ivium) R(omanorum) 123

A.XIII.16 Intercut CIL III 3331; Intercisa 1, nr. 311; RIU IV 1143; Lőrincz 2001, nr. 318: Imp(eratori) Caes(ari) M(arco) Ant(onio) Gordiano P(io) F(elici) Invicto Aug(usto) pontif(ici) max(imo) trib(unicia) pot(estate) III patri kraj co(n)s(uli) proco(n)s(uli) coh(ors) I (milliaria) Hem(esenorum) Gordiana sagitt(ariorum) eq(uitata) c(ivium) R(omanorum) jego najbardziej oddany bóg A. XIII.17 Intercisa AE 1971, 335; Fitz 1972, 118 nr 17; RIU IV 1144; Lőrincz 2001, nr. 325: Do najświętszego i super om nes principes clementissimo Imp(eratori) Caes(ari) C(aio) Vibio Treboniano Gallo P(io) F(elici) Invic to Aug(usto) pontif(ici) max(imo) plemię (unicia) po[t(stan) III] co(n)s(uli) II p(atri) p(atriae) [for] co(n)s(uli) coh(ors) [1 (milliaria)] Hemes (enorum) ma[ies] ojca oddanego [ma] A.XIII.18 Intercut RIU III 844; Fitz 1983, 158 nr. 616a; Lőrincz 2001, nr. 319: Centuri(a)e s(acrum) Exsuratus (centurio) c(ohortis) Hem(esenorum) Gord(ianae) Geni Cu[---] A.XIII.19 Intercut CIL III 10307 = ILS 2540; Intercisa 1, nr. 341; AE 1969/70, 514; Fitz 1972, 132 nr. 35; RIU IV 1073; Lőrincz 2001, nr. 320: I(ovi) O(ptimo) M(aximo) Barsemis Abbei dec(urio) aale Firmae Katap(h)ractariae od liczby tych roorum mag(ister) coh(ortis) (milliariae) Hemes(e) n( orum) d(omo) Carris i 124

Aur(elia) Julia coniux us v(otum) s(olverunt) l(ibentes) m(erito) Aurelia here and Aurelia Asalia {and} Ilias Barsimia Tit ia? [… bratanek(i) A.XIII.20 Előszállás, Dolna Panonia Fitz, Alba Regia 8–9, 1967–68; 202 nr. 21; Lőrincz 2001, nr. 326. Intercisa Intercisa I, no. 342; Fitz 1972, 130 nr. 17; RIU IV 1071; Lőrincz 2001, nr. 332: I(ovi)] O(ptimo) M(aximo) Aur(elius) Rufus (centurion) pro se su isque om nibus v(otum) s(forvit) l(ibens) m(erito) A.XIII.22 . Intercut Lőrincz 2001, no. 330: Silvano Domestico Aur(elius) Silva nus vet(eranus) v(otum) s(olvit) l(ibens) l(agetus) m(erito) A.XIII.23. Intercisa AE 1971, 331; Fitz 1972, 130 nr. 20; RIU IV 1099; Lőrincz 2001, nr. 335: Deo Soli Au r(elius) Bars amsus o pt(io) co(ortis) ex voto paterno with [his poz(uit)] A.XIII.24 Intercisa AE 1910, 149; Intercisa 1, nr. 352; Fitz 1972, 131, nr. 23, RIU IV 1088; Lőrincz 2001, nr. 337: Libero Pa tri i Libero Aureliu [s] Matu [rus] s (ummus) c (urator) v (otum) s (olvit) [l (ibens) m (erito)].

125

A.XIII.25 Intercisa AE 1908, 52; Intercisa 1, nr. 361; Fitz 1972, 131 nr. 24; RIU IV 1100; Lőrincz 2001, nr. 338: D(eo) S(oli) Iul(ius) Donatus s(ummus) c(urator) v(otum) s(olvit) l(going) l(wiek) m(erito). A.XIII.26 Intercut CIL III 3328 = 10303; Intercisa 1, nr. 339; Fitz 1972, 132 nr. 38; RIU IV 1081; Lőrincz 2001, nr. 349: I(ovi) O(ptimo)] M(aximo) Culminari Aur(elius) Heru lanus eq(ues) coh(ortis) (milliarie) Hem(esenorum) [...] A.XIII.27. Intercisa Intercisa 1 nr. 340; Fitz 1972, 133 nr. 50; RIU IV 1068; Lőrincz 2001, nr. 358: I(ovi) O(ptimo) M(aximo) Aurel(ius) Damas veter(anus) Hemesen[o]rum [...] A.XIII.28. Intercisa AE 1910, 135; Intercisa 1, nr. 535; RIU IV 1186; Lőrincz 2001, nr. 361: Libero Ojciec Aurel(ius) Mo nimus vet(eranus) for s alute sua and s s(otum) s(forgot) l(ibens) m(erito) A.XIII.29 Intercisa AE 1910, 128; Intercisa 1, nr. 332; Fitz 1972, 134 nr. 58; RIU IV 1060; Lőrincz 2001, nr. 364: Dis o{i}mnibus Sabinus vet(eranus) Sabinianus vet(eranus) ex voto put A.XIII.30 Intercisa AE 1971, 328; Fitz 1972, 128 Anm 1 no. 60a; RIU IV 1082; Lőrincz 2001, nr. 365: I(ovi) O(ptimo) M(aximo) Culmin(ari) Aur(elius) Mammi anus vet(eranus) c 126

um do jego wszystkich s v (otum) s (zapomnij) l (going) m (erito) A.XIII.31 Intercisa AE 1971, 329; Fitz 1972, 128 anm. NIE 66; RIU IV 1085; Lőrincz 2001, nr. 366: Libero Patri Aurel ius Ius tinianus arm(orum) [c]us(tos) v(otum) s(olvit) l(ibens) m(erito) A.XIII.32 Intercisa AE 1971, 351; Fitz 1972, 128, nr. 60c; Lőrincz 2001, nr. 367: Sil(vano) Con servatori pro sal(ute) Julius Barsimi vet(erani) Sev(erius) Celsus and Aur(elius) Atella nus v(otum) sol(verunt). A.XIII.33 Intercisa Intercisa I, no. 358; Fitz 1972, 132 nr. 31; RIU IV 1112; Lőrincz 2001, nr. 344: […] Iul(ius) Sa[l] Ustia nus vet(eranus) ex de(urione) co(ortis) (milliariae) Hem(esenorum) v(otum) s(forget) l(imbens) m(erito ) A.XIII.34 Intercisa Szabó 1986, 421 sqq; AE 1986, 597a-b; Lőrincz 2001, nr. 345: a) t(urma) Maxi(mi) Macedo(nis) b) t(urma) Maxi(mi) Constanti(s) A.XIII.35. Intercut CIL III 3728 = 10636; Intercisa 1, nr. 317; Lőrincz 2001, nr. 314. Intercisa AE 1975, 701; Lőrincz 2001, nr. 315: Imp(erator) Caes(ari) C(aio) Jul(io) Verus Maximinus 127

Pio Feli(ici) Invicto Aug(usto) pontici max(imo) trib(unicia) pot(estate) III imp(eratori) V co(n)s(uli) p(atri) p(atriae) Imp(eratori) and C(aio) Jul(io) Vero Maximus Aug(usto) najszlachetniejszy Caes(ari) książę młodości Aug(usti) n(ostri) ilio Germańscy Dakowie Sarmaci najwięksi współ(orowie) (milliaria) He(mesenorum) Maximiniana ab Aq(uinco) ) m(ilia) p(załóż) A.XIII.37. Intercut CIL III 3729 = 10634; Intercisa 1, nr. 320; Fitza 1983; 210 nie. 803; Lőrincz 2001, nr. 348: [...] coh(ors) I (milliaria) Hem(esenorum) ---]iana z Aq(uinco) m[ilia] p(assuum) 45 A.XIII.38 Intercisa Intercisa I, no. 134; Fitz 1972, 133 nr. 39; RIU IV 1180; Lőrincz 2001, nr. 302: [D(jest)] M(anibus). [M. Aur(elius) Bazas, weterynarz(eranus) z [----coh(oris) 1 (tysiące) z H]emes(enorum), dom Ge[rasa] [wysłany] z zaszczytną misją] [a] Val (erio) Pudente, c(larissimo) v(iro), am[pl(issimo?) pres(ide?) .39. Intercisa CIL III 10318; Intercisa 1, nr. 133; Fitz 1972, 130 nr. 21; RIU IV 1202; AE 1983, 782c; Lőrincz 2001, nr. 323: D(is) [M(anibus)] M(arcus) Aur(elius) Sallumas vet(eranus) ex tess(e)r(ario) co(ortis) (milliariae) Hemes(enorum) dom Hemesa 82 lata Żyję dla siebie i Aurelii Mat[---] po ślubie [ugi---] [---] A.XIII.40 Intercisa Intercisa I, 103; Fitz 1972, 129 nr. 11; RIU IV 1178; Lőrincz 2001, nr. 327 D(is) M(anibus) Aur(elius) Antonius vet(eranus) Postawił sobie Vi(v)us i Aurel(iae) [...] postawił Vi(v)ae jako parę i Aure( liae) Julia(e), ta droga(e), którą poślubiła an(nis) A.XIII.41. Intercisa Intercisa I, no. 129; Fitz 1972, 129 nr. 13; RIU IV 1203; Lőrincz 2001, nr. 331: D(jest) M(anibus) 128

M(arco) Aurel(io) Silvanus weteran z b(ene)f(iciario) tribun(i) dom Hemesa żył przez 60 lat Aurelia Hilara conjuxs i Aurelius Salvianus i Silvanus e {et} Silvina ili(i) najdrożsi i spadkobiercy być ne A.XIII.42 Intercisa Intercisa I, no. 113; AE 1910, 146; Fitz 1972, 131 anm. 6; RIU IV 1187; Lőrincz 2001, nr. 339: D(is) M(anibus) Aur(elius) Isaur(icius) Vercundus S(urus) vet(eranus) co(ortis) (milliariae) Hem(esenorum) ex dec(urione) vix(it) ann(is ) ) LXX Aur(elia) Isauricia Scribonia coni(ux) i Isricius Verec undus i Isauricius Marcus i Aur(elia) Verecunda ili(i) i współ(n)dziedzice ożywieni dla siebie i najpobożniejszego ojca A.XIII .43 Intercut AE 1909, 150; Intercisa 1, nr. 132; Fitz 1972, 131 nr. 28; RIU IV 1194; Lőrincz 2001, nr. 340: [D(is)] M(anibus) M(arco) Aurel(io) Monimo vet(erano) ex dec(urione) co(ortis) (milliariae) Hemes(enorum) domo Hemesa żyjący rok(jest) 634 co [n]iugi Julia Ticim [a e]t Aurel(ius) Julian [us strat(or) co(n)]s(ularis) ilius [...] A.XIII.44. Intercisa Intercisa I, no. 131; Fitz 1972, 132 nr. 32; RIU IV 1236; Lőrincz 2001, nr. 346: D(is) M(anibus) Julia Silvina matka dulcissim(a)e q(uae) v(xit) ann(is) 66 i Ael(io) Valentiano vet(erano) co(ortis) (milliariae) Hemes(enorum) ) ) od dupl(icarius) żyjący ojciec najsłodszego Ael(ius) Vitalis b(ene)f(iciarius) co(n)s(ularis) zadbał o zrobienie. A.XIII.45 Intercut AE 1965, 233 = AE 1971, 326; Fitz 1972, 246; RIU IV 1155; Lőrincz 2001, nr. s. 321. [Hemes(enorum) trans] lato in leg(ion) II Ad[iut(ricem) p(iam) f(idelem) exer] cit(ator) eq(uitum) leg(ion) s(upra) [s (cryptae ) (centurion) coh(ortis) urb(anae) (centurion)]

129

coh(ortis) VII preet(oriae) p(iae) v(indicis) [Phil(ippianae) bello] Dacian deside[rato ad ca] stel(lum) Carporum [Milit(avit) ann(os)] XXVI P(ublius ) Ael(ius) Procu[lus (centurion)? coh(oris) ei] to samo i Aure[lia ---] przez rodziców il[io] ich najdroższych i [oni] żyli i [najbardziej nieszczęśliwi] il[runt] A.XIII.46 Intercisa CIL III 10321; Intercisa 1, nr. 37; Fitz 1972, 221 nr. 1; RIU IV 1239; Lőrincz 2001, nr. 322: D(is) M(anibus) Lissinia Galla żyła 21 lat Calpurnius Ireneus Tribunus z najrzadszej pary b(ene) m(erenti) p(osuit) A.XIII.47 Intercut AE 1906, 110 = ILS 9169; Intercisa 1, nr. 18; Fitz 1972, 131 nr. 26 i 33; RIU IV 1153; Lőrincz 2001, nr. 324: D(is) M(anibus) Ael(io) Munatio caps(ario) coh(ortis) (milliariae) Hem(e)s(enorum) stup(endiorum) XXVIII dom(o) Sam(osata) Aur(elia Cansa una con(iux) Ant(onio) Basso vex(illario) sec(undo) her(ede) sanctiss(imo) coniug[i] cons se natib(us)q(ue) suis fecit m(onumentum) m( wspomnienia) A.XIII.48 Intercut AE 1912, 7; Intercisa 1, nr. 16; Fitz 1972, 129 nr. 12; RIU IV 1193; Lőrincz 2001, nr. 328: D(is) M(anibus) Aur(elio) Monimo b(ene)f(iciario) trib(uni) coh(ortis) (milliariae) H emes(enorum) stip(endiorum) 231 żył an(nis) 45 G(---) Bassus lib(ertus) b(ene) m(erenti) p(osuit) ex ipsi us precepto

130

A.XIII.49 Intercisa Intercisa I, no. 34; Fitz 1972, 129 nr. 11; RIU IV 1181; Lőrincz 2001, nr. 329: D(is) M(anibus) Aur(elio) Cassiano ilio vix(it) annis IVIII Aur(elius) Silvanus b(ene) [f(iciarius)] trib(uni) pa [ter] b(ene ) [m(erenti) p(osuit)] A.XIII.50 Intercisa CIL III 10314; Intercisa 1, nr. 33; Fitz 1972, 130 nr. 18; RIU IV 1265; Lőrincz 2001, nr. 333: D(is) M(anibus) M(arco) Ulp(io) Julian vet(erano) ex (centurion) vix(it) an(nis) 631 A.XIII.51 Intercisa CIL III 10315; Intercisa 1, nr. 17; RIU IV 1189 = AE 1983, 782a = AE 1992, 1456; Speidel 1992, 137; Lőrincz 1992, 117, nr. 2; Lőrincz 2001, nr. 334: M(arco) Aur(elio) Malc[ih]ia[no military] leg(ion) II Adi(utricis) strat(ori) of(icii) [co(n)s(ularis) sum] atori) signifer [o coh(ortis) (milliariae)] Hemes(enorum) q(ui) v(ixit) ann(is) LV[… ) zaopiekował się] A.XIII.52 Intercisa Intercisa I, no. 15; T. Nagy 1955, 242; RIU IV 1197; Lőrincz 2001, nr. 341: M(arco) Aur(elio) Prim[o p(atri) q(ui) vi?] xi(it) an(nos) L et T[…] m(atri) vix(it) an(nos) XXXXV [I? A] mm(a)e soro[ri q(uae)?] prawie(to) lub(nas) X i [Aureli] ae Flor(a)e q(uae) [vix(it)] an(num) mały M XIII.53 Intercisa Intercisa I, no. 35; Fitz 1972, 132 nr. 34; RIU IV 1217; Lőrincz 2001, nr. 347: D(is) M(anibus) Cl(audius) Antonius żył 5 lat Antoni{n} us R(u)ssus 131

chorąży f(i)l(io) m(e)r(ent) p(osuit) A.XIII.54. Intercisa AE 1971, 345; Fitz 1972, 128 anm. 1 (nr 17); RIU IV 1222; Lőrincz 2001, nr. 350: [M(arci) Aur(eli)] Lon[ginus et] Decimus m[il(ites) co(ortis) (milliariae) He] mes(enorum) eq(uitatae) Qu[arta? il(ii) rodzice [najdrożsi] s(uis) and [s(there) pos(uerunt)] A.XIII.55 Intercisa Intercisa I, no. 20; Fitz 1972, 133 nr. 42; RIU IV 1191; Lőrincz 2001, nr. 352. a)e i M(arcus) Aur(elius) Marianus do ojca i do siebie i matri karissim(a)e living m(erenti) p(osuit) A.XIII.56 Somlóvásárhely, Górna Panonia AE 1910, 131; RIU II 365; Fitz 1972, 133 nr. 44; Lőrincz 2001, nr. 353: Aur(elio) Ruin mil(es) c(o)ho(rtis) (milliariae) Hmse(norum) an(norum) XX co(n)bratanek i Aur(eliae) Jezena(e) babcia an(norum) 80 Aur(elius) Proculinus pequarius leg(ion) […] A.XIII.57 Intercisa AE 1906, 107; Intercisa 1, nr. 19; Fitz 1972, 133 nr. 46; RIU IV 1161; Lőrincz 2001, nr. 355: D (is) M (anibus) Aurelia Barache żyła 35 lat, a Aurl (iae) Ger manilla żyła 4 lata, a druga Aurelia Ger manilla żyła 2 lata, a matka Immostae su (a) e vixit ann(os) 40 Niemieckie prawo warte mil(es) coh(ortis) (milliariae). 132

A.XIII.58 Intercisa Intercisa I, no. 21; Fitz 1972, 133 nr. 47-8; RIU IV 1243; Lőrincz 2001, nr. 356: D(is) M(anibus) Marin o Silvani (ilio) mil(iti) co(ortis) (milliariae) Hemes(enorum) a(nnorum) L II stip(endiorum) XX VIII Marcus Aure l(ius) mil (es) co h(ortis) s(upra) s(cryptae) he res b(ene) m(erenti) p(osuit) A.XIII.59. Intercisa AE 1971, 337; Fitz 1972, 133 nr. 49; RIU IV 1154; Lőrincz 2001, nr. 357. niugi ---] i Silvi [---] i postawił sobie [viva] A.XIII.60 Intercisa Intercisa I, no. 22; Fitz 1972, 131 nr. 51 i 54; RIU IV 1227; Lőrincz 2001, nr. 359: D(is) M(anibus) Domitio Lon gino vet(erano) coh(ortis) (milliariae) Heme(senorum) and Domit(i) ae Avitae parente bus pos(uerunt) Domiti as Revocata et Amata [i]lias żywy na trybunach A(u)r(elio) Firmo vet(erano) i Aur(elio) Aunio geeris A.XIII.61 Intercisa Intercisa I, no. 38; Fitz 1972, 133 nr. 52; RIU IV 1165; Lőrincz 2001, nr. 360: D(is) [M(anibus)] obywatele Aurelia Nardanosa Armen(iaca) vix(it) rok(is) 43 Aur(elius) Manaia vet(eranus) mar(itus) i Aurel(ius) Tata Pusintulus il (po prawej) m(emoria) put(erun)

133

A.XIII.62 Intercisa AE 1910, 148; Intercisa 1, nr. 119; Fitz 1972, 131 nr. 22; RIU IV 1169 = AE 1910, 148; Lőrincz 2001, nr. 336: D(is)] M(anibus) […] żył ann(is) LIX i Aurelius [us …]s s(ummus) c(urator) coh(ortis) (milliariae) Heme(senorum) Ilius [p(atri piissim]o put A.XIII.63.Intercisa Intercisa I, nr 114; Fitz 1972, 131 nr 29; RIU IV 1196; Lőrincz 2001, nr 342: D(is) M(anibus) M(bow) [A]ur(elius) Primianus vet(eranus) e[x] dec(urione) c(o)ho(rtis) (milliariae) Hemes(enorum) an(norum) L et Sept(imiae) Gratae ux[o] ri pientis [si] mae ann(orum) 36 et Aur(eliae) Ianuarie iliae [a]nn(orum) XX M(arcus) Aur(elius) Primianus si[ibi] et sui[s]os(!) f [ a]ciendum curavi[t] A.XIII.64 Intercisa Intercisa I, nr 115; Fitz 1972, 131 nr 30 i 133 nr 40; RIU IV 1177; Lőrincz 2001, nr 343: L(ucio) Aur( elio) Antoninus [o mil(iti) coh(ortis) (milliariae)] Hem(esenorum) i Aurelia [... q(uae) v(ixit)] ann(os) XVIII Aureli[a...] do niej mąż i jej [ e ...] i do siebie żywy i L (ucius) [Aurelius Ve] recundinus dec (urius) [coh (ortis) s (upra) s (cryptae) f (achiendum) c (uraverunt)]. A.XIII.65 Intercut AE 1920, 136; Intercut I no. 116; Barkoczi 1964, 349 nr. 144/27; Fitz, Klio 50, 1968, 159 nr. 2; Fitz 1972, 223 nr. 2; RIU IV 1186; Lőrincz 2001, nr. 316: D(is) M(anibus) M(arcus) Aur(elius) Heraclitus vet(eranus) z (centuriona) kohorty (militarnej) Hem(essenes) an(norum) 70 mężczyzn stworzonych dla siebie i Aureliusz i) s Heraklit i Serenus żyjący ili (i) suis i Serenae h (oc) m (onument) h (dziedzic) n (on) s (equetur) A.XIII.66 Intercisa Sági, Intercisa I no. 103; Barkoczi 1964, 350 nr. 144/90; Fitz 1972, 134 nr. 59; RIU IV 1195; Lőrincz 2001, nr. 317: M(arco) Aur(elio) Monimo vet(erano) leg(ion) II Ad(jutricis) Sabini q(uondam) vet(erani) domo Hemesa ilio ojciec q(ui) v(ixit) ann(os) 5 i matka Aurelii Aleksandrii, która zmarła w 35 roku i siostra Aurelii Ateny, która zmarła w 20 roku) libr(arius) of(icii) pres(ides)

134

A.XIII.67 Intercut AE 1909, 149; Intercisa 1, nr. 118; Fitz 1972, 133 nr. 41 i 43; RIU IV 1192; Lőrincz 2001, nr. 351: D(is) M(anibus) Aur(elio) Maxim iano mil(iti) coh(ortis) (milliariae) He mes(enorum) st(i)p(endiorum) II q(ui) v(ixit) an (nis) 16 m(ensibus) VII i Aur(elius) Priscus brat króla q(ui) v(ixit) an(nis) XI Aur(elius) Bassus mil(es) co(ortis) s(upra) s ( cryptae ) jej ( e ) z ich tes (tamento) pos uit A.XIII.68 Intercisa AE 1910, 144; Intercisa 1, nr. 117; Fitz 1972, 133 nr. 45; RIU IV 1176; Lőrincz 2001, nr. 354: M (arco) Aur (elio) Alexander vet (erano) leg (ion) II Adi (utricis) q (ui) v (ixit) ann (is) LXX i Aurelia Ruina (żona) jej q (uae) v (ixit) rok (jest) 60 i M (arco) Aur (elius) Valeriano mil (iti) co (ortis) (milliariae) z Hem (esene) q (ui) v (xit) rok (jest) 25 il (io ) i Aurelia Valerinae q(uae) v(ixit) ann(is) XVIII il(iae) eor(um) M(archus) Aur(elius) Aurelianus vet(eranus) leg(ion) s(upra) s(cryptae) ex strat (ruda) co(n) s(ular) cognates dignismis A.XIII.69. Intercisa Barkóczi, w: Intercisa I, s. 48; Fitz 1972, 111 nr. 9, 134 nr. 55 i 57; RIU IV 1249; Lőrincz 2001, nr. 362. ) …] [… vet(eranus)] c(o)[ho(rtis)] prim(a)e nov(a)e (milliariae) Severian(a)e sagittaria Suri i Gajusza Maksymusa vet(eranus) drugi spadkobierca dobrze mer enti p (przeciwny)

135

XIV. Cohors 1 August łucznictwa iturejskiego A.XIV.1 Solva (Esztergom) B. Lőrincz, H. M. Kelemen, Klio 79, 1997, 178 sqq. NIE 1, 189 Abs. 2–3; Lőrincz 2001, nr. 375: Crescens Julius f (ilius), żołnierz co (ortis) I Aug (ustae) Itur (aeorum) ann (orum) XXXIII, stipen (diorum) XXIII, h (ic) s (itus) e (st). t(tytuł) m(pamięć) p(osuit) {tytuł} Victor, spadkobierca A.XIV.2. Solva (Esztergom) Zs. Visy, Specimina 5/1, 1989 (1992), 29 sqq; B. Lőrincz 1993, 297 mkw.; Lőrincz 2001, nr. 376. itus) e(st) {(wiek)} [niem.], (wiek) [h(eres)} t(itulum) m(pamiec) [p(osuit)] A.XIV.3. Ulpia Traiana Sarmizegetusa Daicoviciu 1924, 251 = IDR III 2, 348; Gostar 1979, 663; Piso 1988, 163–164 nr. 1: [...]A[…] [P(ublius) A?]elius D[...] [ex N(umero) P]almyr(enorum) Orie[...plemień(jeden)? …] prefekt(ed) co(ortis) I Aug(ustae) I[turareorum?] lub T[racum?] A.XIV.4 Buciumi Chirilă, Gudea 1972, 117, pl. 139, zob. Petolescu 1974, 599–601, nr. 8; ILD 635: […] Aug(ustus) [trib(unicia) pot(estate) III im[p(eratori)…co(n)s(uli)…] pro[co(n)s(uli)] [co ]h(or) Ja […]

15 1 oddział iturejskiej kawalerii łuczniczej A.XV.1 Antiochia AE 1926, 80: prae] fec(tus) coh(ortis) Ityr(aeorum) trib(unus) mil(itum) leg(ionis) IV Scyt(h)ic(ae) pref(ectus) equit(um) pref (actus) rip(ae) Danuvi(i) d(ono) d(edytuj) A.XV.2. Mezja IGR III 1139: ... τοῦ εἰς Μοιςία[ν] πεμφθέντος καὶ ἀρξάντος [σπείρης Ἰ]τουραίον. 136

XV.3. Mogontiacum CIL XIII 6278: [...]orius III[...] [...I]turaiorum [...] [...ann]o(rum) XXX sti[p(endiorum) ...] h(ic) s(itus) e(st) A.XV.4. Mogontiacum CIL XIII 7040: Caeus Han eli f(ilius) m{h}iles ex coh(orte) I Ituraorum annorum L stipendio rum 19 h(ic) s(itus) e(st) Iamlicus brat f(ecit) A. XV.5 Mogontiacum CIL XIII 7041: Menimus Jerombali f(ilius) mil(es) c(o)hor(tis) I Ituraeor(um) ann(orum) L stip(endiorum) XXI h(ic) s(itus) est A.XV .6. Mogontiacum CIL XIII 7042: Sibbaeus Eron jest f (ilius) tubicen z kohorty I Ituraeorum żołnierz ann (orum) XXIV stipendorum VIII h (ic) s (itus) e (st) A.XV.7. Mogontiacum CIL XIII 7043: Ca(ius) Vinicar(ius?) L(uci) f(ilius) coh(ortis) I Ytu raior(um!) annor(um) 37 stip(endiorum) IIII L(ucius) Vinicar(ius) ?) fra(ter) fa(ciendum) cu(ravit)

137

A.XV.8 Mogontiacum CIL XIII 7044: coh(ortis) I I] turaeo[r(um) an(norum) …] stip(endiorum) II h(eres) f(aciendum) c(uravit)

16 Grupa I łucznictwo A.XVI.1 Tibiscum IDR III 1, 130: Imp(eratori) Caes(ari) divi Anto nini il(io) divi Hadr(iani) nep(oti) divi Traiani Part(hici) pronepoti divi Ner vae abnep(oti) M(arco) Aurel (io) Antoninus Aug(usto) Arme niaco pont(tiici) max(imo) imp(eratori) II trib(uniciae) potes(tatis) XVIII co(n)s(uli) III co(ors) I sag(ittariorum) A.XVI.2. Drobeta AE 1959, 311; Doina Benea 1976, 77–84; IDR II 10: I[mp(eratori)] Caes(ari) [[M(arco) Jul(io)]] [[Philip]] Aug(usto) papież(ici) największe plemię(unicia) pot(majątek) co (n)s(uli) p(atri) p(atriae) proco(n)s(uli) coh(ors) I sag(ittariorum) [[Filip]] [[piana]] (miles) jeżdżenie I devo ta demi ma estatiqu[e] eius A.XVI.3 Drobeta Petolescu 2004, 38–45; ILD 53: I(ovi) O(ptimo) M(aximo) [D(olicheno)] pro sal(ute) impp(eratorum) et c(o)hortis pri(mae) sag(ittariorum) Silvanus, Flavius et Tenis. Drobeta CIL III 6279 = ILS 3154 = IDR II 23: Mar[ti] Gra[d] ivo sacr um coh(ors) 138

I sagitt(ariorum) |(milliaria) Gordiana A.XVI.5 Drobeta CIL III 1583 = 8018 = IDR II 135; Benea 1976, 82: D(is) M(anibus) Jul(ius) Herculaneus dec(urio) sc(h)ol(ae) fab(rum) imag(inifer) vix(it) ann(os) 80 Jul(ia ) Vivenia coniux Jul(ius) Marcianus il(ius) imag(inifer) sc(h)ol(ae) fab(rum) vix(it) ann(os) XXVII Aur(elius) Julius mil(es) c (o)hor(tis) I Sag(ittariorum) im ag(inifer) vix(it) ann(os) 30 Jul(ius) Marcellinus il(ius) flag(larius) sc(h)ol(ae) fab(rum ) ) vix(it) ann(os) 25 Jul(ia) Marcia il(ia) vix(it) ann(os) 13 Jul(ia) Er aclia il(ia) vix(it) ann(os) 81 Jul( ia) Marcelina nep(os) vix(it) ann(os) IIII Vivencia mother se viva f(ecit) A.XVI.6 Drobeta CIL III 14216,2 = IDR II 18: I(ovi) O(ptimo) M(aximo) Junoni Reg(inae) [I]ul(ius) Val(erius) Emerit(us) [praefectus co[h (pochodzenie ) A.XVI.7 Drobeta; AE 1939, 19 = IDR II 107: Aurelius Mercurius milis c(ohor) tis I sagitt(ariorum) in iglinis magister super mi lites LXS Scripsit Aurelius Julianus milis co(ho)rtis prima(e) A.XVI.7. Bingium (Bingerbruck), Niemcy CIL XIII 7513; CISR II 14, 48 Taf. 24: Hyperanor Hyperano ris f(ilius) Cretic(us) Lappa mil(es) c(o)ho(rtis) I sag(ittariorum) ann(orum) 60 stip(endiorum) 18 h(ic) s(itus) e (st) 139

XVI.8. Bingium (Bingerbruck), Niemcy CIL XIII 7514; CISR II 47, 27 Taff. 27, 28: Tib(erius) Iul(ius) Abdes Panther Sidonia ann(orum) 62 stipen(diorum) XXXX mile exs coh(orte) I sagittarius h(ic) s(itus) e(st) A.XVI. . Bingium (Bingen), Niemcy CIL XIII 7512; CISR II 14, 27 Taff. 14. c) s(itus) ad Asipa [...] A.XVI.10 Bingium (Bingen), Niemcy CIL XIII 7515; CISR II 14, 28 Taff. 14: C(aius) Julius H astaius c(o) hor(tis) sagi(ttariorum) mis(s)icius Amoen a l(iberta) h(ic) s(iti) s(unt) A.XVI.11 Bingium. Bingen), Niemcy CIL XIII 11962a; CISR II 14, 26 Taff.

17 1-gradum Aurelia Antonina of the Suri eques = passum passum 1 Nova Severiana of the Suri eques A.XVII.1 Legend ; Dolna Pannonia Soproni 1980, 39; RIU III 840; AE 1982 , 817 ; Fitz 1983, 32 n. 16a; Lőrincz 2001, no. 432: Imp(eratori) Cae(sari) L(ucio) Sept(mi) Sev(ero) Per(inaci) Augusti p(atri) p(atriae) Arab(ic) Adiab(enico) imp(eratori) V co( n) s(uli) II tri(bunicia) pote(stan) II(I) maximo, et M(arcus) Aur(elio) Antoni(no) Caes(ari) co(ors) I Aure Antoniniana nova Se(veriana) const(ituta) Tabulatum Iul(iano) co(n)s(ulibus)

140

XVII.2. Obóz Ulcisia Sopron 1980, 44 mkw.; RIU III 865; Fitz 1983, 58 nr. 198a; Lőrincz 2001, nr. 434: [Imp(eratori) Caes(ari) M(arco) Aur(elio) Antonin[o] Pio Fel(ici) Aug(usto) [Part(hico) max(imo) Brit(annico) max(imo ) Ge ]rm(anico) max(imo) pont(iici) [max(imo) trib(unicia) pot(estate) XVII i]mp(eratori) III co(n)[s(uli)] IIII p(atri ) p (atriae) [coh(ors) I (milliaria) n(ova) Sever(iana) S(urorum) s(agittarioria) An]toninia[na] eq(uitata) c(ivium) R(omanorum) A. XVII. 3. Obóz Ulcisia CIL III 3638; Nagy 1939, 128; RIU III 867; Lőrincz 2001, nr. s. 436. ) max(imit) trib(uniciae) power (urorum) s(agittaria) wielbiciel nu mini eius A.XVII.4 Obóz Ulcisia CIL III 3639; Nagy 1939, 128; RIU III 868; Lőrincz 2001, nr. 437: [[Juliae]] [[M(a)mea]] Aug(usta) [[mother]] d(omini) n(ostr) niezwyciężony Imp(erator) Severus [[Alexander]] P(ii) F( elicis) Augusti et castrorum coh(ors) I n(ova) S(everiana) S(urorum) s(agittariorum) dedykowane nu mini eorum A.XVII.5 Ulcisia Obóz CIL III 10581; Kraft 1951, 186 nr. 1842; RIU III 843; Lőrincz 2001, nr. 438: I(ovi) O(ptimo) M(aximo) M(arcus) Aur(elius) Pris cus sig(nifer) coh(ortis) I (milliariae) nova(e) Severiana(e) Surorum sag(ittariae) [ v(otum)] s(zapomnij) l(idzie) m(erito)

141

A.XVII.6. Obóz Ulcisia CIL III 15170(=3640); RIU III 872; Lőrincz 2001, nr. 439: [I(ovi) O(ptimo)] M(aximo) pro salu(te) ) coh(ortis) (milliariae) n(ovae) [S(everianae)] S(urorum) s(agitariae) (dla siebie ) i jego v (otum) s (zapomnij) l (going) m (erito) A. XVII.7. Ulcisia Castra RIU III 869; Lőrincz 2001, nr. 441: Genio t(urmae) et Epon(a)e Reg(inae) Jul(ius) Victor eq(ues) vexi(llarius) co(ortis) (milliariae) n(ovae) S(everianae) Gordian(ae) S (urorum) s(agitariae) na cześć(m) t(urmae) v(otum) s(olvit) l(ibens) m(erito) Imp(eratore) d(omino) n(ostro) Gordiano II i {et} Pomp(eiano) co(n)s(ulibus) Kal(endis) Jun(iis) A.XVII.8. Obóz Ulcisia CIL III 10575; RIU III 874; Lőrincz 2001, nr. 442: I(ovi) O(ptimo) M(aximo) A[u]g(usto) Iul(ius) Taurus żołnierz se(s)q(ui)p(licarius) eq(u)es v(otum) s (zapomina) l(idzie) m(erito) A.XVII.9. Obóz Ulcisia RIU III 870; Lőrincz 2001, nr. 443: […]enio s(ummus) c(urator) za siebie i swoje śluby s(olvit) l(going) m(erito) A.XVII.10 Obóz Ulcisia CIL III 13386; AE 1939, 17; RIU III 875; Lőrincz 2001, nr. 444: [I(ovi)] O(ptimo) M(aximo) dis deab usque Sep(timius) Bauleus eq(ues) caps(arius) v(otum) s(olvit) l(ibens) m(erito) A. XVII.11. Pócsmegyer, Dolna Panonia RIU III 863; Lőrincz 2001, nr. 445: 142

[…]us mi[…q] ui et Pattu o custom arms coh(ortis) n(ovae) Sever(ianae) v(otum) s(forvit) l(ibens) m(erito) A.XVII.12. Obóz Ulcisia RIU III 887; Lőrincz 2001, nr. 446: […]no [equiti] [c(o)ho(rtis) (milliariae) n(ovae) Seve]r(ianae) qui vix[it] [ann(os) --- et] Jul(io) Publius [mil(iti?)] c(o)ho(rtis) s(upra)s(riptae) który żył (t) [ann(os) --- et] Aeli(a)e Severin(a)e [ matka i] Iul(io) Aeliata [ojciec?] i Sergia [---]wo conjug(i) [i Iuli]o Publianus [il(io)? S]ep(timius) Severinus [eques c(o)h]o(rtis) go(s)dem [f(do wykonania)] c(uravit) A.XVII.13 Obóz Ulcisia AE 1939, 14; RIU III 888; Lőrincz 2001, nr. 447: D(is) M(anibus) Ael(iae) Severin(a)e Sep(timius) Seve rinus eques ożywił jego matkę A.XVII.14 Leányfalu, Dolna Panonia RIU III 853; Lőrincz 2001, nr. s. 448. --- mil(es?)] c(o)ho(rtis) s(upra)s(crypte) jej [es zadbał] A.XVII.15 Wyszehradzki CIL III 10587; RIU III 818; Lőrincz 2001, nr. 449: […]id[…] coh(ors) I nowy [S(everiana) S(uorum) s(agittariae) A.XVII.16. Budakalász RIU III 935; Lőrincz 2001, nr. s. 450. ---] i Zosim(a)e con(jugi) [i ---]nniano il(io) i [---] siostrzeniec(i) i Diomedes n(epoti) 143

17 Aquincum: AE 1947, 31; Lorincz 2001, no. 451: Memoriae Q(uinti) [Aeli Apoll]oni mil(itis) co(ortis) (milliaria) nov(a)e Suror(um) stip(endiorum) III vix(it) ann(os) XX Aelia Marcia mater Ilio. dulcissima et soror Aelia Apollonia Lubricam curabat quid levis aut bona fraus aut mala vita homini sine certa fraude data est sine certo limite per varios casus, mortalis tenui filo suspendis vitam, dum tibi dant tempora cum Parc(a. ) seu te castus in urbibus , castris seu equis , amate lora Veneris , Cereris bona , accipe dona Nissae , et pulchra Minervae munera donis. honoribus A. XVII. 18 Szigetmonostor: AE 1986, 579; Lorincz 2001, no. 452. (a)e pro salute et sudor(um) v(otum) s(oblivis) l(eat);

19 Liczba Palmyrenes Tibiscensius A. XIX.1. Tibiscum Moga, Russu 1974, no. 10 (= IDR III 1, 136; Piso, Benea 1999, 104, n. 61: [Genio n(umeri) Pal(myrenorum)] Tib(iscensium) [et] hor(rei) e[t] dis p [a ]t(riis) i dla [zdrowie] Auggg(ustorum) [n]n(ostrorum) P(ublius) Ael(ius) [Ser?]vius vet(eranus) [ex] opt(ione) [z sui?] s ex voto [pos]uit Timoc 2006, 277–278: Minervae | Aug (ustae) et | genio n (umeri) Pal (myrenorum) | Tib (iscensium) Val (erius) Rui | nus actar (ius) A. XIX 2. Tibiscum Piso 1983, 107-109, nr 4, ig. 3 a-d (IDR III, 1 142 + 149); AE 1983 797; ILD 207 144

[Deo M]alach[belo pr]o sal(ute) ddd(ominorum) [nnn(ostrorum) A]uggg(ustorum) P(ublius) A[elius Ser?]vius vet(eranus) ex op[t(ione ) n(ramiona) Dłoń(yren)] A. XIX.3. Tibiscum Moga, Russu 1974, no. 8; Sanie, Petolescu 1976, 399–401; Sanie 1981, 275–276, nr. 104; IDR III 1, 134 Bel[o] deo Palmyr(eno) Ae[l(ius) Z]abdibol ar[m]orum cus(tos) e[x nu]mero Pal[myrenoru]m [v(otum) s( zapomina) l(idzie)] m(erito) A. XIX.4 Tibiscum2 IDR III 1, 135; Sanie 1981, 127: Dis Patr(iis) Marcel[…] L(ucius?) Del[...] n(umeri) Palm(yrenorum?) Ti[bisc(ensium)] [v(otum) s(olvit) l(idzie?) m(erito) A. XIX.5. Tiscum Piso 1983, 109, nr. 5, ig. 4 a-d (= IDR III 1, 143 i 148); AE 1983, 798; ILD 208 Au[ribus] D[ei] vel D[ei Solis] Malag[beli] Ael(ius) V... A. XIX.6. Tiscum IDR III 1, 181; Pizon, Benea 1999, 91–96, nr. 1, ig. 1; AE 1999, 1295; ILD 202. [L]iber[o Patri] pro[sal]ute Imp(erator) [Ca]e[s(aris) T(iti) Ael(ii)] H[a][drian Antoninus Augustus )] Pi[ i oraz M(arci) Aurel(ii) Veri] [Caes(aris) ceterorumq(ue) liberorum] ei[u]s [... le]g(atus) Aug(usti) pr(o) [pr(aetore )] [tem]pl[um...?fecit per vex]illation[em] [Pal]myren[or(um)?cu]ra [...]?bun[...] fru [gifero?] XIX.7 Tibiscum Piso, Benea 1999, s. 104–106, nr. 8, ig. 10 (a-b-c); AE 1999, 1302; ILD 213. Mar(ius?) Aurel(ianus?) princeps n(umeri) port[i]cum d eum stra(vit)

Sanie 1981, 127: D(eo) I(nvicto) S(oli) P(ublius) Atr(ius) Marcell(inus) de[c?(urium) num(eri)] Palm(yrenorum) Ti[b(iscensium. ) ) ] l(maria) S(anus) l(idzie) m(erito).

145

XIX.8 Tibiscum CIL III 7999; Moga, Russu 1974, nr. 30; IDR III 1, 154; Kaizer 2004, 565 D(is) M(anibus) M(…?) Ael(ius) Guras Iiddei (ilius) itavit) [an]n(is) XXI Ael(ius) Habibis [pon]tif(ex) et h (eres) b (ene) m (erenti) p (osuit) gwr 'ydy hpṭyn - "Gura, Sohn des Yidi, opcja" A. XIX.9. Tiscum Gostar 1964, 301–302 nr. 2 ig. 2; IDR III 1, 162 = AE 1967, 394. […] Bana G MA E IN opt(i)o(?) p(ater) et f(ilio?) b(ene) m(erenti) A. XIX.10 . Tibiscum IDR III 1, 152 = CIL III 14216; ILD 216 D(is) M(anibus) Ael(ius) Borafas Za bdiboli mil(es) e[x] n(umero) Pal(myrenerum) vix(it) a[nn(is)...] [.. Valeria C... A. XIX.11. Tiscum Sanie 1981a, 359–360, nr. 1, ig. 1/5; ILD 226. ML'A WTRNL Fragment inskrypcji napisanej w języku palmyreńskim; w transkrypcji łacińskiej: weteran A. XIX.12 Tibiscum Moga, Russu 1974, no. 43; Petolescu 1976, 400 nr. 3, 402 nr 4; IDR III 1, 170; ILD 218; Kaizer 2004 uit) [- – -] br tym[' – - -] – „[- – -] Sohn des Taym[- – -] A. XIX.13. Tibiscum Moga, Russu 1974, no. 44; IDR III 1, 176: e]x n(umero) Pal(myrenorum) v[ix(it) ann(is)...] A. XIX.14. Tibiscum Moga, Russu 1974, no. 29; IDR III 1, 153: D(is) M(anibus) 146

P(ublius) Ael(ius) Claudia nus mil(es) n(umeri) P(almyrenorum) T(ibiscensium) [...] vix(it) an(nis) [...]SC[...] [..]A[…] [...]MP[…] [...]M[…] A. XIX.15. Tibiscum Moga, Russu 1974, no. 26; IDR III 1, 155 [D(is)] M(anibus) [...]l(right) Mężczyzna [...]E mil(es) e(x) [n(umero) Pa]l(myrenorum) prawie (to) lub (nas) [...] ZI[...] A. XIX.16. Tibiscum Moga 1971, 46–47; Moga, Russu 1974, nr. 31; IDR III 1, 160. D(is) M(anibus) Antonio Marco i Val(erio) Julian o mil(ites) from Palmyr(a?) vix(erunt) a n(nos) 30 po(suit) Ae l( po prawej) Priscus b(ene) m(erentibus) A. XIX.17 Tibiscum Moga, Russu 1974, no. 34; IDR III 1, 164 [...] S M D Cl(audius?) M(?) vet(eranus) ex n(umero) Palm(yrenorum) Tib(iscensium) vix(it) an(us) 35 mil(itavit) a[nn(is?) ...]C[...]R[...]A vix(it) an(us) XXV Au[relius, a?...] i Ma[...] D P M B f(ilio?) b(ene) m(erenti) p(osuit?) A. XIX.18. Tibiscum Russu 1969, 175; Rozsądny 1970, 405–409; Moga, Russu 1974, nr. 37; IDR III 1, 167; Kaiser 2004, 565–566. [D(is)] M(anibus) N[e]ses Jerhei [e(x)] n(umero) Pal(myren) żył [a]n(nis) XXV Ma 147

[l]chus i Annus [heu]s f(ratri) b(ene) m(erenti) p(osuerunt) 'bd mlkw | lnš [....'h]wh | 470 | byrh tbt – “Malku eam Neša sponsae suae dedicavit. 17 radices 159 — 16 radices 160 A.XIX.19. Stela - Tibiscum CIL III 8000 = IDR III 1,166; Russu 1969, 178: [...] vit[...] [vix(it)] an(us) 30 [...] [...]TICIA[...] [hic] Deus Aninas vete(ranus?) vix(it) an(us) L Iul(ia) M[a]r cia Erapoles I? p(przeciw)? małżonek Apollo Russia 1967, 91; IDR III 5, 559. D(is) M(anibus) Mucatra Brasi redolet Palmyren(orum) Tibiscensium 381 lat Mucapor Mucatral spontanea cum hoc

20 Liczba Palmyrenes Porolissens A.XX.1. Porolissum Gudea, Lucăcel 1975, 11, no. 7; Gudea 1989, 762, nr. 10; Petolescu, 1977, 159–165 (= AE, 1977, 666); Pizon 1980, 277–282, pl. 18 e. (= AE, 1980, 755); Sanie 1981, 275 nr. 103; ILD 663. O zbawienie [I]mp(erator) M(arci) Aur[(eli)] Antoninus Aug(usti) Pius Fel(icis) bogu kraju Belo n(umerus) Pal(myrene) sagit (tariorum) tem plum vi [[[C(aio)] I[ul(io) Sept(imio) Casti]no]] co(n)s(ulari) III Daci[ar(um) ] Ulpius Victor proc(uratore ) Aug(usti) provi[nc(iae) Po]rol(issensis) środek pielęgnacyjny T(ito) Fl(avio) Saturni[no (centurione) leg]g(ion) V Mac(edonicae) p(iae) c( onstans) A.XX.2. Porolissum Daicovicius 1940, 328–329, nr. 7f, ig. 26; AE 1944, 56; Toth 1978, 38, nr. 50; Gudea 1989, 765, nr. 20; ILD 672. [[Herenniae Etrus-]] 148

[[ najświętsze włosy]] [[ Aug(ustae) para D(omini) n(ostr)]] [[ Aug(usti) Trajana Deci]]] [[matka Aug(ustorum)]] i senat obozów i kraju n(umerus ) Pal(myrenes) Porol(issens) sag(ittariorum) c(ivium) R(omanorum) Decianus najbardziej oddany swojemu bogu A.XX.3 Porolissum Chirila i in. 1980, 89–90, nr. 3, ig. 3; Sanie 1981, 292, nr. 1; ILD 680. I(ovi) O(ptimo) M(aximo) P. Ael(ius) Malachu(s) lamen q(uin)q(uennalis) mun(icipii) S(eptimii) Por(olissensis) et sa cerdos Dei n(umeri) P(almyrenorum) P(orolissensium) v(otum) s(forvit) l(ibens) m(erito) A.XX.4 Porolissum Gudea, Chirilă 1988, 153, ig. 7; AE, 1988, 976; AE 1999, 1278; Gudea 2000, 201–202; ILD 682: IVPP(iter) M(axime) SABIDAS HVTRI v(otum) s(forvit) l(ibens) m(erito) A.XX.5. Porolissum Russu 1959, 872; NIE 1, ig. 2 (= AE 1960, 219); Gudea, Lucăcel 1975, 14, nr. 16; Toth 1978, 38, nr. 49; Gudea 1989, 768, nr. 34; ILD 690. Sil(vano) Do[m(estico)] Mucianu s optio Pal(myrenorum) v(otum) po(suit) l(ibens) m(erito) A.XX.6. Porolissum Gudea i in. 1992, 149–150, 174, ryc. 1; ILD 692. Neme si sac(rum) Nepos ce(nturio) (?) n(umeri) Pal(myrenerum) A.XX.7. Porolissum AE 1971, 387: Silvano Domest(i)c(o) Sacred Val(erius) hem(o?) 149

vet(eranus) dec(urio) municip(ii) [v(otum)] s(olvit) l(ibens) m(erito) A.XX.8. Porolissum Szilágyi 1946, 13, przypis 60; AE 1971, 389; Gudea, Lucăcel 1975, 18, nr. 20; Toth 1978, 39, nr. 52; Gudea 1989, 770, nr. 48; ILD 704. [D(is) M(anibus)] Aur(elius)? – – –]us vet(eranus) z [dec(urion)? prawie (to) lub (nas)] 85 tysięcy (it) [lub (nas)? Aur.] Sparrow sig(nifer) [?N P P vix(it)] an(nos) 33 Ael(ia) [? Sura vix(it) a]n(nis) XVIII Aur(elius) [- – -] mil(es) n(umeri) P(almyrenorum) P(orolissensium) vix(it) [an(nos) – – – Au ]r(elia) Sabina i Au[rel(ius) – - –]us actarius [N P P?] B (?)… A.XX.9. Porolissum CIL III 837: […] coniux vix(it) an(nis) X[…] […] f(ilius) vix(it) an(nis) V[…] Salmas Rami […] ex N(umero) P(almyren) para i ilio b(ene) m(erentibus) pos(uit) A.XX.10 Ilişua CIL III 803: D(is) M(anibus) Aur(elius) Justin[(us)] rycerz N(umero) P(almyrenorum) P(orolissensium) vi(xit) an(nos) xl[. .?] Aur(elius) największy brat i spadkobierca f(aciendum) c(uraverit) A.XX.11 Potaissa CIL III 907 = CIL III 7693; Petolescu 2002, 142: D(is) M(anibus) Ael(ius) Tiiadmes Palmura vix(it) an(nis) VIII Surillio vix(it) an(nis) XXV Ruina vix(it) an(nos) XX Ael( ius) Bolhas Ban naei vet(eranus) z liczby Palmur(enorum) i Ael(ia) Domestica z żoną postawili tych najpobożniejszych i dwóch (ene) m(erentibus)

150

A.XX.12. Potaissa CIL III 908: D(is) M(anibus) Aur(elius) Celsus vixit an(nos) LX Aur(elius) Bassus vix(it) an(nos) L Aur(elius) Celsinian[us] mil(es) c(o)h(ortis) I P(...) P(...) pat(ri) et av(u)nc ulo pient(issimis) ob merita p(osuit) A.XX.13. Palmyra Seyrig 1941, 230-231 no. 3? AE 1947, 169; Petolescu 1979, 105-109; IDRE II 413; Delplace, Yon 2005, 151 IA.01: [M]arkon Olpio[n Avgaron] quondam Palmyrene[n do]xots et ger................. .................................................... [Marek] Olpi Oh . . . . centesimum [princeps] ............. . . . . . . . . . . . . . . . . s s i s i . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . filii. A.XX.14. Palmyra Seyrig 1941, 230 no. 4? AE 1947, 170; Petolescu 1979, 105-109; Speidel 1984, 222-223; IDRE II 414; Delplace, Yon 2005, 153 IA.04: T. Ailio [n. A.XX.15. hessalonic ILS 9472 = IDRE II 356 praefectus eilis hippeon numerus Palmyrenes Porolyssenes

22 Liczba palmyrenów O[…] A.XXI.1. Ulpia Traiana Sarmizegetusa CIL III 1471 = IDR III 2, 366: [P(ublius) A]el(ius) Sept(imus) Audeo qui et Maxi mus vet(eranus) ex |(centurione) n(umeri) P(almyrenorum) O(...?) żył 60 lat [A]el(ius) Sept(imius) Romanus mil(es) leg(ion) XIII G(eminae) [a]diut(or) oic(ii) cornicul(arium) i Septimia [Se]ptimina, która również została odwołana [il(ia) et] 151

[Cornelia Antonia, uxor heredum], curante agente [t(e)] [Septimius Asclepiada Aug(usta) coloniae, libertus eius A.XXI.2 Ulpia Traiana Sarmizegetusa: AE 1956, 217; Gostar 1974, 63-71; IDRIII 2,416; ILD 758: D(is) [M(anibus)] Iul(ius) C[....] n(umeri) P(almyrenorum) O(...?) m[il(itavit) ann(is) ....] vix(it. is) ann(is) […] animatus factus et ---] A.XXI.3 Ulpia Traiana Sarmizegetusa CIL III 12592; IDR III 2, 367: [... n(umeri)] Palm[yr(enorum?) O...? [vix(it)] an(nis) L[- - -] Ael(ius) Alex(ander) IC[- - -]. XXI.4. Ulpia Traiana Sarmizegetusa: AE 1927, 56; IDRIII/2.20; AE 2004, 1212: M(arci) Aur(elii) Seu(eri)? [[Alexander]]] Pius [Fel(icis) inu(icti) Aug(usti) et num(eri)? P]almyr(enorum) O [...] [....]et Abraen(us?) Fl(auius?) M[arianus? [...] Cassi(us) Marinu[s ...] [Maximus Gora Lu[cianus?.....] [...] Maximus Bars[emon?] [sace]rdot(es) templum [a solo? ] ex fac viam tuam. A. Szabó, Z. 1: I(oui) O(ptimo) M(aximo) Dolicheno]. See also A.XIV.3 Ulpia Traiana Sarmizegetusa.

22 Numer łucznictwa Surus A.XXII.1. Arutela CIL III 12601a = 13793 = IDR II 575: Imp(eratori) Caes(ari) divi Traiani Part(hici) il(io) divi Nervae nep(oti) Traiano Hadriano Aug(usto) p(ontiici) m(aximo) tr (ibunicia) pot(estate) XXII co(n)s(uli) III p(atri) p(atriae) Suri sag(ittarii) pod T(ito) Flavius Constante proc(uratore) Aug(usti) A.XXII .2 . Arutela CIL III 12601b = 13794 = IDR II 576: 152

Imp(eratori) Caes(ari) [divi T]raiani [Pa]rt(hici) il(io) d[iv]i [N]ervae n[e]p(oti) Traiano Hadriano Aug(usto) [p( ontiici)] m(aximo) tr(ibunicia) pot(stan) [XX]II co(n)s(uli) III p(atri) p(atriae) [Suri s]ag(ittarii) pod T(ito) Flavius Stale proc(urator) Aug(usti) A.XXII.3. Rădăcineşti CIL III 12604 = IDR II 584: Imp(eratori) Caes[ari divi] Traiani Par[thici f(ilio) divi] Nervae ne[poti Traia] no Had[riano Aug(usto) p(atri)] p(atriae ) pon[t(iici) max(imo) trib(unicia) pot(majątek)] [... co](n)s(uli) III [...] A.XXII.4. Rădăcineşti CIL III 12605 = IDR II 585: [Imp(eratori) Caesa]ri div[i] [Traiani Parth]ici f(ilio) d[i] [vi Nervae nepo]ti Tra[iano Hadriano] Aug(usto) [ p(atri) p(atriae) pont(iici) ma]x(imo) trib(unicia) [pot(majątek) ... imp(eratori) ...] co(n)s(uli) [... Suri sagittarii A.XXII.5 Romulus AE 1914, 120; Petolescu, Berciu 1976, 51–52; IDR II 341: Soli Invic to Mithra[e] libr(arii) cum Anton(io) Z[o] [i]lo act(ario) [p(rae)p(ositi)] n(umeri) s(urorum) p(odważyli się) A.XXII.6 Romula CIL III 1593 = 8023 = IDR II 350: D(is) M(anibus) Claudia Am ba vix(it) an nos XX fe cit in Dacia ann(os) V Cl(audius) Mont tanus imm(unis) ex n (ramię) Sur(orum) sag(ittariorum) pat(er) jego b(ene) m(erenti) wykonane A.XXII.7 Romulus CIL III 1590a = 8029 = IDR II 338: 153

Placida regina equ(uites) v(otum) l(iens) p(oserunt) Proculus princ(ipe) et [G]aius opt(ione) A.XXII.8 Piua Petrii, Moesia Inferior CIL III 7493 = ISM V 127; : Genio cent(uriae) Fl(avii) Januar(i) Fl(avius) Avitianus sig(nifer) n(umeri) Suro[r]um s(agittariorum) eius voto libens posuit A.XXII.9 Hispalis CIL. II 1180 (=ILS 1403; AE 1965, 237; IDRE I 179); PME I 99: Sex(to) Julio Sex(ti) f(ilio) Quir(ina tribu) Possessori, Praefect(ecto) ch(ortis) III Gallor(um), Numeri Syror(um) Sagittariorum. item primae Hispanorum ala, Malviani urbis Romulae, tribuni XII Fulminatae legionum XII, praepositus coloniae Arcensium, ab Antonino et Vero Auggo imperatoribus optimis et maximis imperatoribus ad concilium destinatus. praefectus Ulpius Saturninus, noluit recognoscere oleum Africanum et Hispanicum, et translationem salis et impensas invehendas, procuratori Augg(ustorum) ad litus Baetis; scapharii ex Hispania ob innocentiam et iustitiam eximiam A.XXII.10 Mactaris: AE 1983, 976; IDRE II 435; PME I 99: Apolloni Patrio Aug(usto) Sex(tus) Iulius Possessor, praefect(ectus) co(ortis) Gall(orum), custos sagittariorum Syriacae, item primae ala Hispanorum, tribu. ) mil(itum) leg(ion) XII F(ulminat), in conciliis conscriptis ab optimis maksymsq(ue) Impp(eratoribus) Antonino et Vero Aug(ustis), administro praefecto annonae in horreis Ostiensi et Portuensi; proc(urator) Aug(usti) in litore Baetis, proc(urator) Aug(usti) Otis ad annona, proc(urator) Aug(usti) ex Alexandrina statua aenea Mercuri ad crucem d(ono) d( recensere) 154

A.XXII.11 Caesarea CIL VIII 9381 (=20945; ILS 2793; Speidel 1973, 169-177; Speidel 1977a, 167; IDRE II 463); PME I 73 D(is) M(anibus) s(acrum) Sex(tus) Julianus Germaniae Superiorum Tribunus n(umeri) Syriae M(al vensiun) hic sepultus est, cum vicit Bessum minorem in Tingitana. m) ex provincia (a)m etatis XXXV, cuius monumentum fecit Juliusz, frater et heres Sacimathi Liberti ejusdem defuncti.

VARIA A.Varia.1. Carnuntum CIL III 13483a = AE 1896, 27; Posiadacz 1980, 333 nr. 3121; Speidel 1992, 226; Lőrincz 2001, 374: Proculus Rabili f(ilius) Col(lina) Philadel(phia) mil(itavit) option coh(ortis) II Ital(ae) c(ivium) R(omanorum) (centuria) Fa[us] tini ex vexil(latione) sa git(tariorum) exer(citus) syryjski stip(endiorum) VII żył an(us) XXVI Apulejusz frate(r) f(achiendum) c(uravit) A.Varia.2. Ampelum CIL III 7832 = IDR III 3, 296 = Balla 2000, 69 nr. 3: Do Boga [Aeter] n(o) [C]omm ag(enorum) Sweet [eno] A.Varia.3. Ampelum CIL III 1301a = 7834 = ILS 4298 = IDR III 3, 298 = Balla 2000, 70 nr. 4: I(ovi) O(optimo) M(aximo) Comma genorum [A]e terno Marinus Ma 155

rian(us) Bas(si il.) sacerdos I(ovis) O(ptimi) M(aximi) D(olicheni) pro s(alute) s(ua) suorumq(ue) o mnium vot(um) (płatne) A .Różne.4. Ampelum CIL III 1301b = 7835 = ILS 4299 = IDR III 3, 299 = Balla 2000, 70 nr. 5: I (ovi) O (ptimo) M (aximo) D (olichenus) i bóg Com maceno Aurel (ius) Marinus i Adde Barseme i i Ocea nus So cratis sa cerdotes v (otum) l (ibentes) p (oserunt ) A.Różne.5. Ampelum IDR III 3, 299a: [...] DO[..]] sacerdos te[m(pli?)] I(ovis) O(ptimi) M(aximi) D(olicheni) za siebie i jego suorumq(ue ) o mnium vot um poz(uit) A.Varia.6 Săcădate (Sybin). IDR III 4, 86; Balla 2000, 70: I(ovi) O(ptimo) M(aximo) Dolic[heno] Comm[ageno] [r]V[m…]

156

ANNEX B REPERTORIUM STAMPS II. Wing I Commagenorum B.II 1. Comagena (Tulln) Polaschek RE 17 1002 A(lae) I C(ommagenorum)

IV. Skin i Augusta Ituraeorum sagittaria B.IV. Intercisa Szilágyi, w: Intercisa II. 14; Fitz 1972, 41; Lőrincz 1978a, 4; 10 Cot. 19.03; PS II 23 mkw. 111 Cat. 9/82-90; Lőrincz 2001, no. 145: al(ae) i) I(turaeorum) s(agittariae) sau a(lae) I I(turaeorum) s(agittariae) S(ilianae) a. Nagy; Szilágyi.

V. Ala i Osrhoenorum sagittaria B.V.1. Brigetio Szilágyi 1942, 180 sqq, Abb 8; Lőrincz 2001, 46, n 229. SOTALA

VII. Group 1 Aelia Milearia Equitum B.VII. Klosterneuburg JW Neugebauer, Mathilde Grünewald, RÖ 4, 1976, 169 no. 21-22, ryc. 3-4; Nov. 1979, 109 Ryc. 10; Lőrincz 2001, no. 423: a) coh(ortis) I Ae(liae) s(agittariae) b) [c]oh(ortis) I Ael(iae) [ sag(ittariae)] c) coh(ortis) I A(eliae) sag(ittariae. ) ) (tabulae 6.4–5) B.VII.2. Vindobona, Nova Ala, Carnuntum, Gerulata, Quadrata, Arrabona, Pama, Neusiedl am See (?), Bruck a. D. Leitha; Mauer an der Url (=Öhling) [Nordic] CIL III 4664 a-c, 11371a, 11373, 11456, 11857b p. 232843, 11371; ITP 86 no. 1, 3-5; ZV 96 mkw. Tunica. 1668-1682, 118 Cat. 2309; PZ III 84 mkw. Cattus. 5/22a, 24-25, 9/6, 11/3; Lőrincz 1980, 272 mkw. Tunica. 2/5, 11, 3/1, 11/1, 13/1; Lőrincz 2001, no. 424: a) coh(o)r(tis) I(A)el(iae) sag(ittariae) b) coh(ortis) I Ae(liae) s(agittariae);

c) co(hortis) p(rimae) (A)el(iae) sag(ittariae) d) co(ho)r(ti)s I (A)e(liae) s(agittariae) B.VII.3. Klosterneuburg CIL III 11857a; Ubl 1979, 109 Ryc. 10; H. Ubl, RÖ 13/14, 1985/1986, 311 sqq. Wątek. 16; Lőrincz 1985, 184 T 395a; Lőrincz 2001, nr. 429: a) coh(ortis) I A(eliae) sag(ittaria) Se(verianae) b) [coh(ortis) I Ael(iae) s]ag(ittaria) Se(verianae) c) coh(ortis) I A( Eliae) sag(ittaria) Se(verianae) B.VII.4. Kelamantia J. Rajtár, Studijné Zvesti AÚSAV 23, 1987, 55, 62 no. 281–282, 90 Ryc. 27; Lőrincz 2001, nr. 430: a) [coh(ortis)] I A(eliae) sag(ittaria) Se(verianae) b) coh(ortis) I Ae(liae) sag(ittaria) Se(verianae)

XI. Zespół I Flavia Commagenorum B.XI.1 Drajna de Sus Zahariade, Dvorsky 1997, 23, ig. 14 a-b (tipul Drajna de Sus I) COH(oris I Flaviae) COM(magenorum). (tabl. 2.1) B.XI.2. Drajna de Sus Zahariade, Dvorsky 1997, 23, ig. 15 a-c (tipul Drajna de Sus II) COH(ortis) I (Flaviae) COM(magenorum) (tabl. 2.2) B.XI.3. Drajna de Sus Zahariade, Dvorsky 1997, 23, ig. 16 a-b (tipul Drajna de Sus III.a) COH(ortis I Flaviae) COM(m)A(genorum) (tabl. 2.3) B.XI.4. Drajna de Sus Zahariade, Dvorsky 1997, 23, ig. 16 c-e (tipul Drajna de Sus III.b) COH(ortis I Flaviae) COM(m)A(genorum) (tabl. 2.4) B.XI.5. Romula IDR II 382 COH(ortis) I F(laviae) COM(magenorum) B.XI.6. Slăveni IDR II 528 COH I F COM COH(ortis) I F(laviae) COM(magenorum) B.XI.7. Voineşti Bădescu 1981, 292 ig. 2 COH(ortis I Flaviae) COM(magenorum) (tabl. 2.7) B.XI.8. Târgşor Zahariade, Lichiardopol 2006, 127 ig. 5 e-f. 158

COH(ortis I Flaviae) COM(m)A(genorum) (tabl. 2.5–6) B.XI.9. Graffito – Jidava ILD 164 [...] ITULCAI (?) żołnierz [coh(ortis) I Fl]a(viae) Commagenorum

XII. Cohors II Flavia Commagenore kawaleria łucznicza B.XII.1 Micia Gudea 1976 518, ig. 2/6 COH(urodzenie) II FL(babcia) COMM(wiek) (tabl. 2.8) B.XII.2. Micia Petolescu 1976, 397 przypis 17; IDR III 3 197 typ I; AE 1975 731. COH(ortis) II FL(aviae) COM(ma)G(enorum) sau Coh(ortis) II Fl(aviae) Com(magenorum) C(ommodianae) B.XI.3. Micia Petolescu, Marghitan 1974 256 no. 34; Petolescu 1976, 397 nr. 4 CO(ogrody) SE(cundae) FLA(drogi) C(ommagenorum) B.XI.4 Micia Petolescu 1976 397 nr. 5 Petolescu, Marghitan 1974, s. 255–6 nr. 32. COH(ortis) II COM(magenorum) B.XI.5 Cladova (Arad) Hügel 1996, 74, II–1. a-c: COH(ur.) II FL(babcia) CO[MM(agenor)] (tabl. 2.9, 10)

XIII Horus I Aurelia Antonina milearia Hemesenes sagittariorum equitum civium Romanorum B.XIII 1-3 Intercisa E. Mahler, Archer 27, 1907, 245; ITP 92 no. 54, 55; Szilágyi, in Intercisa II. 13; Barckóczi ebd 547 sqq; Ps II 26, 71 sqm, ref. 7, 21, 22, 25, 31, 33, 34, 44-48, 53, 57, 58, 62, 64, 65, 68, 69, 83-85, 91, Cat. 25/09? XLII, 45 Taph. 7.4; 8:1-2; Lorincz 2001, no. 368.6.3)

XIV Cohors I Augustus Ituraeorum łucznictwo B. XIV.1 Buciumi Chirila, Gudea 1972, 117, pl. 139/2; ILD 636 159

COH(oris) I AVG(burns) B.XIV.2 Porolissum Szilágyi 1946, 53, pl. 15/220; Russo 1959, 316; Gudea 1989, 524, nr. 4, pl. 119/5; ILD 741. COH(oris) I AVG(ustae) (tabl. 4.1, 2)

15 Cohors 1 Iturejska kawaleria łucznictwo kawaleria B.XV.1. Porolissum Tóth 1978, 58, nr. 83, ig. 16, 83 – Gudea 1989, 524 pl. 117,5 C(o)H(ortis)S (I Ituraeorum) (mile) B.XV.2. Porolissum Gudea 1989, 524 pl. CXVII/4 C(o)H(orti)S (I Ituraeorum) (mile) B.XV.3. Porolissum Gudea 1989, 524 pl. CXVII/7 C(o)H(orti)S (I Ituraeorum) (mile) B.XV.4. Porolissum Gudea 1989, 524 pl. CXVII/7 C(o)H(orti)S I I(turaeorum) (milliariae) B.XV.5. Porolissum Tóth 1978, 57, nr. 46 C(o)H(orti)S I I(turaeorum) (milliariae) B.XV.6. Romita Matei, Bajusz 1997, 160, pl. II/12–13. C(o)H(orti)S I(turaeorum) (mile) B.XV.7 Porolissum Gudea 1978, 69 pl. V/3; Gudea 1989, 524, pl. 119/3; ILD 736 (kohorta 1) ITV (przebieg)? (tab. 4.3) B.XV.8. Porolissum Gudea 1978, 70 pl. V/4; Gudea 1989, 524, pl. 119/4; ILD 736 (kohorta 1) ITV (przebieg)? (tabl. 4.4)

XVI. Cohors I sagittal B.XVI.1. Benefit municipale 1976, 80, ig. 3/1 - finem B; IDR II 106: C(ohors) ET S(agitatio)

160

B.XVI.2. Drobeta Benea 1976, 80, ig. 2/1-4 - typ. A; IDR II 106b Coh(ors) I S(agittaria) B.XVI.3. Drobeta Benea 1976, 80, ig.3/2-5, typus C; IDR II 106c Coh(ors) I S(agittaria) Ant(oniniana) B.XVI.4. Tibiscum Papilio 1999–2000, 376: C I V (table 4.5) B.XVI.5. Tibiscum Papilio 1999–2000, 376: C I V (table 4.6) B.XVI.6. Zăvoi Bozu 1977, 316: Coh(ors) I S(agittaria) (tab. 5.1) B.XVI.7. Zavoi Bozu 1977, 316: Coh(ors) I S(agittaria) (tab. 5.2)

17 1-milowy ensemble Aurelia Antonina z kawalerii Suri = Cohors 1 mila Nova Severiana z kawalerii Suri obywateli rzymskich B.XVII.1 Obóz Ulcisia Nagy 1939, 134 Photo. 114.9-13; T. Nagy BpR 13 1943, 395, 554; Lőrincz 1985, 178 T 16a; Lőrincz 2001, no. 433: a) curorum) s(wytrząsarki) B.XVII.2. Obóz Ulcisia Nagy 1939, 134 imagines. 114, 14-15; Nagy, BpR 13, 1943, 395¸ 554; Lőrincz 1985, 182 T 198b; Lőrincz 2001, no. 435. XVII.3. Obóz Ulcisia Nagy 1939, 134 imagines. 114-115, 16-22; Nagy, BPR 13, 1943, 395-554; Lőrincz 1985, 182 T 198b; Lőrincz 2001, no. CCCCXL.

19 Liczba Palmyrenes Tibiscensius B.XIX.1. Tiscum 161

Moga 1970, 137 ig. 1; Moga, Russu 1974, nr. 57; IDR III 1, 256a. N (ramię) P (almyreny) T (ibiscensium)

20 Liczba Palmyrenes Porolissens B.XX.1. Porolissum Tóth 1978, 53, ig. 15; AE, 1979, 501 g; Gudea 1989, 537; ILD 744. N(umerus) P(almyren) P(orolissens) (ig. pl. 5/3, 4)

22 Numer łucznictwa Surus B.XXII.1. Romula CIL III 1633 = 1590a = IDR II 383 N(umerus) S(urorum) B.XXII.2. Slăveni CIL III 14216,30 = IDR II 529 N(umerus) S(urorum) B.XXII.3. Slăveni CIL III 14216.31 = IDR II 530 N (ramię)

162

I. Diplomata militaria ex Moesia, Dacia, et Pannonia

Annex C

INDEX 1. Moesiae superioris, 16 Septembris, 94 .

die 12 iulii 96

8 domuum 100

(CIL XVI 39; RMD V 335; Weiss 2008, 279-280, nr 4).

(RMD I 6)

(CIL XVI 46; Eck, Pangerl 2008, 326–329, nr 2)

163

ala Claudia Nova Praetorian 1 s Cilicia ∞ 1st Cisipadian 1st Creticum 1 Flavia Spanish ∞ 1 Antiochi 2nd Gallorum Macedonici 3 Raetiani 5th

100

(Eck, Pangerl 2008, 338–345, nr 3–5; Eck, Pangerl 2009, 562–566, nr 18) ala Praetoria ala Praetoria (97, Eck, Pangerl [ala Praetoria] kohorta I Lusitanorum 2005b) ala Claudia nova cohors I Cretum ala I Claudia Nova (97, Eck, [cohors I II Pannoniorum] cohors I Montanarum Pangerl 2005b) cohors I Lusitanorum cohors I Cilicum ala II Pannoniorum (97, Eck, [cohors I ...] cohors I Flavia Pangerl 2005b ) kohorta I hracum c. R. Hispanorum ∞ kohorta I Flavia Bessorum [kohorty I ...] kohorta II Flavia Commagenorum kohorta I hracum c.R. [kohory 1 Antiochensi] kohory III Raetes kohory 1 Flavia Hispanorum ∞ [kohory 1 …] kohory 5 Hiszpanów kohory 1 Antiochensi kohory 1 Krety kohory VI Hracum kohory 1 Lusitan kohory 1 Montanas c. R. kohorta 7 Breucorum kohorta 1 Montanarum c.R. (97, kohorta I hracum Syriaca Eck, Pangerl 2005b) kohorta I kohorta Cylicji I kohorta Cisipedian II kohorta hiszpańska I kohorta kreteńska II kohorta macedońskich Galów I Vindelic ∞ c.R. kohorta II Flavia Commagenes kohorta I Hracum Syriana kohorta III Brytyjczycy kohorta I Cilicum kohorta IIII Raetorum kohorta II Hispanorum (poate şi în kohorta V [Gallorum] 99, RMD I 7) kohorta V Hispanorum kohorta II Galowie Macedonica kohorta VI hracum kohorta II Brittonum ∞ c.R. pf kohorta VII Breucjan II kohorta Flawiuszów Kommageny klasyczna kohorta III Brytów kohorta III Retian kohorta V Galów kohorta V hiszpańskiej kohorty VI Hracum kohorta VII Breucjan c.R.

16 maja 101 (RMD III 143; Eck, Pangerl 2008, 329–337) ala II Pannoniorum kohorta I Flavia Bessorum kohorta I hracum ok. Kohorta R. I Kohorta Flavia Hispaniaria I Kohorta Antiochii I Kohorta portugalska I Montanarum c. R. kohorta I Kreta kohorta II Flavia Commagenes kohorta III Britton kohorta III Raetorum - III PRAETORVM na zewnątrz - filc wewnątrz kohorta V Hispanorum kohorta VI Hracum

103/105

102-104

112

115

164

10 grudnia 125/ 9 grudnia 126 prawdopodobnie 1 czerwca 126 (12 stycznia 105?, CIL XVI 49) (Eck, Pangerl 2009, 567–570, nr (Eck, Pangerl 2008, 355–363, nr (Eck , Pangerl 2005; Eck, Pangerl (Eck, Pangerl 2006; Weiss 2008, (CIL XVI 54; Pferdehirt 2004, nr 19) 8–9) 2008, 363–370, nr 10) 280–286, nr 5; patrz także RMD V 13, RMD V 339) 366) ala Praetorium singularium ala I Hispanorum Campagoni cohors I Lusitanum ala [Flavian Galowie?] ala Praetoria singularium (102 ala II Pannoniorum ala Praetoria singularium cohors I Flavia Bessorum cohors I Montanarum - constituţie speciale - pie et cohort I Flavia Bessorum kohorta I Antiochia kohorta III Brytyjscy weterani wyprawy dackiej wiernie służyli kohorcie III Augusta Nervian kohorta I Montana kohorta III Brytyjska kohorta weteranów V Hiszpanów przed kampanią na emeryturze civitatem Britton kohorta III [Brytyjscy weterani?] Praetoria singularium ( w tej samej kohorcie II Daków [missa? Romanam dedit, Eck, Pangerl kohorta III [I Raetorum?] Lusitanorum] eksped.) w ekspedycji]e 2008, 348–353, nr. 6) kohorta 5 Hiszpanów kohorta 1 Antiochów kohorta 1 Hracum Syriaca (w skrzydle II Panonii [kohorta 6 Hracum?] kohorta 1 Cisipaden eksped.) kohorta 1 Brytyjczyków ∞ kohorta 7 Breucians kohorta 1 z Hracum Syriaca kohorta 1 z Montanas (w eksp.) kohorta 1 brytyjska ∞ c.R. (12 klasyków kohorta I Cilicum kohorta I Cilicum (w wyprawie) styczeń 105, CIL XVI 49 - [kohorus III Brittonum] kohorta I Cisipadensi (w tabeli II) kohorta III Augusta Nerviana eksped.) kohorta I weteranów panońskich kohorta III Brittonum Augusta Nervia the 1. banda Montagnardów [3. banda Raetors] Brytyjczycy (w wyprawie) 1. banda Hiszpanów [5. banda Hiszpanów] 3. banda Raetors (w wyprawie) 1. banda Alp [7 banda Breuci] 5 banda Hiszpanów (w wyprawie) 2 banda Flavii Commagenes kohorta Flavia (27 lipca 108, Eck, Pangerl 2004) kohorta III Campestris c.R. klasyczny zespół VII Breuci c. R. (w kohorcie III Cypria c.R. eksped.) kohorta VI Hracum kohorta Flavia (w eksped.) kohorta VIII Raetorum

Septembris 9, 132/133

die 20 Ianuarii 151

(RMD IV 247)

(Pferdehirt 2004, no. 31; Eck, Pangerl 2008, 372–376, no. 12);

23 Aprilis 157

165

(Pferdehirt 2004, nr 37; RMD V 418; 419; Weiss 2008, 286–290, nr 6; zob. też Eck, Pangerl 2008, 384–386) [ala I Claudia Nova Miscellanea] ala Gallorum Flaviana (144/ 146 , ala Claudia nova miscellanea ala Gallorum Flaviana ala Gallorum Flaviana RMD V 402) kohorta V Galów i (1 września 118/31 ala Claudia nova miscellanea Pannoniorum Octombrie 119 MI, RMD V 350) kohorta Pannoniorum veterana kohorta V Hispanorum kohorta I Cretum sag . 5. banda Hiszpanów 1. banda Montagnardów [1. weterani panońscy] 3. banda Równin 1. banda Antiochów sag. kohorta I portugalskiej kohorty I portugalskiej kohorty I Cretum sag. kohorta I Antiochów kohorta V Galów i kohorta II (I) Campestris c.R. kohorta I Montanarum Pannoniorum kohorta II Gallorum Pannonica kohorta [II Gallorum Macedonica] kohorta III Brittonum veterana kohorta III Brittonum veterana (5 marca 153, panel II, Eck, III Brittonum veterana kohorta III Campestris Pangerl 2008, 377–380, nr kohorta I Lusitanorum kohorta [V Hispanorum] 13 – w obu dyplomach jednostka kohorta I Pannoniorum veterana kohorta [5 Galów] i jest pod dowództwem M. Pannoniorum Blossius Vestalis, z Kapui) kohorta I Antiochensium sag. kohorta II macedońskiej kohorty Galów I Cretum sag. (152 kwiecień/czerwiec, RMD V 407)

Ianuarij 160 / (7 Februarii?)

Februarii 8, 161

(CIL XVI 111; Pferdehirt 2004, n. 40; vide etiam Weiss 2008, 290-291, n. 7);

(RMD I 55)

Claudia cornu Nowa Miscellanea Wing Gallorum Flavian turma V Gallorum turma V Spanish turma I Montana turma I Antiochena

ala nova Claudia ala Gallorum Flavian Cohors V Gallorum et Pannoniorum Cohors V Cohors I Hispanorum Cohortis Miners I Cohors Antiochena sag. cohors I Creta cohors III Campi cohortis II Gallorum III British veteran. cohors I Augustus Lusitanorum, cohors I Pannoniorum veteranorum.

TABULA 2. Participatio auxiliorum Moesiae Superioris in Bellis Dacicis Traiani (Matei-Popescu, entea 2006b, 104 tab. 2) praefectus M. Gavius Bassus (AE 1972, 573=IDRE II 376; PME, G 8); Drobeta, concilium C. Iulius Verecundus (CIL III 142167=IDR II 43), Ti. Claudius Maximus (IDRE II 363); fictilis notat reperta in insula Sapaja prope Banatska Palanka (Translederata, IDR III/1 5); Dacia (RMD III 148; CIL XVI 163=IDR I 3; RMD IV 226=Pferdehirt 2004, No. 16) cohors I Alpinorum 103 Britannia? (CIL XVI 48); 103/105 Moesia Superior (CIL XVI 54; Pferdehirt 2004, No. 13); Dacia (RMD IV 226=Pferdehirt 2004, No. 16); 119 Dacia Superior (RMD V 351; 384; CIL XVI 90=IDR I 14; RMD II 123) cohors I Antiochensium 103/ 105 Drobeta (AE 1959, 309=IDR II 14); praetor, M. Aemilius Bassus (ante 110, ILS 9506; PME, A 75) 115 Moesia Superior (Eck, Pangerl 2005) cohors I Brittonum ∞ Ulpia Augusti 11, 106, ante emerita stipendia (CIL XVI 160=IDR I 1); 85 Pannonia (CIL XVI 31); 103/ 105 Moesia Superior (CI XVI 54; torquata p.f. c.R. Pferdehirt 2004, no. 13) coetus I Britannica ∞ c.R. 85 Pannonia (CIL XVI 31) 103/105 Moesia superior (CIL XVI 54; Pferdehirt 2004, n. 13); Dacia (RMD III 148; CIL XVI 57=IDR I 2; CIL XVI 163=IDR I 3; RMD IV 225; RMD IV 226=Pferdehirt 2004, No. 16) cohors II Brittonum/ 98 Germaniae inferioris (RMD IV 216); 100 Moesia superior (CIL XVI 46); Dacia (RMD III 148; CIL XVI 163=IDR I 3; RMD IV Britannorum ∞ c.R. p.f. 226=Pferdehirt 2004, No. 16) cohors III Campestris c.R. Pontum et Bithyniam? (AE 1993, 1429=AE 1995, 1425); 103/105 Moesia Superior (CIL XVI 54; Pferdehirt 2004, No. 13); Dacia (RMD III 148; CIL XVI 57=IDR I 2; RMD IV 225); 132/133 Moesia superior (RMD IV 247); Drobeta, Centurion, P. Aelius Papirianus (CIL III 1421610=IDR II 44); miles Lycaius Vinentis (CIL III 142168=IDR II 45) cohors II Flavia Commagenorum Dacia (RMD III 148; CIL XVI 163=IDR I 3); praetor M. Arruntius Agrippinus, Washes in the time of Trajan (IDR III/3 138); praefectus montis Berenicidis Aegypti 118 (Cuvigny 2005, no. 87) group III Cypria c.R. Pontum et Bithyniam? (IC 64, 122); 103/105 Moesia Superior (CIL XVI 54; Pferdehirt 2004, No. 13); Dacia (RMD III 148; CIL XVI 57=IDR I 2); Dacia Superior (notat in Bumbeşti, IDR II 179 a-d) sodalicium Cretum sag. Dacia (CIL XVI 163=IDR I 3; RMD IV 226=Pferdehirt 2004, No. 16); latericius notat a ponte Drobeta (CIL III 1703, 2=IDR II 103); latere stamp apud Banatska Palanka (Translederata, IDR III/1 6) cohors II Gallorum Macedonica Dacia (RMD III 148; CIL XVI 57=IDR I 2; CIL XVI 163=IDR I 3; RMD IV 225); April 14 123 Dacia Porolissensis (Pferdehirt 2004, No. 22) turma V Gallorum Dacia (RMD 148; CIL XVI 163=IDR I 3); 119 Dacia Superior (RMD V 351); 132/133 Moesia superior (RMD IV 247); Drobeta, Veteran, P. Aelius Diophantus (CIL III 142164=IDR II 46) Cohort I Flavia (Ulpia) Dacia (CIL XVI 57=IDR I 2; RMD IV 226=Pferdehirt 2004, No. 16; CIL XVI 163=IDR I 3 ) ; 107/ 108 Aiton (CIL III 1627; Fodorean 2006, Hispanorum ∞ 64–68) cohors I Hispanorum p.f. 101 Germaniae inferioris (Pferdehirt 2004, No. 9); 103/105 Moesia Superior (CIL XVI 54; Pferdehirt 2004, No. 13); Dacia (CIL XVI 57=IDR I 2; CIL XVI 163=IDR I 3; RMD IV 226) cohors II Hispanorum (Translederata, CIL III 8074.20=IDR III/1), 108 Varşeţ (CIL III 6273 = IDR III/1 106), fictilis notat Cyrenaica) Drobeta pons (CIL III 17031=IDR II 104); Dacia (RMD III 148; CIL XVI 163=IDR I 3; RMD IV 225) cohors I Montanarum c.R. Dacia (RMD III 148; CIL XVI 163=IDR I 3; RMD IV 226=Pferdehirt 2004, No. 16); 115 Moesia Superior (Eck, Pangerl 2005); 132/ 133 Moesia Superior (RMD IV 247) cohors I veteran Pannoniorum 101 Germania Inferior (Pferdehirt 2004, No. 9); 103/105 Moesia Superior (CIL XVI 54; Pferdehirt 2004, No. 13); Dacia (RMD III 148; CIL XVI p.f. 163=IDR I 3); 115 Moesia superiore? (Eck, Pangerl 2005) ala Claudia Nova ala II Pannonia

166

cohors VIII Raetorum cohors i hracum c.R. Cohors VI Hracum Cohors I Vindelicos ∞ c.R. British pf pedites

102 Pannonia (CIL XVI 47); 103/105 Moesia Superior (CIL XVI 54; Pferdehirt 2004, No. 13); Dacia (RMD III 148; CIL XVI 57=IDR I 2; CIL XVI 163=IDR I 3) Dacia (RMD III 148; CIL XVI 57=IDR I 2; CIL XVI 163=IDR I 3); 136/ 138 Dacia Superior - I hracum sag. (RMD V 384) - possibly not identical; 126 Pannonia Inferior -I hracum c.R. (RMD IV 236) — fortasse non idem. Dacia (CIL XVI 163 = IDR I 3; RMD IV=Pferdehirt 2004, No. 16); Dacia Porolissensis (RMD V 378; 404; CIL XVI 110=IDR I 17; RMD I 47; RMD I 64=IDR I 18) 98 Germania Inferior (RMD IV 216); 100 Moesia superior (CIL XVI 46); Dacia (RMD 148; CIL XVI 163=IDR I 3) Britannia?; 103/105 Moesia Superior (CIL XVI 54; Pferdehirt 2004, No. 13); Dacia (CIL XVI 57=IDR I 2; CIL XVI 163=IDR I 3; RMD IV 225; RMD IV 226); Dacia Superior (CIL XVI 107 = IDR I 15);

3. Tabella Moesia superior Daciae pagi explicant

167

Auxiliares Moesiae Superioris ante expeditiones Daciae II ala Pannoniorum Claudia nova ala III Raetorum, V Gallorum Cohors V Hispanorum, VI Cohors VI Hracum, VII Cohors Breuciana c.R. cohort i Flavia Bessorum cohors i hracum Syriaca cohors i hracum C.R.? Cohort II Hispanorum

auxiliaries Moesia Superior after the Dacian campaigns ala Praetorium singularium (115 in expedition) cohors I Cilicum (115 in expeditione; 134 MI) cohors I Cispadensium (115 in expeditione; 138 h) cohors I cohors Antiochens I cohors Lusitans III Raetorum. (115 in expedition) Cohort V Hispani (115 in expedition) Cohort VII Breuci (115 in expedition) Cohort I Flavia Bessorum? (120 Maced.) Equitum Syriae Pars Prima (115 Expeditiones; 125 mi) 3 Detachment of British Veterans

auxiliaria in Dacia a Moesia Superior ala II Pannoniorum veterana ala Claudia Nova (132/ 133 MS) cohors I Creta sagittaria cohors I Flavia Ulpia Hispanorum ∞ cohors I Montanarum (115 in expedition) cohors II Flavia Commagenorum cohors II Gallorum Macedonica cohors V Sexta Gallos secundae Hispanorum coetus pares esse.

cohortis I Vindelicorum in Moesia Superiori expeditionis Dacicae cohortes auxiliares direxerunt ∞ c.R. pf (GI, 98) group II Britton ∞ c.R. pf (GI, 98) cohors I Brittonum ∞ (P, 85) cohors I Britannica ∞ c.R. Cohort I Pannoniorum Veteranorum (GI, 98, 101) Cohort I Alpinorum (B, 103?) Cohort I Hispanorum p.f. (GI, 98, 101) Circulus III Campestris c.R. (PB?) cohors IV Cypria c.R. cohors VIII Raetorum (P, 80-102) cohors I hracum c.R. Pedites Britannici (B) -

Cohors I Pannonia (115?) 2nd cohors Dacorum (126) III cohors Augusti Nervii Britonum (115 in expedition)

group I Vindelico ∞ c.R. pf team II Britton ∞ c.R. pf cohors I Brittonum ∞ cohors I Britannica ∞ approx, R cohors I veteranorum Pannoniorum (109, 110; 115 MS) cohors I Alpinorum eq cohors I Hispaniorum p.f. cohors III Campestris (132/133 MS) cohors IV Cypria R group VIII Raetorum group I hracum c.R. British speciales copias -

168

4. INDEX Moesiae inferioris unitates (inde Matei-Popescu 2010, tab. V). 14 Iunii, 92 (Petolescu, Popescu 2004, 269-276)

Septembris IX, 97 (RMD V 337);

ala i Vespasiani Dardanorum

viam [ad Asturiam].

Septembris IX, 97 (RMD V 338; Eck, Pangerl 2009, 510-512, no. 2) ala [I Pannoniorum?

14 Augusti, 99

ala I Flavia Gaetulorum ala I ala II Pannonia . ala Galli

ala I Flavia Gaetuli ala [I Vespasiana Dardanoru]m ala Atectorigiana kohorta [...?]

ala prima Claudianorum Gallorum, ala secunda Aravacarum

(CIL XVI 45; Pferdehirt 2004, nr 8; Eck, Pangerl 2006, 97-99) ala I Asturian ala I Flavia Gaetulorum ala I Vespasiana Dardanorum cohors I Lepidiana c.R.

ala Gallorum Atectorigiana Hispanorum ala 1 Raetor group 1 Bracaraugustan group 1

cohors i Tyriorum cohors i Lepidiana c.R. team [....?] team II [C]hal[cidenorum]

kohorta [I...?] kohorta I Hispanorum veterana kohorta [I Su]g[ambrorum tironum] kohorta I Fla[via Numida]rum kohorta I Flavia Commagenes

cohors I Tyrians cohors I Lusitan of Cyrenaica cohors II Flavians cohors II Chalcides cohors VII Gallorum

169

cohors I Flavia Commagene cohors I Sugambri cohortis I Sugambri veterani II cohors II Chalcidensium cohors II Lucian cohors II cohors II Bracaraugustan II Flavia Bessus cohors II Gallorum cohors III Gallorum cohors III Gallorum cohort VII Gallorum

vae […?] vae […?] vae […?] vae […?]

2. Cohors Flawiuszów Bessos, 2. Cohors Lucensiana, 3. Cohors Galów, Vbia band

classic

August 14, 99 (CIL XVI 44);

13 maja 105 (Herder equi 2004, no. 10).

13 Maii 105 (CIL XVI 50);

ala Gallorum Flaviae, ala prima Pannoniae, secunda ala Hispanorum et Arawaks

i ala Pannoniorum Hispanorum ala Atectorigiana ala;

13 maja 105 (Pferdehirt 2004, nr 11; Petrovszky 2004, 10-17) ala I Flavia z Gaetuli ala I z Asturii ala II z Hispanos i Aravacas

group I Sugambro veterani

Cohors I Augusta Nerviana Pacensis ∞ Cohors Britannica I Sugambro veterana Cohors I Tyriorum sag. cohors I veteranorum Hispanorum cohors I Flavia Numidarum cohors II Brittonum Augusti Nerviani Pacensis cohors VII Gallorum

cohors I cohors Bracaraugustanae cohortis I veteranae cohortis II Mattiacae cohortis II cohortis Vbianorum

cobors i Lepidiana c.R.

ala I Claudia Gallorum ala I Vespasianus of Dardanus ala of Flavian Gallorum (1 September 118/31 October 119, RMD V 350) cohors I Flavia Commagenes.

kohorta 1 Bracaraugustan kohorta 1 Sugambras rekrutów kohorta 2 Mattiaków kohorta 2 Chalcidian kohorta 2 Flavia Brittonum

kohorta I Luzytan Cyrenajka kohorta II Lucense kohorta II Flavii Bessus kohorta II Galów kohorta III Galów

Ubio dolor

ensemble III of classical French

Septembris 25, 111 (RMD IV 222);

[25 Septembris, 111? vel 112-114

ala I Pannoniae I ala Gallorum Claudiae (1 September 118/31 October 119, RMD V 350) ala II Hispaniorum et Aravaci (113?, Weiss 2008, 293-296, no. 9) Ala I Flavian Numidae.

(CIL XVI 58) ala II Hispanos i Aravaci ala I Wespazjana Dardanorum (113?, Weiss ala Atectorigiana Gallorum 2008, 293-296, nr 9) ala [...?] kohorta I Tyryjczyków sag.

i Flavia Comagenes war II Flavia Britton classica II Flavia Britton

ala I Flavia Gaetulorum (September/December 107, panel II, Pferdehirt 2004, no. 14) cohors I Cohors Lepidiana [....?] Aug.

116 (Eck, Pangerl 2006, 99-102, no. 3; Eck, Pangerl 2009, 525-530, no. 7).

Octobris 19, 120 (RMD V 356; Eck, Pangerl 2009, 533-537, no. 9) - see etiam Eck, Pangerl 2009, 530533, n. VIII, e 119) Vespasiani ala i Dardani ala i Galli, Pannonia ala i Flavia Gaetulorum

cohortis I cohortis I cohortis Sugambrorum cohortis II Flavia Bessus II Flavia Numid

ala Gallorum Atectorigiana ala 2 Hispanorum et Aravacas veteranorum 1 cohors Sugambro Bracar R. cohors 1 Lepidiana R. cohors 1 Flavia Numid sagit 2nd cohors Chalcidensis.

170

kohorta II Lucensius kohorta II Flavia Brittonum kohorta II Mattiacorum maj/grudzień121 (Eck, Pangerl 2008, 296-300, nr 10) ala [I Galów i Panonii] ala I Flawii [z Gaetuli] ala z [II z Hispanos i Ara] vacus

June 1, 125 (RMD IV 235; RMD V 364; Eck, Pangerl 2009, 537-541, no. 10-11) ala I Galliarum et Pannonia ala I Flavia Gaetuli (RMD V 356, October 19, 120) cohort I hracum. Syriaca

kohorta I Cla[udia Sugambrorum veterana/ kohorta I Lepidiana c.R. żołnierze] kohorta I Lusitano[rum Cyrenajka] kohorta I Bracarorum c.R. (105/ 127, RMD V 369) kohorta [I...?] kohorta II Mattiacs kohorta I German[man] kohorta II Flavia Brittonum

20 sierpnia 127 (RMD IV 241; armentum equinum 2004, nr. 23);

Aprilis 2, 134 (CIL XVI 78; Weiss 2008, 300-302, n. 11).

ala I Pannoniae et Gallorum ala Atectorigiana Gallorum

ala I Gallorum et Pannoniorum, ala I Vespasiani a Dardanis

ala I Vespasianus Dardanorum (Septembris 1, 118/October 31, 119, RMD V 349) ala I Flavia Gaetulorum.

team I Cilicus

Hispanus et Arawak ala 2

Cohors II Mattiacusa

cohort I of Lusitanus I Flavia of Numidarum (125/ 129, RMD V 375);

Cohors I Claudiani Sugambros ( Tironum ?) Cohors II Chalcidensium

Team I Bracars

kohory [and....?]

cohort I hracum Syriaca (Pferdehirt 2004, no. 23) cohors I Germania cohors I Bracars cohors I Lepidiana cohors II Flavians British cohors II Lucensius (105/ 127, RMD V 369) cohors II Chalcidians cohors II Classical Matyaks.

zespół [I Lepi]diana c. R. kohorta [II Chalcidene sag.] kohorta [II Lucenius] kohorta II Fla[przez Brittonum]

171

135. ] banda [I] Flavia Numidarus banda [...?]

136 (Schindel 2010, 259-263) kohorta [ …] kohorta I Cilicum kohorta I Hracum Syriaca kohorta II Bracaraugustanarum kohorta II Flavia Brittonum

April 7, 145 (RMD III 165/RMD V 399; Weiss 2008, 314-316, no. 16; Eck, Pangerl 2009, 548552, no. 14-15) Gallis et Pannonia ala I Gallorum Atectorigiana (RMD IV 265, 138; / 144 ) ala I Vespasianus a Dardanis ala I Flavia a Gaetulis

146 27 września 154 (RMD IV 270; Weiss 2008, 307-309, no. 13; (RMD V 414; Eck, Pangerl 2009, 557-562, Eck, Pangerl 2009, 553-556, no. 16) no. )

156/ 158 (RMD I 50; Weiss 2008, 309-312, nr 14);

ala Gallorum Pannoniorum, ala prima Atectorigiana

alae [et Vespasiani Dardani] ala[l Galli ac Pannonii].

Hispani et Arawaks 2nd ala

ala [I Flavia Gaetulorum] i ala Gallorum Atectorigiana

2nd ala Hispanorum et Aravacas 1. Bracarorum c.R. cohors II Mattiacus

ala I Flavia Gaetulorum kohorta I Bracarorum c.R. banda II Mattiacusa

alae [II Hispani et Aravaks] equos [I Bracar c. R.] team[i Flavia] turma N[umida] [II Flavia Brittonum]

Gallis et Pannonia ala I Galli Atectorigiana ala (156, in exped. MT, Chiriac et al. 2006) ala II Hispanos et Arawaks ala I Vespasianus Dardanus (156, in exped. MT, Chiriac et al. 2006) ala [I Flavia Gaetulorum. ] Cohors I Bracarorum C.R. cohors I Flavia Numidarum (Febr. 8, 157, Ivantchik, Krapivina 2007, 219-242) cohors [II Flavia Brittonum]

kohorta I Claudia Sugambrorum veterana kohorta [I Lusitanorum Cyrenaica]

Cohort I Claudia Sugambro Veteran Cohort I Lusitanor Cyrenaica

kohorta I Flavia Numidarum (RMD IV 265, kohorta I Flavia Numidarum 138/142) kohorta Claudia Sugambrum veterana kohorta I Claudia Sugambrum veterana kohorta I[1] Chalcidene sag. I grupa Portugalczyków

28 Feb 138 (CIL XVI 83) ala I [....?] ala I Cohortis I Lusitaniae II classicae Mattiacs

styczeń-listopad 140 (Weiss 2008, 302-307, nr 12) ala I Gallorum Atectorigiana [ala I Flavia G]aetulorum [cohors I Flavia N]umid[arum]

kohorta I Cilicum sag.

cohort II Chalcidene sag.

grupa I hracum Syriaca

cohort i Cilicum sag. (RMD V 412, 148/153) Horus I of the Syrians Horus I of the Germans

kohorta [I Cilicum sag.] kohorta I Hracum Syriaca kohorta I Niemcy

kohorta I (I) Bracar (Augustan)

team II Bracaraugustanarum

zespół II Flavia Brittonum

Cohors 1 Cisipidum

Cohort I Germanorum Cohort II of Bracaraugustan (RMD IV 265, 138/142) Cohort of Lusitanians of Cyrenaica.

cohort II Chalcidene sag. (8 Februarii 157, Ivantchik, Krapivina 2007, 219-242) cohortis I Cilicum sag. cohors I hracum Syriaca, cohors I Germania c.R. (8 Feb. 157, Ivantchik, Krapivina 2007, 219-242) Cohors II Bracaraugustanorum (8 Feb., Ivantchik, Krapivina 2007, 219-242) Cohort I Cispadens (8 Feb 157, Ivantchik, Krapivina 2007, 219-242)

Tabella 5. Participatio unitatum auxiliariorum Moesiae inferioris in bellis Dacicis Traiani (post Matei-Popescu, entea 2006b, 109, tab. 5 et Matei-Popescu 2010, tab. VI) 172

ala I Asturum

prefekt P. Prifernius Paetus Memmius Apollinaris (IDRE I 112; PME, P 107); Dacia Inferior (RMD V 376; RMD I 39=IDR I 13; RMD IV 269)

ala i Vespasiani Dardanorum

dowódca P. Besius Pf. Quirina Betuinianus C. Marius Memmius Sabinus (IDRE II 468; PME, B 21); Mezja Dolna (CIL XVI 58; RMD V 349; RMD IV 241; CIL XVI 78; RMD III 165/ V 399; RMD IV 270; RMD I 50)

ala I Klaudia Galów

118/119 Mezja dolna (RMD V 350); Dacia Inferior (Pferdehirt 2004, nr 20; RMD V 361; RMD V 376; RMD I 39=IDR I 13; RMD IV 269);

ala Galliae Atectorigiana

116 Moesia Inferior (Eck, Pangerl 2006); Dacia Inferior 122 (Pferdehirt 2004, No. 20); Inferior Moesia (RMD IV 241; RMD IV 265; RMD III 165/ V 399; RMD IV 270; RMD I 50);

ala Hispanorum, ala Pannoniae

Dacia Superior 119 (RMD V 351); Dacia Inferior (CIL XVI 75=IDR I 10; RMD V 376; RMD I 39=IDR I 13; RMD IV 269; RMD V 442) 111 Moesia Inferior (RMD IV 222); Dacia 114 (RMD IV 225); Inferior Moesia (Ala I Gallorum et Pannoniorum, RMD IV 235; 241; CIL XVI 78; RMD III 165/ V 399; RMD IV 270; RMD I 50) Brick notat from Stolniceni, Bârseşti, Rucăr (IDR II 561–562; 571 607); Dacia Inferior (Pferdehirt 2004, No. 20; CIL XVI 75=IDR I 10; RMD V 376; RMD I 39=IDR I 13; RMD IV 269) Dacia Inferior (Pferdehirt 2004, No. 20; RMD V 376; RMD V 380, RM I 39 = IDR I 13, RM IV 269, RM V 442) Moesia Inferior 105 (Pferdehirt 2004, No. 10); 111 (∞ RMD IV 222 Britton); 116 Moesia inferior (∞ Brittonum, Eck, Pangerl 2006) notae fictilis in Buridawa reperta (CORSMB, IDR II 560); Dacia Inferior (RMD V 374; 376; RMD I 39=IDR I 13; RMD IV 269);

kohorta II Flavia Bessorum kohorta I Bracaraugustanarum kohorta I Augusta Nerviana Pacensis ∞ Brittonum

kohorta II Britton Augusta Nerviana Pacensis ∞ kohorta I Flavia Commagenorum

Moesia Inferior 105 (Pferdehirt 2004, No. 10); Pannoniae inferioris 114 (CIL XVI 61; RMD 87); 131 Dacia Porolissensis (RMD V 378) notat Bricks repertas in Drajna de Sus (CIL III 12530=IDR II 603; AE 1997, 1323), Voineti (ILD 166); Târgşor (Zahariade, Lichiardopol 2006, 127 ig. 5 e-f); Dacia Inferior (RMD V 376; RMD I 39=IDR I 13; RMD IV 269);

Ubio dolor

Dacia Inferior (CIL XVI 75=IDR I 10; RMD V 376; 380; RMD I 39=IDR I 13; RMD IV 269; RMD V 442) Dacia Inferior (Pferdehirt 2004, No. 20; RMD V 376; RMD I 39; = IDR I 13; Buridawa (praetoriae); trans Danubium in expeditione (Hunt papyrus, Fink 1971, n. 63); Dacia Inferior (CIL XVI 75=IDR I 10; RMD V 389; 376; 380; RMD I 39=IDR I 13; RMD IV 269) 116 Moesia Inferior (Eck, Pangerl 2006); Dacia Inferior (Pferdehirt 2004, No. 20; CIL XVI 75=IDR I 10; RMD V 376; 380; RMD I 39=IDR I 13; RMD V 269) Dacia Inferior 119/129 (RMD V 374); 144 Dacia Superior (CIL XVI 90=IDR I 14);

I arcus Tyrii Warband

Dacia Inferior (RMD V 376; RMD I 39=IDR I 13; RMD IV 269; RMD V 442);

Cohort II Gallorum Cohort III Gallorum

TABULA 6. Copiae inferioris Moesiae in Dacia inferiori (post Matei-Popescu 2010, tab. VII) 173

Auxiliares in Moesia Inferior ante Trajani Dacian War 1 Dardanian Vespasian Wing 1 Gaetuli Flaviani Wing 1 Pannonici Wing 1 Claudia Galli Flaviani Galli Atectorigiani Spanish Wing 1 Asturian Wing 2 Hispani et Arawak Cohort 1 Raetorum (92 MI, Asia?) Cohors 1 Bracaraugustanorum cohortis 1 Lusitani. cohors Cyrenaica 1 Flavia Commagenes cohors 1 Sugambros tironum cohortis I Sugambros veteranorum

Auxiliares in Dacia Inferior a Moesia Inferior ala I Claudia Gals ala Gals Atectorigiana ala Hispanorum (129 DI; 119 DS) ala I Asturum cohors I Bracaraugustanarum.

group II Chalcidenes

turma Flavia Commagenorum -

Auxilia in Moesia Inferior post creationem Daciae Inferioris Provinciae 1 W. Vespasiani Dardani I Wing Gaetuli Flaviae (114 PI; 125 MI) Gallorum I et Pannoniorum (114 D; 125 MI) Wing of Flavian of the Gauls (118/ 119 MI, 132/ 133 MS) Atectorigian Galli Wing (122 DI; 127 MI) Cohortis II Cohortis Hispanorum et Arawaks I Lusitans Cyrenaica Cohort 1 Claudii Sugambrorum tironum (156 Syria) Cohort 1 Claudii Sugambrorum veterana (după 127 Asia; 146 MI) Cohort II

Legio II Militaris Legionis II Bracaraugustanae (92 mi 114 hrs) Legio II Flavia Bessos Legio III Gallica Legio III Gallica Legio IV Galliarum (92 milia 114 hrs) hrs; I Cohort I Flavia Numidarum Cohort II of Mattiacus Cohort II of Flavia of Britton Cohort II Flavia Numidarum

174

Auxiliares unitae ad Inferiorem Moesiam translatae cohortis belli Dacici Traiani I Nerviana Augusta Pacensis ∞ Brittonum cohors II Nerviana Augusta Pacensis ∞ Brittonum (114 PI; 131 DP)

cohors II Flavia Bessus cohors II Gallorum cohors III Gallorum cohors Ubiorum (119/129 DI; 144 DS) cohors II cohors II cohors

kohorta II Lucensius (127 MI; 136 godz.) kohorta II Bracaraugustanarum (138/ 142 MI) kohorta I Lepidiana c.R. (după 127 transferată în Capp.) cohors I Flavia Numidarum (165 Lyc. Et Pamph.) cohors II Mattiacorum (cca 155 h; 198 MI) cohors II Flavia Brittonum -

kohorta I Nerviana Augusta Pacensis ∞ Brittonum -

TABLE 7. Dacia August 11, 106 October 14, 109 (CIL XVI 160=IDR I 1; RMD V (RMD III 148) 343) Cohors I Brittonum ∞ Ulpia torquaala I civium Romanorum ta p.f. c.r. / ante recessum litterarum possessor, alae II Flavia Commagenorum sag.? cornu II Pannonicum I Brittones ∞ Ulpia torquata c.R.

17 lutego 110 (CIL XVI 57=IDR I 2; RMD IV 220; Eck, Pangerl 2011, nr 1) ala I civium Romanorum

Iulii 2, 110 (CIL XVI 163=IDR I 3) ala I Augusta Ituraeorum .

aia i z Itureum . Aug

alae i Claudia (Nova)

cohort i Augustae Ituraeorum pendet. Cohors I Britannica ∞ c.R.

1st Wing Britannicum c.R. ala secunda veteranorum Pannoniorum

Cohors I Britannica ∞ c.R.

natio 1 hispanice p.f.

175

team I Ulpia Brittonum ∞ Ulpia torquata c.R. cohort i cohort i Iturian hracum c.R. group I Vindelico ∞ c.R. pf natio i hracum c.R. cohors I Ituriana cohors I Britannica ∞ c.R. quadrigis (ala) i Augusta Ituraeorum? cohors Flavia Ulpia Hispanorum ∞ cohors I Flavia Hispanorum ∞ c.R. natio Vindelico c.R. pf cohors II Gallorum Macedonum cohors i fossorum cohors i Pannoniorum veteranorum cohors III Campestris cohors i Hracum c.R. Cohors I Montanorum Cohors IV Cypria c.R. coetus i Creta sag. Cohors II Gallorum Pannoniorum VIII Cohors Raetensium I Hispanorum p.f. 2nd Spanish pedites Deductio 1st Pannonius Veteran Detachment pf. quadrigis II British ∞ c.R. pf cohors II Hispanorum II Gallorum Macedonicae cohortis II ∞ c.R. coetus III Campestris c.R. pf cohors III Cypria cohors II Gallorum Pannonica cohors V Gallorum cohors II Gallorum Macedonica cohors II Flavia Commagenorum sag. Cohors VIII Raetorum 113 (December 17)/ 114 Maii 3/4, 114 Cohors V Lingonum (Mai 2/3) (RMD IV 226=Pferdehirt 2004, Cohors V Gallorum no. 16) ala I Augusta Ituraeorum Cohors VI Hracum (RMD IV 225) ala II Cohort Pannoniorum Veteranorum VIII Raetorum Wing I Cohortis Pannoniorum I Flavia Ulpia Hispanorum Singula peditum Britannica ∞ Cohort 1 [??] Cohors 1 Britannica ∞ c.R. cohort [I Britannic]a ∞ cohort I Augusta Ituraeorum sag. Cohors II Hispanorum I Montanianorum Cohors II Cohors I Hispanorum Cohors II Gallorum Macedonum I Cretum sag. cohors II cohort II Alpina cohors II Britannia ∞ c.R. pf unit III Campestris unit V Lingon unit VI Hracus unit

INDEX 8. Daciae superioris*1.

176

12 listopada 119 (RMD V 351) ala Hispanorum (29 czerwca 120, tablica II, AE 2007, 1762; Eck, Pangerl 2008b, 194–198) kohorta [...?] kohorta I Alpinorum kohorta I Britannica ∞ c.R. grupa II Britton c.R. pf banda 5 Galów banda 8 Raetorów

April 14, 123 (Pferdehirt 2004, No. 22) cohors II Flavia Commagenorum peditum Britannicorum (trans. position in DP)

24 Novembris 124 (Eck, Pangerl 2010a, 247-255, no. 1) ala I Augustus Iturei Sagittariae Pars I Augustus Ituraeus Sagittariae Pars II Galli Pannonici natio III Campestris c. R. V Cohors Gallorum Dacia

December 10, 136/ July 10, 138 (RMD V 384) ala I Hispanorum ala Hispanorum Campagoni ala Gallorum et Vexillum Bosporanorum / equitum Illyriorum I cohors Alpium I cohortis Vindelicorum I hracum sag . cohort i Ubiorum cohort[i Augusta Ituraeorum] sag. cohors II Gallorum Pannoniorum

Februarij 23, 144 (CIL XVI 90=IDR I 14) ala [I Batavorum ∞] ala 1 Campagons ala I Gallorum et Bosporanorum I cohors Gallorum et Bosporanorum II cohors Gallorum Pannoniorum [II Flavia Commagenes] cohors cohort 1st Augustus Iturian cohors I Vindelikorum ∞ cohors I hracum sag. 3 Hispani 8th Raetors 1 Ubii 1 Alpes

December 13, 157 (CIL XVI 107=IDR I 15) ala I Hispanorum Campagoni ala I cohors I Vindelics ∞ cohors [Galliae Pannonii II] (July–Septembris 152, AE 2007, 1763; Eck, Pangerl 2008b, 198–203) cohors II Flavia Commagenorum cohors [VIII Raetorum] cohors I Ubiorum cohors I hracum sag. [ 5 ] Cohors I Gallorum Dacorum

8 lipca 158 (CIL XVI 108=IDR I 16) ala I Holendrów ∞ ala Hiszpanów Campagoni ala Galów i Bosporan I kohorta hracum sag. Cohor IV Hispanorum Cohor I Augustus Ituraeorum vexillarii Africae Mauretaniae Caesarensis, którzy są z mauretańskimi poganami (lipiec-wrzesień 152, AE 2007, 1763; Eck, Pangerl 2008b, 198–03)

April 1, 179 (RMD II 123) ala I Batavorum ∞ I ala Bosporanorum cohortis I Alpium I cohors I Augusta cohors Ituraeorum III cohors V cohortis Dalmatiae Gallorum (Dacian) cohort I hracum sag. cohors 1 Ubia cohors II Gallorum et Pannoniorum cohors I Vindelic cohors VIII Raets cohors III Campestris cohors III cohors II Flavia Commagenes vexillum peditum

Vide etiam Palmyrene sagittarius ex Syria: 29 iunii 120 (RMD I 17=IDR I 5; IDR I 6 - mensa II, AE 2007, 1761 - Eck, Pangerl 2008b, 194-198) et 31 ianuarii / Februarii 12, 126; RMDI 27 = IDRI 8;RMDI 28=IDRI 9). Vide

etiam constitutione 5 apr. 121 ad ala I Ulpia contariorum, Eck, Pangerl 2008a; RMD V 357; RMD I 19 militantibus ala Ulpiana, quae est in Dacia superiori, sub legato Iuli Severi, praefecto Albuci Candidi.

INDEX 9. Daciae inferioris

177

17 lipca 122 (Pferdehirt 2004, nr 20; RMD V 361) ala [...?] ala I Claudia Gallorum Capitoniana (MI, 1 Septembrie 118/ 31 Octombrie 119, RMD V 350) ala Gallorum Atectorigiana cohort I [. ..?] kohorta I Bracaraugustan kohorta II Flawia z Numidów kohorta II Flawia z Bessusa kohorta III Galów

119/ 129 (RMD V 374);

126 (Ilkić 2009, 59–73)

22 signum 129 (CIL XVI 75 = IDR I 10).

130 (RMD V 376);

ala/ band[...?]t(...) band Ubiorum band I ∞ Brittonum Augusta Nerviana Pacensis

alae 1 Asturiae, 1 Hispaniae 1 Flavia Commagenae 1 Britanniae ∞ Ubiorum ∞ Ubiorum

vexillum ala equitum Illyriorum Hispanorum I cohors veteranorum Hispanorum (120/140, RMD V 389) Cohort II Flavia Numidarum Cohort II Flavia Bessos Gallorum

I ala Asturias Hispanorum ala I Claudia Gallorum Capitonia Vexilla Illyrici Eques I Flavia Commagena I Augustus Cohors Pacensis Nervia Brittonum ∞ Tyria cohors sag. cohort [I Bracara] u cohors I veteranorum II cohortis II Flavia Numidarum II Flavia Bessus II cohors III Gallorum cohors II Gallorum

131/ 132 (RMD V 380);

131-132 (Millers 2011, 277-280);

Decembris 13, 140 (RMD I 39 = IDR I 13);

ala [...?] cohors I Bracaraugustanorum cohors I veterana cohors II Flavia Numids cohors II Gallorum

ala [I C]la[udia Gallorum Capitoniana] kohorta I Flavia Commagenes kohorta [II] Flavia N[umidarum]? banda 2/3 Galów

19 lipca 146 (RMD IV 269; Eck, Pangerl 2011, 225–230, nr 2) ala I Asturum ala I Asturum ala Hispanorum ala Hispanorum (167/ 168? RMD ala I Claudia Gallorum V 442) Capitoniana (134, AE 2007, 1760 – ala I Claudia Gallorum Eck, Pangerl 2008b, 190–192) Capitoniana Liczba kawalerii iliryjskiej Liczba kohorty kawalerii iliryjskiej I kohorta Flavia Commagenes I kohorta Flavia Commagenes I kohorta Bracaraugustans I Kohorta Bracaraugustans I Tyrians sag. (167/ 168, RMD V 442) kohorta III Galów kohorta I Tyryjczyków sag. (167/ 168, kohorta I Augusta Nerviana RMD V 442) Pacensis Brittonum ∞ kohorta I Augusta Nerviana kohorta I Hispanorum veterana Pacensis Brittonum ∞ kohorta II Flavia Numidarum (134, kohorta I Hispanorum veterana AE 2007, 1760 – Eck, Pangerl kohorta II Flavia Numida rum 2008b, 190–192) kohorta II Flavia Bessorum kohorta II Flavia Bessorum kohorta II Galowie (167/ 168, kohorta II Galowie RMD V 442) kohorta III Galowie

INDEX 10. Dacia Porolissensis 14 kwietnia 123 (Stado koni 2004, nr 22).

Augusti 10, 123

(RMD I 21=IDR I 7; RMD I 22=IDR I 7 A) ala I Brittonum c.R. (trans. in DP) ala II Pannoniae (RMD IV 233) cohors II Gallorum (trans. in DP) ala I cohors Britannorum I Britannica ∞ also ala I Britannorum / Britannica (outer) c.R. (PL NUMBER)

178

Augusti 10, 123

128

(Eck, Pangerl 2011a)

(Ciongradi, Boot, Voisian 2009)

Cohors Hispana 1 Flavia ∞ Cohors 1 Batava 1 ∞ Cohors 1 Aelia gaesatorum Cohors 2 Augusta Britton ∞ Cohors Hispanica 1

[ala Silia]na ala (II) Galów i Panonii torquata [ala I Frontoniana] oraz banda Tungerów I Ulpia t[orquata Brytów ∞ ok. R.] kohorta I Britannica ∞ ok. R. kohorta I Flavia Hispanorum ∞ kohorta [II Bri/ I Gaesa] t(annorum/orum) kohorta I Hispanorum kohorta I Cannafatium kohorta II [hiszpański / brytyjski ∞?] kohorta [ …] kohorta [ …] kohorta [ …] kohorta [ …]

December 10, 130 / December 9, 131 (RMD V 378) ala II cohortis Pannonicae […?] Cohors I Batava ∞ c.R. pf Cohores I Cohores Cannanefati [...?] Cohores II Augusta Nerviana Pacensis ∞ Cohores Brittons [??] Cohores V Lingoni Cohores VI

179

2 lipca 133 (RMD I 35 = IDR I 11).

Septembris 24, 151 (RMD V 404).

ala Siliana c.R. ala I Tungri Frontoniana Cohors I Britannica Ulpia cohors I Britannica ∞ Cohors Britannica i Cohors I Britannica ∞ Cohors Britannica I Cohors I Aelia gaesatorum (∞) Cohors Britannica II cohors I ∞ (IDR I 12, 117/ 138)

Gallis et Pannoniis Wing (II) Silian Tungris Wing Frontonian Wing (143-153, Ciongradi, Zăgrean 2011) Ulpia cohors Britannica I ∞ (143-153, Ciongradi, Zăgrean 2011) Britannica cohors I ∞ Flavia cohors I Ulpia Hispanorum ∞ Batava cohors I ∞ c.R. (? 143-153, Ciongradi, Zăgrean 2011) cohors II Aelia gaesatorum ∞ cohors II Augusta Nerviana Pacensis Brittonum ∞ (RMD I 40=IDR I 23/RMD V Appendix Ia: 138/ 142) cohors II Britannorum ∞ (143-153; Ciongradi, Zăgrean 2011) cohors I Hispanos cohors I Cannanefates cohors II Hispana Cyrenaica scutum (143-153, Ciongradi, Zăgrean 2011) cohors V cohors Lingonum VI ab Hracum

27 września 154? 21 lipca 164 (CIL XVI 110=IDR I 17; RMD I 47) (RMD I 64=IDR I 18; CIL XVI 185=IDR I 19; RMD I 63=IDR I 20; IDR I 21=RMD I 66; 22=RMD I 65/ II 115; RMD II 116; 117; RMD IV 287; 289?; AE 2007, 1764) ala [Silia]na ala II Gallorum et Pannoniorum ala (II) Gallorum et Pannoniorum ala Siliana c.R. skrzydło Tungri Frontonian skrzydło I Tungri Frontonian kohorty I Ulpia Brittonum ∞ kohorta I Brittonum ∞ kohorta [I Britannica] ∞ kohorta I Britannica eq. kohorta I Flavia Ulpia kohorta Hispanos (Flavia Ulpia) kohorta I ∞ kohorta Hispanos ∞ [I Batavorum ∞ c.R.] kohorta I Batavorum ∞ kohorta I Aelia gaesatorum ∞ kohorta I Aelia gaesatorum kohorta I(I) Augusta Nerviana kohorta II Nerviana Brittonum ∞ Pacensis Brittonum ∞ kohorta 2. Britannia ∞ 2. Brytyjczyk (anorum) ∞ 1. banda Hiszpanów 1. banda Hiszpanów 1. banda grupy Cannanefates 6 hracus

INDEX 11 Pannonia

180

13 lutego 54 (CIL XVI 2); Illyricum

2 lipca 61 (RMD IV 202); Illyricum

2 lipca 61 (CIL XVI 4); Illyricum

Iunii 30, 71 (Eck 2003, 220-228=RMD V 324); Pannonia? ala I British

cohors Hispanorum

1 Wing Hispanorum et Aravacas 1 Wing Hispani Auriana 2 Wing Hispanorum et Aravacas 2 Wing Astoris (Asturian)

cohort 1 from Asturias and Callaeci, cohort 1 from Spanish cohort 1 from Alpine cohort 1 from cohort 2 Portuguese, from cohors Alpina 2 from cohors Hispanica 5 from Lucenses and Callaecs.

26 iulii 80 (CIL XVI 26-Klosterneuburg; RMD III 138); August Trevori Wing 1 Arvaci Wing I Romani cives Wing II Arvaci Wing Frontonian Group I Alpina Group I Montana Group I British Group II Asturian et Callaec alae duae I civium Romanorum et II Arvacorum et cohors VIII Raetorum et sub isdem sunt (sc. T. Atilius Rufus);

Iunii 83 (RMD IV 210);

Septembris 3, 84 (CIL XVI 30);

Septembris 5, 85 (CIL XVI 31);

in quinque alis decem et quattuor cohortes I ala civium Romanorum I ala (Arvac) cohortes II ala frontonis Arvac[?]

Wing 1st Wing Civium Romanorum 1 Wing (Arvac) 2 Wing Arvaks 2 Fronton Wing Silian Wing 1 Norman

Wing 1st Group 1 Roman Cives Wing 1 (Arvaci) Wing 2nd Arvaki Wing Fronton Wing Frontonian Wing Praetorian Wing Silian Wing 1st Group (Montanes) 1 Montane Group 1st Norman Group 1st British Militia Group 1st British Militia Group 1 Group (Alpinum) 1st Alpine Group 1st Group Portuguese 5th Callaeci Lucian group

February 20, 98 (CIL XVI 42; RMD II 80, 81) ala Siliana c. R. ala 1 cohortis Augustae Ituraeorum I Montanarum c. R. cohors 1 Batavorum (miles) str. F. Portuguese Group I Group I Augustus Iturae Group II Dutch (miles)

100/102? (RMD III 144); zob. też RMD II 82, dat. 98/102 ala [?] ala [?] kohorta I Batavorum (milliaria) [s. f.] kohorta [II Asturus i Callaecor]um kohorta II [Alpinorum sau Batavorum (milliaria)] kohorta [V Callaecorus Lucensi]um kohorta V [Gallor]um kohorta V[III Raetorum]

November 19, 102 (CIL XVI 47) ala I Arvacorum ala I Flavia Britanniciana milearia c. R. ala Siliana c. Cohors R. I Cohort Augusta Ituraeana I Cohort Alpina I Cohort Montana II Cohorte Alpina VIII Raetorum

INDEX XII Pannoniae inferioris 181

iulii 2, 110 (CIL XVI 164);

ala i Flavia Augusta Britannica (miles) approx. R. ala Frontoniana ala Siliana c. praetoriae R. alis c. R. cohors i cohors i Lusitana cohors i hracum alpina c. R. p. F. cohors I alpina cohors I cohors Nordica. 1st Montana Cohort 2nd Cohort 2 Alpinae

Septembris I 114 (CIL XVI 61; RMD II 87; RMD III 152 + 228/V 345=RGZM 17/18; RMD III 153); See also RMD V 346 + RMD III 154 ala I Flavia Gaetuli ala Frontoniana cohors I Alpina cohors I Montana cohors I Alpina cohors II Augusta Nerviana Pacensis (milliaria) Brittonum cohors III Lusitanum et ala I Flavia Augusta Britannica c. R. in expeditionem missam (Parthic)

113 vel 115 (RMD V 347);

Martii-Aprilis 119 Augusti 10, 123 (AE 2003, 2041 = Eck, Macdonald, (IDR I 7 = RMD I 21; IDR I Pangerl 2004, 25–34) 7a = RMD I 22;

ala I Flavia Gaetulorum ala...? cornu...? fastigium alae...? Cohors 1 Montanars

cornu Siliana armillata torta c. P. ala I praetorium c. R. ala 1 Spanish Campagoni cohors 1 Alpina 1 Hracum c. R. Group 1 Alpes, Group 1 Montagnards

also ala Britton(um) c. R., quae in Pannonia inferiore ... honesta missione a Marcio Turbuno missa est.

April 30, 129 (RMD I 34) ala I hracum veterana ? ? Proin numerus unitatibus

182

19 maja 135 (Roxan 1999, 249–273=RMD IV 251) ala I hracum veterana ala I Flavia Augusta Britannica (milliaria) ala I civium Romanum ala I Augusta Ituraeum ala praetoria c. R. kohorta I Alpinorum kohorta I hracum c. Kohorta R. I Kohorta alpejska I Kohorta norycka I Kohorta portugalska I Kohorta Montana I hracum c. R. kohorta I Brittonum milliaria (omówienie wezi RMD IV, s. 490, n. 6) kohorta II Augusta hracum kohorta III Batavorum (milliaria) kohorta III Lusitanorum kohorta VII Lusitanorum (!), probabil VII Breucorum (vezi RMD IV, s. 490, n. 7) także klasyka (stara i dwudziestoletnia)

139 (CIL XVI 175);

Iulii 7, 143 (Roxan 1999, 255-273=RMD IV 266=Pferdehirt 2004, No. 30) ala I Flavia Britannica (milliaria) ala I Flavia Augusta Britannica ala I hracum veterana sagittaria (milliaria) ala I civium Romanum ala I hracum praetoriae cohortis I Augustae cohortis I hracum Germanica cohortis I Augustae [Itur(aeorum)] Wing I Praetorium c. Cohort R. Cohort I Norics Cohort I Norics Cohort I Montanaris I Cohort Lusitani [I Lusitani] Cohort I Montanorum [II Asturinorum et Cohortis Camp(anorum) Callaecor] Cohort I Hracum C. R. Cohors II Cohors II Augusta hracum I Cohors I Alpina Cohort. Cohors III Lusitana II Cohort Asturicae [3. cohors 2nd cohors Augusta hracum [?] 3rd cohors Batava (miles) 7th cohors et viginti) etiam ex classicis

141/144 (Lőrincz 1996, 261–265=RMD IV 268) kohorta [II Augusta T]thracum kohorta I Montanarum kohorta [II Asturus et Callaecorum] [...?] [również klasyka (stara i młoda)]

183

Septembris VII, 144 (Dušanic 2001, 209-211=RMD V 397); prope Viminacium ala [?] ala [?] ala [?] ala [?] ala [ ? ] II (?) banda III banda Lusitans [?] banda VII banda Breuci II banda Hracum I banda Montana , Weiss 2001, 195-208 et RMD V, 810, n.

September/Octobris 145 (CIL XVI 91) ;

Augusti 11, 146 CIL XVI 179-180 (Eck, Weiss 2001, 195-208=RMD V 401; Mirković 2008, 285-290). team [II Asturum and ala I Flavia Augusta Britannica of Callaecus] (miles) ? Numeri indeterminati iunctae ala I praetoriae c. R. [item classic]s (annorum viginti) ala I Brittonum c. R. ala I hracum sag. veteranorum alae I Augustae Ituraeorum cohortis I hracum c. R. cohorte I cohorte Alpina equitum III Batavus (milliaria) vex(illation) cohorte II Augusti Hracum cohorte I cohorte Montagnards cohorte III Lusitani i voluntarii ex Campania C.R.

Octobris IX 148 (CIL XVI 179; CIL XVI 180; RMD IV 272); Bulgaria ala I Flavia Britannica (milliaria) ala I hracum veteranus sagittarius ala I Brittonum c. P. ala I praetorium c. R. ala I Augusta Ituranian cohors III Batavus (milliaria) vex(illitation) cohors I cohors I Alpinae cohortis equitum Germanici hracum cohors Cohors I Alpina Cohort III Norrican Cohort III Lusitanian II Nervius (?) (XXVI) Cohort II Augusti hracus. Praefectus provincialis et etiam voluntarii circa R. Caligatorum, antequam cohors castra Hracum circa R. ingrederetur, se ituros, se etiam pater classicos (sex et viginti) se fore, etiam civibus Romanis se daturum (i) Classicos. matrimonium ad uxores

Augusti 1, 150 (CIL XVI 99); Szőny 5 alis from Pannonia Inferior et Pannonia inferior ala I Spaniards and Arawaks (PS) ala [III Augusta] hracum (PS) ala I Flavia Britannica (milliaria) c. R. (PI) ala I hracus veterana sagittaria (PI) ala I Augustus Ituraeorum (PL) was released on a mission of honor by Prosecutor Porcius Vetustinus, when they shared in the Mauretania Caesariensis campaign.

184

Septembris 5, 152 Septembris 27, 154 (RMD III 167; Eck, Pangerl 2009a) (Weiss 2004, 247–254, no. 2=AE Lussonium 2004, 1923) ala praetoria c. R. ala I ala I Augusta Iturae civium Romanorum. ala I [ Flavia] Augusta Britannica cohors 1st alpine cavalry cohortis 1 Germanici hracum manipulus montanorum I hracum c. R. also to the classics ... also to these classics.

ala I Flavia Augusta Britannica (milliaria) ala I hracum veterana ala I civium Romanum ala I praetoria c. 2nd Augusta Hracum 1 Montana ja hracum c. R. band 1 Bell voluntariorum also classical

185

C. A. 154/156 (Lőrincz 1999, 173–175=RMD V 415) ala I Flavia [Britannica (milliaria)] ala [I hracum veterana sagittaria] ala [I civium Romanorum] ala [I] praetoria c. Augustus Ituraeorum] 3rd Batavus Band [(sestertium) Vexillum] Circulus [1. equites Alpini] Asturicae et Callaecae] cohors [VII. Breuci] cohors [1. Lusitan] cohors [II. Augustae hracum] quadrigae [1. Montagnards] Manipulus [1. volunteers from the Campaign] equos [1. hracum ok R.]

8 lutego 157 (RMD II 102; 103); Lussonium

Decembris 27, 157/158 (CIL XVI 112; 113; RMD IV 276);

154/161 (RMD II 110);

ala I hracum veterani sagittarii ala I civium Romanorum ala I praetoria c. II Asturica et Callaec Division VII Breucian Division I Lusitans Division II Augusta hracum cohors I Montanar cohors I voluntariorum cohors I hracum Bell I hracum c. R. item classica (sex et viginti)

alae [I Flava Britannia (milia)]; ala I Flavia Brittonum n(ica) (mile) c. R. str. F. ala I hracum veterana sagittaria ala I Augusta [III] cohors Lusitani II cohors Asturicorum et Callaecorum cohors VII cohors II Augusta hracum (CIL XVI 112); litus [1] Lusitanium (CIL XVI 113) litus 1 Lusitanium (CIL XVI 112); cohors II Augusti Hracum (CIL XVI 113) cohors Montanarum (CIL XVI 112); turma [I Montana] (CIL XVI 113) turma [I Campanorum voluntariorum] ca. R. group I hracum c. R. cohors I Alpina cohortis equitum III Batavi cohortis equitum III cohortis equitum I equitum equitum (CIL XVI 113) Germanic cohortis I Alpinae pedites

ala [I Flavia Augusta Brita]nnic(a) (milliaria) ala [I civium Romanorum] ala [I praetoria ok. R.] ala [1 hr]ac(um) sagittaria ala [1 Augusta z Iturejczyków sagittaria] iz kohortami 13 kohort I Al(sosny) [konne?]

154/161 (RMD IV 284) ala [I Flavia Augusta Britannica (milliaria)] ala [I] hracum veterana s[ag(ittaria)] ala [I praetoria c. R.] ala [1] Augusti Ituraeorum ala [?] cohortesque?

7 Martii 161-163 ante Septembrem (RMD II 113) ala [I B]rttonm [ca. R.] BRETTONMI ala [I civiu]m Romano[rum] Undefinitus numerus alarum et cohortium?

186

23 Augusti, 162 .;

5 domus 167

166/168

(Eck, Pangerl 2010) ala i Flavia Brittonum (sic!) ala i hracum veterana ala i Brittonum c. R. ala i cohors Augusta Ituraeorum iii cohors Batavus miliar(ia) cohort i cohors equitum Alpinorum i hracum c. r. Germ(anica) (sic!) cohors I pedis Alpin(ata) cohort I cohortis Nordicae III Lusitaniae II cohort Asturica et Callaecs VII cohors Breuciana I cohors Lusitan II Augusta hracum cohort I Montanarum um) (inside group I Montanarum) iterum notavit)

(CIL XVI 123) ala 1 hracum veterana ala 1 Britannica (miles) c R. II Britt. outer wing I cohors Augustus Ituraeorum I Hracum Germanica R. cohors I cohors Alpina cohortis I Nordica cohors III Lusitanian cohors II Asturica et Callaecs cohors VII cohors Breucian I cohors II Lusitania II Augusta hracum cohors I Montanar cohors I Augusta hracum R .

(RMD III 181) cornu cohortibus duabus

187

August 11, 192 (RMD V 446; 447=Pferdehirt 2004, no. 44; CIL XVI 132) ala I praetoria c. R. ala I Hracum sagittaria veterana ala I Flavpia Augustus Britannica (milliaria) ala I Augustus Iturania ala I cives Romani. III cohors Batauorum II Aurelia Dacorum; II Aurelia of the Dacis (RMD V 447) cohors I Hemesens (RMD V 447) cohors I Lusitanorum cohors II Augusta hracum cohort I Montagnard cohors I Maurorum (RMD V 447) cohors III. Cohors Lusitanus I cohors VII cohortis Breucorum I Germanici Squad Squad I Nordic Squad

157/192 (RMD V 448)

Augusti 31, 203 (RMD III 187); viminac

division VII [German Thrace]

in alis et cohortibus? bigas 7 Breuci

13 INDEX PANNONIAE Superioris

188

3 maja 112 (RMD IV 223=Pferdehirt 2004, nr 15) ala I Batavorum milliaria c. R. str. F. skrzydło I Ulpia contariorum milliaria skrzydło I hracum veterana skrzydło I Arvanie i Hiszpanie skrzydło I Bo sporanorum kohorta I (Batavian milliaria c. R. pf.?) kohorta II Batavian milliaria c. R. str. F. I I II BATAVOR MILLIAR C R P F (vezi RMD IV, s. 437–438, n. 5) zespół V Callaeques z Lucense

Decembris 16, 113 (RMD II 86); Ratisbona

116 (KP XVI 64); Écs ala [?] ala [I Ulpia contariorum milliaria] ala [?] ala [I hracum veterana] ala[I hracum] veterana ala I Cannenef[atium] ala I Aravaci [i ala [I Arvaci et Hispa]norum Hispanorum?] ala I Bos[poranorum] ala I Bosporanorum kohorta (I Batavorum milaria c. cohort I Batavorum milaria c. [R.]) R. p. F. grupa 2 Holendrów c. zespół 5 Callaecs of Lucens [R.] zespół 5 Callaecs of Lucens

Iulii 1, 126 (RMD IV 236);

16 października/13 listopada 134 (RMD IV 250=Pferdehirt 2004, nr 26) ala I Ulpia contariorum (milliaria) ala I hracum victrix ala I Cannanefatium c. R. ala 1 Hiszpanów (i) Arvanów ala 3 Augusta hracum kohorta I Aelia Caes. (mile) kohorta I Ulpia z Panonii (mile) kohorta I Hracum c. R. 2. banda Alpinów, 3. banda ochotników, 5. banda Callaecs of Lucense

Iunii 16, 138 (CIL XVI 84); Tótvazsony

140-143 (AE 2004, 1903)

18 czerwca 139 (Beutler 2011); Carnuntum

2 lipca 133 (CIL XVI 76-Győr; CIL XVI 77) Szőny ala I Ulpia contariorum (milliaria) ala I Ulpia contariorum (milliaria) ala I hracum victor ala I hracum victor ala I Cannanefatium ala I Cannanefatium ala I Hispanorum (i) Arvacorum ala I Hiszpański (i) Arvacorum ala III Augusta hracum skrzydło III Augusta hracum kohorta II Kohorta alpejska I Kohorta Aelia Gaes(ator) I Kohorta Ulpia Pannoniorum (milliaria) sag(ittariorum) (milliaria) I Kohorta Ulpia Pannoniorum I Aelia Gaesatorum (milliaria ) ) (mile) pasmo I hracum c. R. grupa I hracum c. R. 2. banda Alp, 5. banda Callaecs of Lucense

19 lipca 146 (CIL XVI 178); Csapdi ala [I Ulpia contariorum ala I Ulpia [contariorum ala I Cannanefatium c. R. ala I Ulpia contariorum (milliaria) (milliaria)] (milliaria)] kohorta I Ulpia skrzydła panońskiego I skrzydło zwycięzcy Hracum I skrzydło zwycięzcy Hracum […] kohorta I skrzydło Aelia gaesatorum I Cannanefatium c. R. ala I Cannafatium ala [I Hispanorum et Arvaci]oru cohors V Callaeci Lucensii ala I Hispanos (oraz) Arvaci ala I Hispanorum [(et) ala III Augusta hracum ala III Augusta hracum sagittaria Arvacorum] kohorta [...] kohorta I Aelia ( milliaria) kohorta [I Aelia (milliaria) sa] kohorta [I Aelia (milliaria sagittaria g(itariorum) sagittaria)?] kohorta I Ulpia [panońska] kohorta I hracum c. Zespół R [II alpejski?] Zewnętrzny zespół hrabiów I Ulpia Zespół panoński [II] II ochotników c. R. (milliaria) (milliaria) zespół I hracum c. R. grupa I hracum c. R. kohorta [II Alpino] r(um) sau [III kohorta [5 Callaecorum kohorta II Alpinorum vol(untariorum) c.] R. Lucensium?] (146–149, AE 2002, kohorta V Callaecorum Lucensium kohorta XVIII t. (untariorum) ) C. R. (146-149, AE 2002, 1141)

Octobris IX 148 (CIL XVI 96); Asar

5 iulii 149 (CIL XVI 97); Rug

Augusti 1, 150 (CIL XVI 99, Szőny) 5 alis forma Pannonia Inferior et Pannonia Inferior ala I Ulpia contariorum (milliaria) ala I hracum victor ala I Hispanorum et Aravacuri ala I hracum victor (PS) ala I Cannanefatium c. R. ala i Cannenefatium c. R. ala i Hispanorum (i) Arvani ala [iii Augusti] hracum (ps) ala i Hispan(i) cohortes Arvaci i Aelia sagittaria ala i Flavia Britannica (milliaria) ala iii Augustus hracum cohors i Ulpia Pannonia c. R. (PI) sagittaria ala I hracum veterana sagittaria (milliaria) branch 1 Ulpia Pannoniorum (PI) branch I hracum c R. (milliaria) 2nd Alpine Cohort, 1st Augustus Iturean Wing (PL) 1st Cohort Aelia sagittaria, 4th cohort. voluntariorum c. R. post missionem honestam, turmam XVIII voluntariorum c. R. per Porcium Vetustinum coetus voluntariorum c. Cohors 2 Alpium

189

C. A. 150 (RMD IV 273=Pferdehirt 2004, nr 36) skrzydła z Pannonia Inferior i Pannonia Inferior ala I Ul[pia contariorum (milliaria) (PS) ala [I hracum victrix] (PS) ala [I] Hispanorum Arv[acorum] (PS) ala [I Cannanefatium ok. R.] ala [III Augusta hra] z sagitt (powierzchnia) (PS) ala [I Flavia Britannica (milliaria) c. R.] (PI) ala [I hracum] sagit(taria) ve[ter(ana)] (PI) ala [I Augustus sagittaria Iturejczyków] (PI) ala [I civium Romanorum?] (PI) [uwolniwszy honorową misję przez prokuratora Porciusa Vetustinusa, kiedy byli w kampanii Mauretanii Caesariensis]? 24 września 151 kwiecień/czerwiec 152 3 listopada 154 155/156 (Pferdehirt 2004, nr 32)/razem (RMD V 406, połowa z panelu II) (CIL XVI 104); Öskü (RMD V 416); ze skrzydłami z Noricum Carnuntum ala [I Ulpia cont]ar(iorum) kohorta II Alpinorum ala I Ulpia contariorum (milliaria) skrzydło I Ulpia contariorum milliaria (milliaria) (PS) skrzydło I hracum victor ala [I hracum] victor ala I hracum sagittaria C. R. (PS) ala I Cannenefatium c. R. ala I Cannanefatium ala I Hispanorum Arvacu (PS) ala I Hispanorum (et) Arvacu ala I Hispanorum Arvacu ala I Cannanefatium c. R. (PS) ala III Augusta hracum ala [III Augusta ala III Augusta hracum sagittaria kohorta I Ulpia Pannonia sagittaria (PS) kohorta I Ulpia Pannonia (milliaria) skrzydło I Commagenes milliaria (milliaria) kohorta [I hracum ok. R.] łucznictwo (R.) wstęga I hracum ok. R. kohorta [II Alpinorum] ala I Augusta hracum (N) kohorta II Alpinorum kohorta IV [vol(untariorum) c. R.] skrzydło 1 Pannonians Tampiana cohors 5 Callaecs of Lucensi cohors of 5 Ca [ll(aecors) po zwolnieniu honorowej misji przez kohortę 129 ochotników Lucens (ium)] Varius Clement, kiedy byli kohorta [129] tom (untarian) c. R. w wyprawie do Mauretanii… zadbał również o to, aby dzieci radnych i centurionów cezaryjskich, a także przemytników, których zaaprobowali przed udaniem się do obozu, były obywatelami rzymskimi

190

Iunii 21, 159 (RMD V 422, 423 – fragmentary, 424 – decuria II, AE 2004, 1904, 1905) ala I Ulpia contariorum milliaria ala [I hracum victrix c. R] (RMD V 424) ala I Canan]an. Ephatium ) c R. ala I Hispanorum [Arwaks] ala z [III Augusta hracum] cohors I Ulpia Pannoniae ) c. R. manipulus 5 Callaecs [from Lucense] team [129 volunteers c. R.]

December 156-December 160

Decembris anno Domini millesimo quingentesimo 160/ die 7 Martii 161 (RMD V 176);

ala I Ulpia contariorum (milliaria) ala [I h]rac(um) [victrix] ala I Cannanefatium c. R. Skrzydło I [hiszpańskich Arvaques] Skrzydło [III] Augusta hracum kohorta [I Ulpia Pannoniorum milliaria?] kohorta [I h]rac(um) c. R. kohorta II Kohorta alpejska [IV ochotnicy ok. R.] pasmo [V Call]ae(corum) Lu[cens(ium)]

ala [I Hispanorum Arvaco] ala [I Ulpia]cont[ar(iorum) (milliaria)] ala [I Cannanefatium ok. R.] skrzydło [I hracum] zwycięski zespół [I Aelia] gaesator [(milliaria)] zespół [?] zespół [V Cal]laecor(um) [Lucens(ium)] zespół [?] zespół [?] zespół II Al [pinor(um)] banda [?]

154/161 (RMD III 174); Carnuntum (canabae), Bad Deutsch-Altenburg ala I Ulpi[a contariorum miliaria] ala I hracum victor[ictrix] ala [?] ala [?] ala [?] iw kohortach?

Septembris 163 - 9 Decembris (RMD I 62); Rug

160/164 (RMD IV 290); Hungarica

ala I hracum [victrix] ala [I Cannane] f(atium) c. R. ala 1 Hiszpanów i Arwanów [Augusta hracum sagittaria] kohorta III [ochotnicy] kohorta [XIX t.]unt(arios) c. R. kohorta I Ulpia Pannoniorum kohorta [5 Callaecus Lucensius] kohorta [I hracum ok. R.] kohorta II kohorta alpejska [I Aelia milearia sagittaria]

ala [I Ulpia contariorum (milliaria)] ala [I hracum vi]ctr(ix) ala I [Cannanefatium ok. R.] ala [I Hispanorum Aravacaum ala [III Augustus hracum sagittaria] kohorta [I Ul]pia Pa[nnon(iorum) (milliaria)] kohorta [I hracum ok. R.] zespół [2] zespół alpejski [5 Callaeques Lucen] zespół s(ium) [129 ochotników]

8 lutego 161 (RMD V 430=Pferdehirt 2004, nr 43; RMD V 431; RMD IV 279/ III 176) ala I Aravacas ala I Ulpia contariorum (milliaria) ala III Augusta hracum ala I hracum victrix ala I Cannanefatium C. R. kohorta I Aelia Gaesatorum sagittaria (vezi RMD V, s. 856, n. 2) kohorta I Ulpia z Panonii (milliaria) kohorta V Callaecs z Lucensis kohorta XVIII ochotników kohorta II kohorty alpejskiej I hracum c. R.

II. ENTRIES DE CERTIFICIIS MILITARIIS, INTRODUCTIO ET TORMENTUM STAMPS

ego

UNIT Ala Philippina Celer

CERTIFICATES MILITARIS -

Wing And Commagene

EGIPT 83 (CIL XVI 29) NORICUM Commagenorum 106 – (CIL XVI 52=AE 1995, 1218) I Commagenorum (CIL XVI 174=AE 1953, 128=1991, 1286)

191

I Comma[gen(orum)] (RMD II 93 (RMD III s. 245)=AE 1988, 915=AE 1995, 1219) III

Nova ala comitatuum Philippinarum Cataphracaria

INSCRIPRIONS NORICUM ala Celerum (Virunum, CIL III 4832=11506) ARABIA ala Celerum Philipiana (Philippopolis, AE 1928, 153b=AE 1992 1694) NORICUM a[l]a Commag[enorum] (Comagena, AE 2003, 1319) al(ae ) Comag(enorum) pr(imae) (Solva, CIL III 14368, 24=ILLPRON 1414) alae I Com(magenorum) (Celeia, CIL III 5224=ILLPRON 1684) alae I Com(m)agenorum (Celeia, AE 2008, 1012; Ubl 1996, II/13) al(ae) p(rimae) Co(mmagenorum) (Pielach bei Melk, ILLPRON 877) a(lae) C(…) (AE 1973, 381, Kircheiseling, Noricum) alae Commag( enorum) (halheim bei Wels, Ubl 1996 Nr. II/6; Kremer, 2001, Kat. II 334) RAETIA a(lae) F(laviae) Commag(enorum) (Faimingen, CIL III 11901) MOESIA INFERIOR alae Com(m )agenor(um) (Markov 2008, 253 – 258; AE 2008 1187) NIEMCY SUPERIOR n(ovae) alae irm(ae) catafr(actariae) (Bad Cannstatt, AE 1931, 68) ARABIA ale newe irma |(milliariae) katafrakt (Arianie) Philippianae (Bostra, CIL III 99=IGLS 13,1, 9090=ILS 2771) PANNONIA INFERIOR alae Firmae Katap(h)ractariae (Intercisa, CIL III 10307=ILS 2540)

STAMPS -

AIC (Polaschek RE 17 1002)

192 *

alae i Augustae Ituraeum

Pannonia 98 I Aug(usta) Ituraeor(um) (CIL XVI 42) DACIA 109? I Aug(usta) Ituraeorum (greşit II Flavia Commagenorum) (RMD 148) 110 I Aug(usta) Ituraeorum (CIL XVI 57 =IDR I 2; RMD IV 220; Eck, Pangerl 2011, nr 1) 110 I Augusta Ituraeor( um) (CIL XVI 163=IDR I 3) 114 I Aug(usta) Iturejczyków (RMD 226=Pferdehirt 2004, nr 16) DACIA SUPERIOR 124 I Augusta z Iturejczyków sagittaria (Eck, Pangerl 2010a, 247–255, nr 1) Pannonia Inferior 135 I Aug(usta) Itur(aeorum) (Roxan 1999, 249–273= RMD IV 251) 139 I Aug(usta) [Itur(aeorum)] (CIL XVI 175= RMD III, s. 245 ) 143 I Aug (usta) Itur(aeorum) (RMD 266) 146 I Aug(usta) Itur(aeorum) (CIL XVI 179–180) 148 I Aug(usta) [Itur(aeorum)] (RMD 272) 150 ( CIL XVI 99) ok. 150 I Aug(usta) Ituraeorum (RMD 273; Pferdehirt 2004, nr 36) 152 I Augusta Ituraeorum (Eck, Pangerl 2009 a); RMD III 167) 154 I Augusta Ituraeorum (Weiss 2004, 247–254, nr 2=AE 2004, 1923) 154/161 ala [I Augusta Ituraeorum sagittaria] (RMD II 110)

PANNONIA ala Augusta Ituraeorum (Arrabona, CIL III 4367; RIU 253; Lőrincz 2001 nr 140) ala Aug(ustae) Itiraeorum (Arrabona, CIL III 4371; RIU I 254; Lőrincz 2001 nr 141) [A]ug(usta) It[u]r[aeorum] (Arrabona, CIL III 11083; RIU 263; Lőrincz 2001 nr 142) ala Augusta Ituraeorum (Arrabona, CIL III 4368; RIU 635; Lőrincz 2001 nr 143) alae I Itur(aeorum) ( Intercisa, RIU 1233; Lőrincz 2001 nr 144) DACIA skrzydło I Aug(ustae) I[tura]eo[r(um)] (Micia, CIL III 1382= IDR III/3 179) LOWER PANNON wing Ityr(raeorum) ( Sirmium, CIL III 10222; Lőrincz 2001 nr 147). al(a)e Etur(a)eorum (Aquincum, CIL III 3446; Lőrincz 2001 nr 149) MOESIA SUPERIOR Wings Itur(a)eor(um) (Gruberevac, IMS I 115; Lőrincz 2001 nr 148) MAURETANIA CAESARENSIS wings 1 Aug(ustae) Itur(aeorum) (Tipasa, Bensendik 1979, 200, nr 20; Lőrincz 2001 nr 146) RZYM Alae Itur(a)eorum (CIL VI 421=ILS 2546; Lőrincz 2001 nr 150)

Typ. al(ae) (I) I(turaeorum) s(agittariae) / S(ilianae) por. T. Nagy, Archer 82, 1955, 235; Nagy 1956, 51; Szilágyi, w: Intercisa II. 14.

ALIS* (Intercisa; Fitz 1972, 41; Lőrincz, 1978a, 4; 10 Cat. 3/19; PS II 23 sqq. 111 Cat. 9/82–90; Lőrincz 2001, nr 145).

V VIVII

154/161 [I] Aug(usta) Itu[r(aeorum)] RMD 284) 162 I Augusta Ituraeorum (Eck, Pangerl 2010) 157 I Augusta Ituraeorum (RMD II 102; 103) 157–158 I Aug(usta) [ Itur(aeorum) sagit(taria)] (CIL XVI 112=RMD II, s. 133=AE 1983 787a). 159–160 [I Aug(usta) Itur(aeorum) sagit(taria) (CIL XVI 113 =RMD II, s. 133=AE 1983 787b). 167 I Aug(usta) Itur(aeorum) (CIL XVI 123) –

193

1 Osrhoean Archery Wing 1 Osrhoean Archery cohortis

sotala (Brigetio – Szilágyi 1942, 180 Abb 8; Lőrincz 2001, 46, no. 229) –

- -

COHIAE S[C]OHIAEL [SAG] COHIA SAG (Klosterneuburg; dat. II-III w. n.e. – październik 1979, 109 Abb. 10; Lőrincz 2001, no. 423) COHIA SAG SE [COHIAEL S]AGSE COHIA SAGSE (Klosterneuburg, dat. 198-211 vel 222-235 n.e.– CIL III 11857a, listopad 1979, 109 Abb.

8 Cohors 1 Archery of Antioch

194

Mezja [co] h(ortem) I Antio[ch(ensium) 75 I Antiochensium (RMD 2=AE 1968 446=AE (Drobeta, IDR II 14=AE 1959 309) 1980 788=ILJug–2, 477). Mezja Superior 94 I Antiochii (CIL XVI 39=AE 1897 108) 100 I Antiochii (CIL XVI 46=AE 1912 128) 96/100 I Antiochii (RMD 218) 132 I Antiochii (RMD 247) 157 I Antiochii ) sag (Weiss 2008, 286–290, nr 6) 155/159 I Antioch(iensium) sag(ittariorum) (AE 1998 1617) 158/159 [I] Antiochia. sag(ittoriorum) (AE 1999 1315=M. Mirković, ZPE 126 1999, 251, nr 4) 160 I Antioch(iensium) (CIL XVI 111=AE 1935 69) 161 I Antioch(iensium) sag(ittoriorum) (RMD 55=AE 1972 657)

CORS IES (Vindobona, Nova Wing, Carnuntum, Gerulata, Quadrata, Arrabona[...]-CIL III 4664 a-c, 11371a, 11373, 11456, 11857b pp. 84 Cat 5/22a, 24–25, 9/6, 11/3;

X XI

Quingennarian Band of Kanaten and Hraconites

195

Mezja dolna 92 I Flavia Commagenorum (Petolescu, Popescu 2003, 73–92=Petolescu, Popescu 2004, 269–276) 97 [I Flavia] Commagenorum (Weissv1997, 233–238, nr 4) 105 I Flavia Commagenorum (CIL XVI 50 ) 111 I Flavia Commagenor(um) (RMD 222) Dacia Inferior 126 I Flavia Commagenorum (Ilkić 2009) 130 I Flavia Commagenor(um) (Weiss 1997, 243–246, nr 8; RMD V 376) 131–132 I Flavia Commagenorum (Mugnai 2011) 140 I Fl(avia) Comm(agenorum) (IDR I 13=RMD 39) 146 I Fl(avia) Commage(enorum) sag(ittaria) (RMD 269; Eck, Pangerl 2011, 225 -230, nr 2)

COH COM (Drajna de Sus, Zahariade, Dvorsky 1997, 23, ig. 14 a-b) COH I COM (Górna Drajna, Zahariade, Dvorsky 1997, 23, ig. 15 a-c) COH COMA (Drajna de Sus, Zahariade, Dvorsky 1997; 23, ig. 16 a-b) COH COMA (Drajna de Sus, Zahariade, Dvorsky 1997, 23, ig. 16 c-e) COH I F COM (Târgşor, Zahariade, Lichiardopol 2006, 127 ig. 5 e-f.) COH I F COM (Târgşor, Zahariade, Lichiardopol 2006, 127 ig. 5 e-f.) COH I F COM (Târgşor, Zahariade, Lichiardopol 2006, 127 ig. Romula, IDR II 382= CIL III, 8074, 14c) COH I F COM (Slaveni, IDR II 528) COH COM (Voineti, Badescu 1981, 292 ig. 2) COH I F COM lub COH I FL CO... (Acidava . IDR II 551=CIL II 8074, 14d) [...] ITULCAI (?) miles [coh(ortis) I Fl]a(viae) Commagenorum (Jidava, ILD 164).

XII

2nd Departement of Flavia Commagenes sagittariorum equitum

196

Mezja Superior 96 II Flavia Commagenorum (AE 1977 722 =RMD 6) 100 II Flavia Commagenorum (CIL XVI 46= AE 1912 128) 103/7 II Flavia Comm[agenorum] (CIL XVI 54) DACIA 109 – pojawia się przez pomyłkę wśród alae . (RMD 148=AE 1990 860) 110 II Flavia Commagenor(um) sagittarior(um) (CIL XVI 163=IDR I 3) DACIA SUPERIOR 123 II Flavia Commagenorum (Pferdehirt 2004, nr 22) 136/138 [II Fl(avia ) Co]m(magenorum) (Petolescu, Corcheş, 2002, 120–126) 144 – w luce (IDR I, 14=CIL XVI 90) 157 II Fl(avia) Commagenor(um) (IDR I, 15=CIL XVI 107). 179 II Fla(via) Commag(enorum) (Piso, Benea 1984, 263–295=RMD 123=AE 1987, 843)

coh(ortis) II Fl(aviae) Commag(enorum) (Micia, CIL III/1374=IDR III/3 45). coh(ortis) II Fl(aviae) Com(magenorum) Severi]anae [Alexandrianae] (Micia, AE 1903 66=IDR III/3 46) coh(ors) II Fl(aviae) Com(magenorum) (Micia, CIL III 1371=IDR III/3 51) coh(ors) II Fl(avia) Com(magenorum) (Micia, CIL III 1372=IDR III/3 52) coh(ors) II Fl(avia) Com(magenorum) (Micia, CIL III 1373=IDR III/3 53) coh(ors) II Fl(avia) Com(magenorum) Philip [p]iana (Micia, CIL III 1379=IDR III/3 58) coh(ortis)] II Com[mag ( enorum)] (Micia, AE 1975, 706=IDR III/3 63) coh(ortis) II Fl(aviae) Commag(e)norum (Micia, AE 1911, 35=IDR III/3 67) coh(ortis) I [I Fl(aviae) Com]m[ag(enorum)] (Micia, AE 1903, 67=IDR III/3 68) coh(ortis) I[I Fl(aviae) Comma]g(enorum) (Micia, CIL III 1343=ID III/3 77) coh(ors) II F[l(avia)] Com(magenorum) (Micia, CIL III 7848=IDR III/3 78) coh(ors) [II Fl(avia)] C [om(magenorum)] (Micia, CIL III 7849=IDR III/3 79) coh(ortis) II Co[m(magenorum)] (Micia, CIL III 1347=7850=IDR III/3 88) coh(ortis ) II Fl(aviae) Comm(agenor) (Micia, CIL III 1355=IDR III/3 105) coh(ors) II Fl(avie) Co(mmagenor) (Micia, CIL III 1619=7854=IDR III/3 108 ) c[oh(ortis)] II Fl(aviae) Commagenor(um) (Micia, CIL III 7855=IDR III/3 109) coh(ortis) II Fl(aviae) Com(m)agen(orum) (Micia, AE 1971, 399=IDR III/3 111) C[...]FL (Micia, IDR III/3 130) coh(ors) II Fl(avia) [Co]mmag(enorum) eq(uitata) s[ag (z ittarios)]

COH II FL COMM (Micia, Gudea 1976 518, ig. 2/6) COH II FL COMC (Micia, IDR III/3 197 wskazówka I). CO SE FLA C (Micia, Petolescu 1976, 397 nr 4; Petolescu, Mărghitan 1974, 256 nr 34). COH II COM (Micia, Petolescu 1976 397 nr 5) COH II FL COMM (Cladova, Hügel 1996, 74 pl. II/1 a–c)

(Micia, AE 1903 65=IDR III/3 138) c(o)hor(tis) Com(m)agenoru(m) (Micia, CIL III 6267=IDR III/3 166) c(o) h(ortis) [II Fl(aviae)] Com(magenorum) (Micia, CIL III 12569=IDR III/3 175) = IDR III/3 177) Antoninianus (prima mentio in 213 - A.XIII.11), Maximinianus (prima mentio in. 237 – A. XIII.36), Gordiana (prima mentio in 240 – A. XIII. 16).

14 Cohors 1st Equitum Ituraeorum Sagittarii

Dacia 109 I Ituraeor(um) (RMD 148) 110 I Ituraeor(um) (CIL XVI, 57=IDR I, 2; RMD IV 220; Eck, Pangerl 2011, nr 1).

Pannonia 80 I Augusta Ituraeorum (CIL XVI 26) 98 I Aug(usta) Ituraeor(um) (CIL XVI 42) 102 I Augusta Ituraeorum (CIL XVI 47) DACIA 109? 1 Aug(usta) Ituraeor(um) (RMD 148) 110 1 Aug(usta) Ituraeorum sagittar(ia) (CIL XVI 57=IDR I 2; RMD IV 220; Eck, Pangerl 2011, nr 1)

PANNONIA coh(ortis) I Aug(ustae) Itur(aeorum) (Solva-Esztergom; Lőrincz 2001 nr 375);

197

XIII Cohortes I Aurelia Antonina ∞ Hemesenerum sag. rown. c r *

1 Augusta Ituraeorum sagittariorum coetus

c(o)ho(rtis) Aug(ustae) Ituraioru(m) (Solva-Esztergom; B. Lőrincz, ZPE 95 1993, 297 sqq.; Lőrincz 2001 nr kat. 376) Dacia [co]h. I [Aug.] [Ituraeorum sagitt.] (Buciumi, Chirilă-Gudea 1972, 117, pl. 139)

COH ∞ HE C∞H COH ∞ H (Intercisa – ITP 92 no 54, 55; Lőrincz 2001, no 368) CHSIIS (Porolissum, Tóth 1978, 57, no 46; Gudea 1989, pl. CXVII/7) CHSS (Porolissum, p. 2001, no 46, Tóth 1978, 58, nr 83, ig 16, 83=Gudea 1989, 524 pl. 13 ) ITV(?) (Porolissum, Gudea 1989, 524, pl. CXIX/3, 4) COH IN AVG? (Buciumi, Chirila, Gudea 1972, 117, pl. CXXXIX/2) COH I AVG? (Porolissum, Gudea 1989, 524, no. 4, pl. CXIX/5) C P A I? (Calugăreni, post, Marcu 2008, 156-157)

114 I Aug(oris) Sagittariae Iturianae (RMD 226) DACIA SUPERIOR 124 I Augusta sagittatio Ituriana (Eck, Pangerl 2010a, 247-255, no.

XVI Cohors I Sagittarius

198 17. Cohors 1 miliaria Aurelia Antoniniana kawalerii Surorum sagittaria (= 1 miliaria nova Severiana of Surorum sag. eq. cR)

136/138? [...] sag (Petolescu, Corcheş 2002, 120–126; RMD V 384) 144 I Aug(usta)] Itur(aeorum) (CIL XVI 90=IDR I 14) 157 I Aug(usta) [Ituraeor(um ?) (CIL XVI 107=IDR I 15) 158 Aug(usta) Itur(aeorum) (CIL XVI 108=IDR I 16) 179 I Augusta Ituraeorum (Piso, Benea 1984, 280; RMD 123=AE 1987 843) – c (ohor)tis I sagitt(ariorum) (Drobeta, IDR II 107) c(o)hor(tis) I sag(ittariorum) (Drobeta, CIL III 8018=IDR II 135) c(o)hortis pri(mae) sag (ittariorum)] (Drobeta, Petolescu 2002, 120 przypis 10) coh(oris) I sagitt(ariorum) [[Philipiana]] (milliaria) equitata (IDR II 10) – –

COH I S (Tibiscum IDR III/1, 251). CIS (Tibiscum IDR III/1, 252). COH I S (Zavoi, IDR III/1, p. 234). CIS (Drobeta, IDR II, 106a). COH I SAG (Drobeta, DR II, 106,b). COH I SAG ANT (Drobeta IDR II, 106, c). -

199

18 Cohors I Tyrios Mesia Inferior sagittaria 97 [I Tyrios (MacDonald, Mihaylovich, ZPE 138, 2002, 225-228. Vezi i RMD 140 + B. Lőrincz, Zs. Visy, ZPE 63 1986, 241–249) 99 I Tyrios. CIL XVI 45) 105 I Tyriorv sagittaria (Pferdehirt 2004, no. 10) Dacia inferior 130 I Tyrior(um) sag(ittariorum) (AE 1997, 1764=Weiss 1997, 243-246, no. 8; RMD V 376) 140 I Tyr(orum) sag(ittariorum) (IDR I 13=RMD 39) 146 I Tyrior(um) sag(ittaria) (RMD 269; Eck, Pangerl 2011, 225-230, no. 2) 167-168 [T ]. yrio[rum] (Eck, MacDonald, Pangerl 2001, 45-48, No. 5; RMD V 442) Palmyrene Dacia SUPERIOR Sagittarii 120 Palmyrene Syriae sagittarii (IDR I 5=RMD 17) 120 Palmyrene Syri Archers (CIL XVI 68=IDR. I 5) 120 Palmyrene Archers] (RMD p. 102, No. 2) 126 Palmyrene sagittarii (IDR I 8=RMD 27) 126 Palmyrene sagittarii (IDR I 9=RMD 28) ) 120-126 [Palmyrene]eni [Palmyrene]eni. s sagittarius?] (RMD 237) - 19th palmyrenes Tibiscensium - 20th palmyrenes

NPT (Tibiscum – IDR III 1, 256a)

EJ (Porolissum – AE, 1979, 501 g; Gudea 1989, 537; ILD 744)

- 21 Numerus Palmyrenes O[...] 22 Numerus Surorum - sagittariorum

- XXIII equitum alae ex Syria

NS (Romula – CIL III 1633=1590a=IDR II 383) NS N (Slıveni – CIL III 14216.30, 31=IDR II 529, 530) –

200

ABBREVIATIONS

Alföldy 1968 – G. Alföldy, Die Hilfstruppen der römischen Provinz Germania Inferior, Düsseldorf (Epigraphische Studien Bd. 6). Alföldy 1987 – G. Alföldy, Römische Heergeschichte. Beiträge 1962–1985 (Mavors III), Amstelodami. Aliquot 2003 – J. Aliquot, Les Ituréens et la praesentia arabe au Libani du iie siècle a.C. au IVe siècle p.C., Mélanges de l'Université Saint-Joseph, Beyrouth 56, 1999–2003, 161–290. Aliquot 2006 - J. Aliquot, Sanctuaria et Villages in monte Hermon in periodo Romano, Diversitas vitae religiosae localis in Orientis proximis per tempora Hellenistica et Romana (T.Kaizer ed.), Leiden, 73–96. Altheim 1964 - Br. Altheim, apud Fr. Altheim, R. Steihl, Die Araber in der Alten Welt I, Berlin. Ardevan 1998 – R. Ardevan, Urban, vita in Romanian Dacia, Timisoara. Aricescu 1977 – A. Aricescu, exercitus Romanian Dobruja, Bucharest. Avram, Petolescu 1999 – R. Avram, C.C. Petolescu, 1999, Les fouilles archéologiques sur la frontière de Dacie Malvensis (1983–1997), Limes 17 Zalău, 187–198. Ball 2000 - W. Ball, Romae in Oriente. de Transmutatione Imperii, Londini, Routledge. Balla 2000 – L. Balla, Deus Commagenus, Studia Dacica. Papers Collected, Studiis Hungaricis Polis 5, Debrecen, 63-72. Barkóczi 1958 – L. Barkóczi, Novum diploma militare a Brigetio, ActaArchHung 9, 1958, 413 sq.m. Barnea, Ciuca 1989 - Al. Barnea, I. Ciucă, Novus Militaris Romanian Unitus in Acidava, SCIVA 40, 2, 147-155. Badescu 1981 – MI Bădescu, Tegular notat e Voineşti, Muscel, Lereşti municipium (Argeş regio), SCIV 32, 2, 291–295. Bârcă 2006a – V. Bârcă, Historia et Civilisatio. Sarmatae apud Orientales Carpathios (1st century a.C.n. - primo 2nd century AD), Cluj-Napoca. Benea 1976 - Doina Benea, Explicationes in Monumenta epigraphicae cohortis I Sagittariorum Drobetae, SCIVA 27, 1, 77–84. Benea 1978 – Doina Benea, laterculi ex collectione portae ferreae Museum, Apulum 16, 199-209. Benea 1980 - Doina Benea, Conlationes in Historiam Palmyrenorum exercitus Daciae, Apulum 18, 132-133. Benea 1992 - Doina Benea, Castrul mic de la Tibiscum, SIB 16 91–101. Benea 1983 - Doina Benea, Investigatio archaeologica de compositione civili Tibisci - Edicul VII, Banatica VII, 203-224. Benea 1993 - Doina Benea, Tibiscum Terra Fort, (I), Banatica 12, 213-218. Benea, Bona 1994 — Doina Benea, Petru Bona, Tibiscum, Bucharest. Benea 2002 - Doina Benea, Integratio culturalis Palmyrenorum in Dacia Romana, Apulum 39, 185–200.

201

Benea 2003 - Doina Benea, Military from Tibiscum. Cornu et ossis officina processus, Istoria aşeşareir de tip vici militares din Dacia romana (Historia Vici-militaris Daciae Romanae), Timişoara. Beneš 1970 - J. Beneš, Die römischen Auxiliarformationen im unteren Donauraum, Labor Codex Facultatum Folosoické Universitatis Brebeniensis E 15, 159-209. Beneš 1978- J. Beneš, Auxilia romana in Mesia atque in Dacia. De rebus Romanae defensionis systematis in finibus Danubii inferioris et in adiacentibus regionibus Pragae 41-42. Bennett 2006 - J. Bennett, Origines et Historiae Early Pontico-Cappadocum Fines, Anatolian Studies 56, 77–93. Benseddik 1982 - Nacéra Benseddik, Exercitus Romanus Auxiliares in Caesarea Mauretania apud Haut-Imperium in Algiers. Berciu, Petolescu 1976 – I. Berciu, C.C. Petolescu, Cults Orientalis in Dacia australi (EPRO 54), Leiden. Beutler 2010 – F. Beutler, Diploma militaris Pannoniae superioris a Carnunto et praefecto L. Sergius Paullus, ZPE 172, 271-276. Bichir 1985 - Gh. Bichir, Centrul romanus de la Buridava, TD 5, 1-2, 93–104. Birley 1966 - E. Birley, Alae et cohortes milliariae, Corolla Memoriae Erich Swoboda Dedicata, Graz-Köln, 54–67. Birley 1978 - E. Birley, The Religion of the Romani Exercitus: 1895-1977, ANRW II 16, 2, 1506-1541. Birley 1996 - R. Birley, Vindolanda Research Reports, Nova Series, vol. IV, fasc. 1.he Arma, Vindolanda spera. Bishop, Coulston 1993 - MC Episcopus J.C.N. Coulston, Equipmentum Romanum a bellis punicis usque ad excidium Romae, Londinii (2nd edition 2006) Bogdan-Cătăniciu 1981 - Ioana Bogdan-Cătăniciu, The Evolution of Systema Defensio Operum in Dacia Romana. BAR 121, Oxford. Bogdan-Cătăniciu 1994 - Ioana Bogdan-Cătăniciu, Castella de la Urluieni, SCIVA, 45, 4, 327–355. Bogdan-Cătăniciu 1997 – Ioana Bogdan-Cătăniciu, Muntenia in systemate defensionis imperii Romani. Valachia in systemate defensionis imperii Romani I-III saecula AD, Alexandriae. Le Bohec 1989 - Y. Le Bohec, L'Armee Romane sous le Haut-Empire, Paris. Le Bohec 1989a - Y. Le Bohec, Auxiliares exercitus Romani in Africa proconsulari et Numidia sub Magno Imperio, Paris. Bona, Petrovszky, Petrovszky 1983 - P. Bona, R. Petrovszky, Maria Petrovszky, Tibiscum - Cercetari arheologice II (1976-1979), ActaMN 20, 405-432. Bowersock 1973 – GW Bowersock, Syria sub Vespasiano, JRS 63, 133–140. Bowersock 1983 - GW Bowersock, Roman Arabia, Cambridge MA - London 1983. Bozu 1977 - O. Bozu, Cohors I Sagittariorum la Zăvoi (Judex Caraş-Severin), Banatica 4, 131–134. Brélaz 2005 – C. Brélaz, La securité publique en Asie Minore sous le Principate (Ier-IIIèmes. Ap. J.-C.). Institutiones municipales et imperiales in Oriente Romano in Suevia (Schweizerische Beiträge zur Altertumswissenschaft, 32). Ardet 2003 - h.s. Ardet, Roma, barbaros, 100 BC - 400 AD, Baltimore, London. Butcher 2003 - K. Butcher, Syriae Romanae et citerioris Orientis, Los Angeles Cagnat 1909 - R. Cagnat, Le commercium et la propagation des religias dans le monde romain, Paris.

202

Callies 1964 - H. Callies, Alienae copiae in exercitu Romano principatu et sic dicto. nationes, collationem ad historiam exercitus Romani, BerRGK 45, 130-227. Cantacuzino 1928 – G. Cantacuzino, Câteva corpuri barbare din armata romana de la Augustus la Diocletian, Bucureşti. Casson 1991 - L. Casson, Ancient Marine Technology and the Way to India, Rome and India, 8-11. Cavenaile 1970. R. Cavenaile, Prosopographie de l'armée romaine d'Egypte d'Auguste à Diocletien, Aegyptus 50, 213-320. encič, Schuh 2000 - Aenean Čencič, Ulriche Schuh, Excavationes, investigatio et invenit 1998-1999 (sigillum fictilis), Carnuntum 2000 Yearbook (2001), 135-274. Cheesman 1914 – G. L. Cheesman, in Auxilia exercitus imperialis Romani, Oxford (reprinted Chicago, 1975). Chiriac et al. 2006 – C. Chiriac, L. Mihailescu-Bîrliba, I. Matei, Un nouveau diplôme militaire de Mésie Inférieure, Pontos Euxeinos 10 (Conlationes archaeologiae et historiae antiquae regionis Ponti Ponti et Balcani (ed. S. Conrad, R Einicke, A. E. Furtwängler, H. Löhr, A. Slawisch), 383-390 Chirila, Gudea 1972 - E. Chirila, N. Gudea, Materialul epigraica, Castrul roman de la Buciumi, Cluj, 114-120 Chirilă et al. E Chirilă, N. Gudea, Al V. Matei, V. Lucăcel, Relatio praeliminari asupra cercetaria arheologica de la Moigrad (Porolissum) din anii 1977-1979, ActaMP 4, 81–103 Christescu 1937 – V. Christescu, Istoria militară a. Daciei Romane, Bucureşti Cichorius 1894 – C. Cichorius, Ala, RE I, 1894, col. 1224 – 1277. Cichorius 1900 – C. Cichorius, Cohors, RE IV, 1900, col. tomo tabularum: de bello Dacico », plates 58-113, Berolini 1900. Ciongradi, Bota, Voişian 2009 - Carmen Ciongradi, E. Bota, V. Voişian, Constitutio de auxiliis Daciae Porolissensis ab AD 128, ZPE 170 , 207-214. Ciongradi, Zăgrean 2011 – Carmen Ciongradi, R. Zăgrean, Gherla diploma militare pro Dacia militum Porolissensis, ZPE 179, 295-298. Ciugudean 1997 -- Daniela Ciugudean, Objects in os, corn siildes de la Apulum. BMA 5, Alba-Iulia. Confort 1991 - H. Confort, Terra Sigillata de Arikamedu, Roma et India, 134-150. Connoly 1998 - O. Connoly, Graecia et Roma apud Bellum, London. Couissin 1926 - P. Couissin, Les Armes romaines, Paris. Coulston 1985 - J.C. Coulston, armorum sagittariorum Romanorum, de manufactura et distributione armorum militarium Romanorum. Procedings of the Second Equipment Military Roman Military (Mc Bishop ed.), BAR IS 275, Oxford, 220-366. Coulston 1986 - J.C. Coulston, The Tactical Development of the Romans, Parthians, and Sassanids, Defence of the Roman and Byzantine East (eds. P. Freeman, D. Kennedy), BAR 297, Oxford, 59-75. Crinti 1973 - N. Criniti, Supplemento alla prosopograia dell'esercito romano d'Egitto da Augusto a Diocleziano, Aegyptus 53, 93-158; Cumont 1929 - F. Cumont, Religiones Orientales dans le paganisme romain, Paris. Cuvigny 2005 - Hélène Cuvigny, Ostraka de Krokodilô. Correspondentia militaire et circumferuntur. (O. Krok. 1-151), FIFAO 53, Cairo. Dambrowa 1986 - E. Dambrowa, Cohortes Ituraeorum, ZPE 63, 221-230. Dąbrowa 1994 – E. Dąbrowa, Bellum Comagenicum et ornamenta triumphalia M. Ulpii Traiani, Romanorum et Byzantinorum exercitus in Oriente (ed. E. Dąbrowa), Kraków, 19-27. Daicoviciu 1930 - C. Daicoviciu, Micia, I. Cercetaria asupra castrului (cu un supliment epigraica), ACMIT 3 1930-1931, 1-45. 203

Daicoviciu 1940 - C. Daicoviciu, Novae communicationes e Dacia. (Inventiones et studia singula). Dacia 7-8, 1937-1940, 299-336. Davies 1971 - R. W. Davies, Cohortes equitatae, Historica 20, 751-763. Davies 1977 - J.L. Davies, Arrowheads Roman from Dinobern and the Sagittari of the Roman Army, Britannia 8, 257-270. Delplace, Yon 2005 - Christiane Delplace, J.-B. Illic,. Les inscriptions de l'agora, in: Christiane Delplace, Jacqueline Dentzer-Feydy, L'Agora de Palmyre, Paris. Devijver 1981 - H. Devijver, The New Klosterneuburg Inscription and African Officer Militari Translatio Scheme, ZPE 43, 111-124. Diaconescu 1997 - Al. Diaconescu, Dacia, sub Traiano. Notae quaedam in RATIO Romanorum et Strategy, ActaMN 34, 7-44. Dien 2004 - AE Dien, Palmyra ut urbs Caravana, Via Serica 2, 1. Dirven 1999 - Lucinda Dirven. ipse Palmyrenes Durae Europus. Studium Commercii Religiosorum in Syria Romana (EPRO 138), Leiden-Boston-Cologne. Dixon, Southern 1992 - Karen R. Dixon, Pat Southern, in Equitibus Romanis a Primo usque ad Hird Century AD, London. Exercitus Romani Documenting - Documenting Exercitus Romanus. Oratio in honorem Margaretae Roxan, (JJ Wilkes), Londini 2003. Domaszewski 1967 – A. von Domaszewski, Ordo exercitus Romani 2, (recognita ed. introductio, correctiones et additamenta per Brian Dobson), Coloniae, Graz. Domaszewski 1895 - A. von Domaszewski, The Religion of the Exercitus Romani, Acta Germanica occidentalis 14, (reprint of special), Trier, 1-124. Doruţiu-Boilă 1990 - Emilia Doruţiu-Boilă, Despre carămizile cu tampilă ale legiunilor V Macedonica şi XI Claudia la Dunărea de Jos i pe litoralul nordic al Mării Negre, SCIVA 41, 3-4, 251–271. Dušanic 1968 – S. Dušanic, Exercitus Romanus in Srem Orientali, Recueil de travaux de la Faculté de philosophic X, 1 Beograd. Dušanic 2001 – S. Dušanic, A Diploma Pannoniae inferioris auxiliorum veterum 140 scriptorum, ZPE 135, 209-219. Dussaud 1955 – R. Dussand, Lapenetration des Arabes en Syrie avant l`Islam, Paris. Eck, MacDonald, Pangerl 2001 – W. ECK, D. MACDONALD, A. PANGERl, Nova diplomata pro auxiliis militum Dacorum in provinciis, ActaMN 38, 1, 27–48. Eck, MacDonald, Pangerl 2002 – W. Eck, D. MacDonald, A. Pangerl, Nova Diplomata militaria cum Dates consulis, Chiron 32, 401–426. Eck, MacDonald, Pangerl 2002a - W. Eck, D. MacDonald, A. Pangerl, Nova diplomata militaria ex historia provinciae Germaniae inferioris, Kölner Jahrbuch 35, 227-236. Eck, Pangerl 2003 – W. Eck, A. Pangerl, Sex. Iulius Frontinus legatus exercitus Germanici inferioris. De novis diplomatibus militaribus in provinciis Germanicis, ZPE 143, 205-219. Eck 2003 - W. Eck, Vespasian's A.D. Eck, Pangerl, 2004 – W. Eck, A. Pangerl, Sequaner in Diplomate castrensi diei 27 iulii, 108, RÉMA 1, 103–111. Eck, MacDonald, Pangerl 2004a – W. Eck, D. Macdonald, A. Pangerl, Diplomata Hadrianica pro Axiliaribus Daciae Inferioris et Pannoniae Inferioris, ActaMN 2002–2003 (2004), 25–50. Eck, Pangerl 2005 - W. Eck, A. Pangerl, exercitus Traiani in bello Parthico. Ad novum diploma AD 115, Chiron 35, 49-67. Eck, Pangerl 2005a - W. Eck, A. Pangerl, Constitutiones duae militares Moesiae inferioris die 9 septembris 1997, ZPE 151, 185-192. Eck, Pangerl 2005b - W. Eck, A. Pangerl, Novi Consulis Dates in Diplomatis Novi, ZPE 152, 229-262. 204

Eck, Pangerl 2006 – W. Eck, A. Pangerl, Nova diplomata auxilia militum in provinciis Moesiis a Vespasiano usque ad Hadrianum, Daciam, N.S. 50, 2006, 93-104. Eck, Pangerl 2007 – W. Eck, A. Pangerl, Diploma turmae Superioris Daciae sub Marcio Turbo, anno Domini 119, ActaMN 2004–2005 (2007), 41–42, I, 61–68. Eck, Pangerl 2008 - W. Eck, A. Pangerl, Moesia et copiae eius. Nova Diplomata Moesiae et Superioris Moesiae, Chiron 38, 317-387. Eck, Pangerl 2008a – W. Eck, A. Pangerl, "Pater, Mater, Sorores, Fratres ...": Act 3, ZPE 166, 276-284. Eck, Pangerl 2008b – W. Eck, A. Pangerl, Nova Diplomata Provinciarum Daciarum, ActaMN 2006–2007 (2008), 185–210. Eck, Pangerl 2009 - W. Eck, A. Pangerl, Moesia et Exercitus II. Nova diplomata Moesia, Moesia Inferior, Moesia Superior, Chiron 39, 505-589. Eck, Pangerl 2009a – W. Eck, A. Pangerl, Diploma pro Auxiliaribus Pannoniae inferioris, die 5 septembris, 152, ZPE 171, 221-230. Eck, Pangerl 2010 - W. Eck, A. Pangerl, Nova constitutio iurium civilium in Pannonia sub- exercitus anno Domini millesimo ducentesimo 162 cum Novo consulum par, ZPE 173, 223-236. Eck, Pangerl 2010a – W. Eck, A. Pangerl, Płeć. Julius Severus, cos. suf. 126 et eius diplomata militaria (PA 456), ZPE 175, 247-257. Eck, Pangerl 2011 - W. Eck, A. Pangerl, Diplomata castrensis in Dacia, ZPE 176, 221-242. Eck, Pangerl 2011a – W. Eck, A. Pangerl, Constitutiones Tres anno 123 pro copiis ex Dacia Porolissensibus sub accusatore praesidentiali Livio Grato, ZPE 176, 2011, 234-242. Eck, Weiss 2001 - W. Eck, P. Weiss, Praescripta specialia pro militibus puerorum ab Antonino Pio. Diploma militum Pannoniae inferioris Augusti 11, 146, ZPE 135, 195–20. Erdély, Fülep 1954 – G. Erdély, F. Fülep, Catalogus monumentorum lapidum, Intercisa I, Budapest. Étienne, Piso, Diaconescu 2004 – R. Étienne, I. Piso, Al. Diaconescu, Les fouilles dans le "forum vetus" de Sarmizegeto. Relatio generalis, ActaMN, 39-40, I, 2002-2003 (2004), 59-154. Ferjančić 2002 - Snežana Ferjančić, Constitutio veteranorum legionum in provinciis Balcaniae primorum saeculorum AD, Belgradum. Feugere 1993 - M. Feugere, Les Armes des Romains, Paris. Fink 1971 - R. Fink, Romanorum monumenta militaria in papyro, Ann Arbor. Fink, Hoey, Snyder 1940 - R. O. Fink, A. S. Hoey, W. F. Snyder, in Feriale Duranum, YCS 7, 28-29. Fitz 1959 - J. Fitz, Diplomata militaria e Pannonia inferiori in secunda medietate saeculi secundi, ActaArchHung 7, 421-442. Fitz 1962 - J. Fitz, Historia militaris Pannoniae a bellis Marcomannicis usque ad mortem Alexandri Severi (180-235), Acta arch Hung 14, 25-112. Fitz 1962a - J. Fitz, Intercisa, RE Suppl IX 99. Fitz 1972 - J. Fitz, Les Syriaes à Intercisa, Coll. Latomus 122. Bruxellensis. Fitz 1980 - J. Fitz, Administration and the Army, on Archaeology of Roman Pannonia (Eds.ALengyel, GTB Radan), Budapest, 125-138. Fisher 2002 - T. Fischer, Noricum, Mogontiacum. Floca 1932 - Octobris. Floca, Inscriptii inedite din Dacia, AISC 1, 102-108. Floca 1953 - Octobris. Floca, O zeitate orientale, Iupiter Erapolitanus la Micia, MCA 1, 773-784. Floca 1968 - Octobris. Floca, Monumente epigraice si sculpturale de la Micia, ActaMN 5, 111-136. Floca, Ferenczi, Marghitan 1970 – Oct. Flok, St. Ferenczi, L. Marghitan, Micia, Un groups de cuptoare pentru ars ceramica, Deva.

205

Flutur 1999–2000 – Al. Flutur, Despre două tampile tegulare de la Tibiscum, AB 7-8, 373–376. Forni 1992 – G. Forni, Contributo alla storia della Romana Dacia. In: G. Forni, MPSpeidel (ed.), Esercito e marina di Roma Antica: Raccolta di Contributi, Mavors, Exercitus Romanus Investigationes V, Stuttgart 1992, 324–390. Libertus 1996 - P. Freeman, Adnexio Arabiae, Exercitus Romanus in Oriente, 102-113. Gabler 1967 – D. Gabler, Arrabona prima sigillatae, Arrabona 9, 51 sq. Gabler 1968 – D. Gabler, reliquiae materiarum materiarum lapidearum in et circa Arrabona, Arrabona 10, 78 sq.m. Gabler 1976 – D. Gabler, Der römische Limes in Ungarn, Székesfehervar. Garbsch 1989 - J. Garbsch, Das älteste Militärdiplom für die Provinz Dakien, BVB 54, 137-151. Garbsch, Gudea 1991 – J. Garbsch, N. Gudea, Cea mai veche diplomă pentru, provincia Daciae, ActaMP 14-15, 61–82. Gauthier 1914 - H. Gauthier, Le Temple de Kalabchah, Les temples immergés de la Nubie, IFAO, Le Caire, 1911–1914. Gawlikowski 1983 - M. Gawlikowski, Palmyre et l'Eufrates, Syria 60, 53-68. Gawlikowski 1994 - M. Gawlikowski, Palmyra ut centrum shopping, Iraq 56, 27-33. Găzdac 1997 – Găzdac 1997 – C. Găzdac, Stylus armamenti equitum Romanorum in Dacia, ActaMN 34, 1, 143-158. Gostar 1964 - N. Gostar, Populaţia palmireniana din Tibiscum et lumina monumentelor epigraice. ArchMold 2-3, 299-309. Gostar 1979 - N. Gostar, Numerus Palmyrenorum Orient..., Sargetia 20, 663-665. Graf 1994 – DF Graf, Exercitus Nabataeorum et Ulpiae Patraeorum cohortium, Romanorum et Byzantinorum exercitus in oriente (ed. E. Dąbrowa), Cracoviae, 265–311. Graf 1997 - D.F. Graf, Via Militaris in Arabia, Dumbarton Oaks Papers 51, 271-281. Green 1978 - Miranda J. Green, Corpus rerum parvarum cult-arum e locis militaribus Romanae Britanniae, BAR B 52. Groller 1901 - M. von Groller, Römische Wafen, RLÖ 2, 85–132. Grünwald 1986 – Mathilde Grünwald, Keramik und Kleinfunde des Legionarslagers von Carnuntum (Grabungen 1976–1977) RLÖ 34, Wien. Gudea 1976 - N. Gudea, Observatio legationis cu unele "Nota epigraice", SCIVA 27, 4, 517–521. Gudea 1978 - N. Gudea, Descoperiri archaeologice i epigraice la Porolissum, ActaMP 2, 67-70. Gudea 1980 – N. Gudea, Despre graniţa dintre provinciile romane Dacia i Moesia Superior in secolele II-III en, Drobeta 4, 87–108. Gudea 1988 – N. Gudea, Contribuţii epigraice la cunoaşterea sistemului vamal din provinciile dacice. Vama de la Porolissum, Acta MP 12, 175-189. Gudea 1989 - N. Gudea, Porolissum. Daco-Romana complex la marginea de nord a Imperiului roman. I., Acta MP 13, 1–1178. Gudea 1989a – N. Gudea, Der Schlußstein der Verteidigung der Provinz Dacia Porolissensis, Marburg. Gudea 1994 - N. Gudea, Dacia Porolissensis in timpul războaielor marcomanice, ActaMP 18, 67–94. Gudea 1996 - N. Gudea, Porolissum. Daco-Romana complexu la marginea de nord a Imperiului roman. II. Romanus Vam. Monographia archaeologica. Contribuţii la cunoaşterea sistemului vamal din provincial dacice, Cluj-Napoca.

206

Gudea 1997 - N. Gudea, terminus Romanus castellum Moigrad - Pomet. Porolissum 1. Rzymski fort na szczycie wzgórza Pomet - Moigrad. Porolissum 1, Zalau. Gudea 1997 - N. Gudea, Limes Dacus. Materiae historicae, JRGZM 44 (reprint), 1-114. Gudea 1997a – N. Gudea, Fort rzymski z Buciumi. Terminus Romanus castellum Buciumi, Zalau. Gudea 2000 – N. Gudea, ydzi w prowincjach dackich. 106-275 S. Ch., EN IX-X, 179-208. Gudea 2001 - N. Gudea, Terminus septentrionalis provinciae Moesiae superioris. Materiae historicae (86-275 ne), JRGZM 48 (reprint), 1-118. Gudea 2001a - N. Gudea, Porolissum "caput provinciae tertiae sive Porolissensis", TR 10, 2, 38-58. Gudea 2003 – N. Gudea, Santuaria i ołnierze w Porolissum, EN 13, 217–242. Gudea 2005 - N. Gudea, Moesia Inferior Limes Danuvius et Defensio Moesiae Septentrionalis et Occidentalis Maris Pontici. Limes et litus Moesiae gorszy (86-275 ne), JRGZM 52 (reprint), 319-566. Gudea 2006 - N. Gudea, Sagittari porolissens i broń. I, Fontes historiae. Studia in honorem Demetrii Protasii (ed. C. Gaiu, C. Găzdac), Cluj-Napoca - Bistrita, 395-413. Gudea i in. 1988 - N. Gudea, E. Chirila, Al. Matei, I. Bajusz, D. Tamba, I. Moţu, Cornelia Stoica, Sprawozdanie wstępne z badań archeologicznych i prac konserwatorskich przeprowadzonych w dako-rzymskim zespole Porolissum w latach 1986-1987, ActaMP 12, 147-174. Gudea, Cosma 1992 - N. Gudea, C. Cosma, Conlationes in paleograia Romani latini de Dacja, (II). Zarysowane lub nacięte inskrypcje na naczyniach w Porolissum, ActaMP 16, 201-247. Gudea i in. 1992 - N. Gudea, E. Chirila, Al.V. Matei, I. Bajusz, D. Tamba 1992, Sprawozdanie wstępne z badań archeologicznych oraz prac konserwatorskich i restauratorskich prowadzonych na terenie Porolissum w 1994 r., ActaMP 16, 143-184. Gudea, Lucăcel 1975 – N. Gudea, V. Lucăcel, Inskrypcje i pomniki rzeźbiarskie w Muzeum Historii i Sztuki w Zalău, Zalău. Haynes 1999 - I. Haynes, Służba wojskowa i tożsamość kulturowa, armia rzymska jako wspólnota w wojnie i pokoju (ed. AK Goldsworthy, IP Haynes) JRA Suppl 34, Portsmouth RI, 165-169. Hajjar 1990 - Y. Hajjar, Baalbek, grand centre religieux sous l'Empire (suivi d'un appendix: Supplementum II au corpus des Documents iconographiques et epigraphiques héliopolitains), ANRW II 18, 4, 2458-2508. Hajjar 1990a - Y. Hajjar, Dieux et kultes non héliopolitains de la Béqa, de l'Hermon et de l'Abilène à l'époque romaine, ANRW II 18, 4, 2509-2604. Haupt, Hornung, 2004 - P. Haupt, Sabinus Hornung, S. Familiae Sodalis? Ad tumuli Romani militis recipiendam a Bingerbrück», pago Moguntino-Bingen, Notitia archaeologica 27, 1, 133-140. Helgeland 1978 - J. Helgeland, Religia armii rzymskiej, ANRW II 16, 2, 1470–1505. Herz 1978-1979 - P. Herz, Neue Mainze Steininschriften (1964-1976), Mainzer Zeitung 73-74, 1978-1979, 275-299. Hessinger 2010 - M. Hessinger, Datus - Ituraeae Mogontiaci, ZPE 173, 2010, Hoey 1939 - A.S. Hoey, Oficjalna polityka wobec kultów orientalnych w armii rzymskiej, TAPhA, 456–481. Holder 1980 - P. Holder, Studia in auxilia armii rzymskiej od Augusta do Trajana, (BAR 70) Oxford. 2003 - P. Holder, Pomocnicze rozmieszczenie za panowania Hadriana, Dokumentowanie armii rzymskiej, 101-145.

207

Holder 2006 - P. Holder, Auxiliaris instruere regnante Traiano in Dacia N.S. 50, 141-174. P. Holder 2007 - P. Holder, Notae in Diplomata Auxiliaris a Vespasiano ad Commodum, Militärdiplome, 105-163. P. Holder 2007a - P. Holder, Notae in multiplices Copias Diplomatis Auxiliaris, Militärdiplome, 165-186. Hübl 2004 – R. Hübl, Römisches Tulln: das antike Comagenis, Tulln. Hügel 1996 – P. Hügel, Carămizi romane tampilate svettite la Cladova (Iudex Arad), Ziridava 19–20, 73–78. Ilieş 1981 - C. Ilieş, Arme romane sakvite la Ulpia Traiana Sarmizegetusa, ActaMN, 18, 413-424. Ilkić 2009 – M. Ilkić, diploma militare Romanum a Podgrađe (Asseria), VAPD (Vjesnik za archeologiju i povijest dalmatinsku) 102, 59–73. Ingholt 1932 – H. Ingholt, Deux inscriptionum Billingques de Palmyre, Syria 13, 278–292. Intercisa I – L. Barkóczi, Gizella Erdélyi, E. Ferencszy, F. Fülep, J. Nemerskéri, Mária R[adnoti] Alföldi et K. Saga, Intercisa I (Dunapentele-Sztálinváros). Geschichte der Stadt in der Romerzeit. Archaeologia Hungarica Budapest 1954. Ionescu, Gherghari, entea 2006 – Corina Ionescu, Lucreţia Gherghari, O. entea, Interdisciplinaris (mineralogico-geologico-archaeologico) studiorum materiarum tegularium ad legionem XIII Gemina ab Alburno Maiore (Roşia Montana) et Apulum (Alba Montana) Iu lilio ): fontes materiarum rudium possibiles, CercArh 13, 413-436. Isaac 1988 – B. Isaac, De Sensu terminorum Limes et Limitanei, JRS78, 125-147. Isaac 1990 - B. Isaac, de limitibus Imperii. Exercitus Romanus in Oriente, Oxon. Isaac 1998 - B. Isaac, Medius Oriens Sub Regula Romana, Leiden, Novi Eboraci, Coloniae. Isac 1991 - D. Isac, Signacula aus Dakien, SJ 46, 57–64. Ivantchik, Krapivina 2007 – A. Ivantchik, V. Krapivina, Diploma Militarium Romanum Classis Flavia Moesica, Chiron 37, 217-242. Jacobs, Schütte-Maischatz 2006 – B. Jacobs, Anke Schütte-Maischatz, Statua eines Bogenschütaus dem Stadtgebiet von Urfa, IstMitt 56, 359–369. James 1987 - S. James, Dura-Europos et Introductio "Mongolicae Editionis", Apparatus Militaris Romani de Apparatu Belli. Acta Tertii Researchis Seminarii de Apparatu Militari Romano (M. Dawson, ed.). SEXUS 336. 77-83. James 2004 - S. James, on Excavations at Dura-Europos by Yale University and French Academy Inscriptions and Letters, 1928-1937. Relatio finalis VII. Arms and Armor and Other Equipment, London. Jarrett 1994 - M.J. Jarrett, Militiae Legionis Non-Romanae in Britannia: Pars Prima, Unitates, Britannia 25, 35–77. Jones 1971 - AHM Jones, Civitates Provinciarum Romanarum Orientalium. Oxonii: e Typographeo Clarendoniano. Kádár 1962 - Z. Kádár, Die kleinasiatish-syrishen Kulte zur Römerzeit in Ungarn (EPRO2), Leiden. Kaizer 2002 - T. Kaizer, Vita religiosa Palmyrae. Studium Socialis Patterns Cultus in periodo Romano, Stuttgart. Kaizer 2004 – T. Kaizer, Inscriptiones latino-Palmyrenae in Banat Museum in Timisoara, Orbis antiquus, 565–569. Karavas 2001 - J. Karavas, The Evolution of Roman Fines Defensio et Fortificatione Systematum in Provincias Danubii inferioris in 1 et 2 saec. AD, Theses a Dunelmensi, Universitate Dunelmensi. Available in Durham. E-Theses online: http://etheses.dur.ac.uk/3957/.

208

Keim, Klumbach 1976 – J. Keim, H. Klumbach, Der römische Schatzfund von Straubing2, Munich. Kennedy 1983 - D. Kennedy, Cohortes Milliariae: ex testimonio Iosephi, BJ, III.4.2(67) et Epigraphiae, ZPE 50, 253-263. Kennedy 1983a – D. Kennedy, C. Velius Rufus, Britannia 14, 187-188. Kennedy 1983b - D. Kennedy, Cohors XX Palmyrenorum; Vel explicatio numeralis, ZPE 53, 214-216. Kennedy 1989 - D. Kennedy, Syriae Contributio militaris ad Imperatorem Exercitum Romanum, Fines Orientales Imperii Romani. Colloquium Acta mense Septembri 1988 habita in Ancyra (eds. DH French, CS Lightfoot) Part. 1, BAR IS 553, 235–246. Kennedy 1996 - D. Kennedy, Syria, CAH X2, 703-716. Kennedy 1996a - D. Kennedy, Parthia et Roma: Orientis Commentationes, Exercitus Romanus in Oriente, 67–90. Kennedy 1999 - D. Kennedy, Culturae Graecae, Romanae et Nativae in Romano Near East, Romano et Byzantino Near East 2. Quaedam recentes investigationes archaeologicae (JH Humphrey ed), JRA Suppl. 31, Portus Magnus R.I., 76–106. Kraft 1951 – K. Kraft, Zur rekruterung der Alen und Cohortes an Rhein und Donau, Bern. Kuzmová, Rajtár 1986 – Klára Kuzmová, J. Rajtár, Anfänge des Römerlagers in Iža, Archeologiské rozhledy 38, 1986, pp. 358 – 377, pp. Leányvár, Exercitus Romanus in Pannonia, 194-196. Kuzmová, Rajtár 2003a – Klára Kuzmová, J. Rajtár, Iža Castra temporaria, Exercitus Romanus in Pannonia, 197-198. Lambrino 1932 – S. Lambrino, Observationes sur la cobors milliaria Hemesenorum, RIR 2, 262-266. Lesquier 1918 - J. Lesquier, L'armée romaine d'Egypte d'Auguste à Diocletien. Le Caire. Lőrincz 1976 – B. Lőrincz, Pannonische Ziegelstempel I: Limes - strecke Annamatia - Ad Status, Diss.Arch. II.5 Budapestini. Lőrincz 1977 – B. Lőrincz, Die ala I Britannica in Pannonien, ActaArchHung 29. Lőrincz 1978- B. Lőrincz, Pannonische Stempelziegel II: Limes - strecke Vetus Salina - Intercisa, Diss.Arch. II.7 Budapestini. Lőrincz 1978a – B. Lőrincz, Die Ziegelstempel der Alen in Pannonien (ung.), ArchÉrt 105, 3–10. Lőrincz 1980 - B. Lőrincz, Pannonische Ziegelstempel III: Limes - strecke Ad Flexum - Ad Mures, Diss.Arch. II.9 Budapestini. Lorincz 1985 -B. Lőrincz, Zur den Kaiserbeinamen der römischen Truppen im 3. Jahrhundert, ActaArchHung 37, 177 sqq. Lorincz 1991 -B. Lőrincz, Pannonische Ziegelstempel and die militärischen Territorien, Limes 15 Exeter, 244 sqq. Lőrincz 1992 – B. Lőrincz, Zu den Inschriften von Intercisa, ZPE 93 1992, 117–122. Lőrincz 1993 – B. Lőrincz, Zur Herkunft eines Soldaten der cohors I Augusta Ituraeorum, ZPE 95, 297–299. Lőrincz 1994 – B. Lőrincz, Die Truppenbewegungen am pannonischen Limes während der Markomannenkriege, Markomannenkriege – Ursachen und Wirkungen (Hrsg. H. Friesinger, J. Tejral, A. Stuppner). VI. International symposium "Grundprobleme der frühgeschichtlichen Entwicklung im nördlichen Mitteldonaugebiet" Wien 23–26. November 1993, CONDITUS Archeologického Ústavu av r Brno. Lőrincz 1996 – B. Lőrincz, Neue Militärdiplome aus Pannonien, ZPE 111, 259–268.

209

Lőrincz 2001 – B. Lőrincz, Die römischen Hilfstrupppen in Pannonien während der Prinzipatszeit. Pars I: Die Inschriften, Vienna. Lupu 1974 – N. Lupu, în In memoriam Constantini Daicoviciu, Cluj, 222 Luttwak 1970 – E.N. Luttwak, Maximi Strategy Romani Imperij, Baltimore - Londini, 1970. Lynding Willi 1991 - Elisabeth Lynding Will, in Mediterranean Shiping Amphoras ab Arikamedu, Roma et India, 151-156. Mann 1985 J.C. Mann, on "Palmyrene" diplomata, RMD II, 1985, 217-218. Matthews 1984 - J. F. Matthews, on Publicani Lex Palmyrae: Testimonia Historiae Oeconomicae in urbe Orientis Romani, JRS, 74, 157–180. Mócsy 1974 - A. Mócsy, Pannonia et Moesia Superior. Historia Provinciae Danuvii Medii et Imperij Romani, Londinio-Boston. Macrea 1961 - M. Macrea, D. Protase, M. Rusu, Antierul archaeologic Porolissum, MCA 7, 361–390. Mann 1972 - J. C. Mann, J. C. Mann, in Diplomatis progressionis Auxiliaris et Fletae, EpSt 9, 233-241. Mann 1954 - J. C. Mann, Nota in Numeri, Hermes 82, 1954, 501–506. Mann 1983 - J. C. Mann, Recruiting of Legionnaires and Veteran Settlement durante Principatu, London. Mann 1985 - JC Mann, "Palmyrene" Diplomas, RMD II, 217-218. March 2004 - F. Marcu, Tegula militaris notat ducem praesidiis plurium castellorum in Dacia, Orbis Antiquus, 570-594. Martii 2006 - F. Marcu, Scholae in castellis Daciae, Dacia NS 50, 255-265. Martii 2006a – F. Marcu, Loca cultus in castellis romanis, ActaMN 41, 76-105. Markov 2008 - N. Markov, Novus exercitus in Moesia inferiore in secunda parte saeculi II secundi anni secundum recenter inventa dedicationis inscriptione, numismatica, sigillistica et epigraphica ad historiam oram Ponti Euxini. Internationalis colloquium memoriae Dr. Milko Mirczew dicatum = Acta Musei Varnaensis VII, 2, 253-258. Matei 1980 - Al. Matei, Clădirile situate pe terasele de la nord de castrul de pe Pomet, pp. 90-97, in Chirila et al. 1980. Matei, Bajusz 1997 – Al.V. Matei, I. Bajusz, Castrul roman de la Romita-Certiae. Das Römerkastell von Romita-Certiae, Zalău. Matei-Popescu 2004 - Fl. Matei-Popescu, Trupele auxiliare romane din Mesia Inferior, SCIVA 52–53, 173–242. Matei-Popescu 2004a – Fl. Matei-Popescu, Participarea trupelor auxiliare din Moesia Inferior la războaiele dacice, Argesis 13, 123-129. Matei-Popescu 2004-2005 – Fl. Matei-Popescu, Barbara Pferdehirt, Römische Militärdiplome und Entlassungsurkunden in der Sammlung des Römisch-Germanischen Zentralmuseums, Kataloge vor- und frühgeshichtlicher Altertümer, Bd. 37, 1-2, Moguntiae 2004, EN 14-15, 212-218 Matei-Popescu 2006–2007 – Fl. Matei-Popescu, Auxiliares Moesiae Superioris tempore Domitiani et constitutionis CIL XVI 41, EN 16-17, 2007-2008, 31-48. Matei-Popescu 2007 – Fl. Matei-Popescu, Participarea legiunilor din Moesia Inferior la expeditile dacice ale lui Traian (participatio legionum a Moesia inferiori in expeditione Daciae Traiani), Dacia Felix, 290-300. Matei-Popescu, entea 2006 – Fl. Matei-Popescu, O. entea, de participatione Moesiae Superioris Auxiliares in bello cum Dacia Traiani, Dacia NS. 50, 127-140. Matei-Popescu, Entea 2006a – Fl. Matei-Popescu, O. entea, Trupele auxiliare din Germania Inferior i expediţiile dacice sed impăratului Traian, Daci si romani, 47–56. Matei-Popescu, entea 2006b – Fl. Matei-Popescu, O. entea, Participarea trupelor auxiliare din Moesia Superior et Moesia Inferior la cucerirea Daciei, Dacia Augusti Provincia, 75-120. 210

Maxield 1981 - Valerie A. Maxield, Decorations Militaris Exercitus Romani, London. Mayerson 1989 - P. Mayerson, De Sensu Limensi (λ'μιτον) in Papyri, ZPE 77, 287-291. Mărgărit-Tătulea 1994 – C. Mărgărit-Tătulea, Romula-Malva, Bucharest. Merkel 1964 - R. Merkel, Fr. Altheim-R. Steihl, Die Araber in der Alten Welt I, Berlin. Millar 1993 - F. Millar, The Roman Near East 31 BC - AD 337, Cambridge, Massachusetts, London, Harvard University Press. Mirković 2008 – M. Mirković, Ein neues Diplom aus Pannonia peius und RMD V 401: wo sind die übrigen fünf Kohorten geblieben?, ZPE 166, 285–290. Mitford 1980 - T.B. Mitford, Cappadocia et Armenia Minor: Historia Limes, ANRW II 7, 2, 1170–1228. Mócsy 1974 - A. Mócsy, Pannonia et Moesia Superior. Historia Provinciae Danuvii Medii et Imperij Romani, Londinio-Boston. Moga 1970 - M. Moga, Praesidium Romanum in Tibiscum, ActaMN 7, 135-149. Moga 1971 - M. Moga, Pagus Tibiscensis. Quod attinet ad territorium rusticum Ulpiae Traianae, Tibiscus 1, 41-50. Mommsen 1910 – H. Mommsen, Die Conscriptionsordnung der römischen Kaiserzeit, Gesammelte Schriften 6, 20–117. Mugnai 2011 – N. Mugnai, Novum diploma militare per le truppe della Dacia peius, ZPE 177, 277-280. Myers 2010 - EA Myers, Ithraeans and the Middle East Roman. Sources Reassessing, Cambridge. Nagy 1937 – T. Nagy, Aquincumi ronatkozású Kiadatlan heletatos köemlékek Szentendréröl, AÉrt 50, 85–115. Nagy 1954 – T. Nagy, Az Albertfalvai Katonai Diploma II, AÉrt 81, 104–115. Nagy 1973 - T. Nagy, Ulcisia Castra (Problemata historica praesidiis II centuriae III, Budapest Régiségei 23, 53–57. Negin 1998 - A.E. Negin, Cataphractas Sarmaticas prototypa equitum Romanorum cataphractarii, JRMES 9, Nemeth 1997 - E. Nemeth, Die Numeri im römischen Heer Dakiens, EN 7, 101-116 Nemeth 2004 - E. Nemeth, Cohors I Aelia Gaesatorum milliaria, Die Identität einer römischen Hilfstruppe, Orbis Antiquus, 639-650. Nemeth 2005 - E. Nemeth, Die Armee im Südwesten des römischen Dakien / Exercitus in parte meridionali-occidentalis Daciae Romanae, Timisoara Nemeth 2007 - E. Nemeth, Politische und militärische Beziehungen zwishen Pannonien und Dakien in der Römerzeit / Politica et militaris relationes inter Pannoniam et Daciam temporibus Cluj-Napoca Nemeti 2004 - S. Nemeti, Nemeti, I dii patrii dei Bene Agrud, Orbis antiquus, 643-650 Nemeti 2005 - S. Nemeti, Syncretismus religiosus in Dacia Romana, Cluj-Napoca Nemeti. 2006 - S. Nemeti, Dacia ... in formam provinciae redacta, Dacia Augusti Provincia, 271-288. Nock 1952 - AD Nock, Exercitus Romanus et Annus Religiosus Romanus, HhR 45, 4, 187-252. Oldenstein-Pferdehirt 1983 - Barbara Oldenstein-Pferdehirt, Die römischen Hilfstruppen nördlich des Mainz. – Forschungen zum obbergermanischen Heer 1, JRGZM 30, 303-348. Onofrei 2009 - C. Onofrei, Recruitio et manipulatio in orbe Romano, prope et ultra fines Romanos. Colloquium de Târgovişte habita, October 16–17, 2008 (ed. O. entea, IC Opriş), Bucharest 2009, 315–328. Paki 1988 – Adela Paki, Incolae Daciae Porolissensis, I, Porolissum, Acta MP 12, 215-226. 211

Parker 1975 - S. T. Parker, Recognitio Decapolis, JBL 94, 3, 437-441. Parker 1987 - ST Parker, de Finibus Romanis in Central Jordan: Interim Relatione de Limes Arabico Project: 1980-1985, BAR 340, Oxford. Parker 1991 - ST. Parker, De Natura Finis Arabici Romae, Limes 15 Exoniae, 498–504. Pârvan 1909 – V. Pârvan, Die Nationalität der Kauleute im römischen Kaiserreiche: eine historisch-epigraphische Untersuchung, Breslau. Pârvan 1926 – V. Pârvan, Getica, Bucharest. Pârvan 1974 – Pârvan, Initia vitae Romanae ad ostium Danubii 2, Bucharest. Petculescu 1982 - L. Petculescu, Novae inventae epigraphicae apud Castrum Micia, Potaissa 3, 84-89. Petculescu 1982a – L. Petculescu, Dacis phaleris Romanis condens, ActaMN 19, 291–300. Petculescu 1987 – L. Petculescu, Horrea militaria Romana in Dacia, SJ 43, 66–76. Petculescu 2002 - L. Petculescu, Apparatus militaris sagittariorum orientalium in Dacia Romana, Limes 18 Amman, 765-770. Petculescu, Gherghe 1979 – L. Petculescu, P. Gherghe, Galea Romana a Bumbeşti, SCIVA 30, 4, 603–606. Petica, Zrinyi 2000 – M. Petica, A. Zrinyi, Bone Objecta in collectione musei Comitatus Mure, Marisia 26, 123–127. Petolescu 1971 – C.C. Petolescu, Dacia inferior provincialis Coverage, SCIV 22, 3, 411–423. Petolescu 1972 – C.C. Petolescu, Cohors II Hispanorum in Micia, Sargetia 9, 43–50. Petolescu 1974 – C.C. Petolescu, Notae Epigraphicae (II), SCIVA 25, 4, 595–604. Petolescu 1975 – C.C. Petolescu, Palmyreni sagittarii dans un nouveau diplôme militaire de la Dacia Supérieure, Latomus 34, 4, 1975, 1020–1023 = Palmyreni sagittarii in novo diplomate militari a Dacia Superiore edita, SMMIM 7-8, 89–92. Petolescu 1976 – C.C. Petolescu, Notae Epigraphicae (III), SCIVA 27, 3, 393–398. Petolescu 1977 – C.C. Petolescu, Un consularis III Daciarum recement connu, Epigraphica. Travaux dediés au VIIe Congres International d`Epigraphie grecques et latine (ed. D. M. Pippidi, Em. Popescu) (Constantza, 9-15 Septembris, 1977), Bucharest, 159–167. Petolescu 1979 - C.C. Petolescu, Palmyreni sagittarii qui sunt in Dacia Superiore, SCIVA 30, 1, 105–109. Petolescu 1983 - C.C. Petolescu, Chronica Epigraica Romanorum (II, 1981-1982), SCIVA 34, 4, 368–369. Petolescu 1984 – C.C. Petolescu Epigraic Chronica Romania (III, 1983), SCVA 35, 4, 375-382. Petolescu 1986 - C.C. Petolescu, Chronica Epigraica Romanorum (V, 1985), SCVA 37, 4, 345–349. Petolescu 1986a - C.C. Petolescu, Les camp de la zone sud-carpatique de la Dacia, Limes 13 Aalen, 510–4. Petolescu 1995 - C.C. Petolescu, Auxiliares e Dacia Romana (I), SCIVA 46, 1, 35–49. Petolescu 1995a - C.C. Petolescu, Dacia Romană Auxiliares (II), SCIVA 46, 3-4, 237–275. Petolescu 1996 - C.C. Petolescu, Dacica Auxiliaris Romanian (III), SCIVA 47, 1, 21–39. Petolescu 1998 - C.C. Petolescu, Dacia et phaenomenon orientale. Praeliminaris Studii in R. Turcan, Cultus Orientales in Mundo Romano (trans. M. Popescu), Bucharest. Petolescu 2001- C.C. Petolescu, Nova Diploma militaris de provincia Daciae inferioris, Oltenia 13, 69-76. Petolescu 2002 - C.C. Petolescu, Auxilia Dacica. Conlatio historica militaris de Dacia in Bucharest. 212

Petolescu 2004 - C.C. Petolescu, Sacerdotes cohortis I Sagittariorum, Drobeta 14, 38–45. Petolescu, Matei-Popescu 2008 – C.C. Petolescu, F. Matei-Popescu, Praesentia Exercitus Romani a Moesia inferioris Danubii septentrionalis et Institutio Provinciae Daciae inferioris, Die römischen Provinzen. Begrif et Grundung. Colloquium Cluj-Napoca, 28 Septembris – 1 Octobris 2006 (Hrsg. I. Piso), Cluj-Napoca, 357–367. Petolescu, Berciu 1976 – C.C. Petolescu, I. Berciu, Les cultes orientaux dans la Dacia meridionale, Leiden. Petolescu, Ciolan 1984 - C.C. Petolescu, T. Ciolan Destructio Campulung (Jidova), StComCâmpulung 3, 15–19. Petolescu, Mărghitan 1974 – C.C. Petolescu, L. Marghitan, Tegulae et laterales e thermis Micia caelati, MN 1, 247-258. Petolescu, Popescu 2004 - C.C. Petolescu, A.T. Popescu, Ein neues Militärdiplom für die Provinz Moesia peius, ZPE 148, 2004, 269-276= Nova Diploma Militaris Moesiae inferioris Provinciae, Studia Historica et Heologica, 73-92. Petrescu 1985–1986 – MS Petrescu, Armamentarium Fragmenta inventa apud Fort Tibiscum, (I), ActaMN 22–23, 521–526. Petrescu, Rogozea 1990 – M.S. Petrescu, P. Rogozea: Tibiscum - principium magni lapidis castelli (I), Banatica 10, 107–136. Petrovszky 2004 – R. Petrovszky, Das Militärdiplom des Atrectus, Historischer Verein der Pfalz: Mitteilungen des Historischen Vereins der Pfalz, 102, 10-17. Pferdehirt 2004 - Barbara Pferdehirt, Römische Militärdiplome und Entlassungsurkunden in der Sammlung des Römisch-Germanischen Zentralmuseums (Kataloge vor- und frühgeshichtlicher Altertümer, Bd. 37, 1-2), Mainz. Plaum 1960 - H.G. Plaum, Les carrières procuratoriennes équestres sous le Haut-Empire romain, I-III, Paris. Piso 1978 - I. Piso, Epigraphica (X), ActaMN 15, 179-187. Piso 1980 – I. Piso, Beiträge zu den Fasten Dakiens im 3. Jahrhundert, ZPE 40, 273-282. Piso 1983 - I. Piso, Epigraphy (XIV). Inscriptiones ex Apulo, ActaMN 20, 103–111. Piso 1985 - I. Piso, Zur Entstehung der Provinz Dacia Porolissensis, Römische Geschichte, Altertumskunde und Epigraphik, Festschrift für Artur Betz zur Vollendung seines 80. Lebensjahres (Hgg. E. Weber, G. Dobesch), Archäologisch-Epigraphische Studien 1, Wien. 1985, 471-481. Piso 1988 - I. Piso, Prosopographia Coloniae Dacicae Sarmizegetusae (I), ActaMN 24–25, 163–170. Piso 1993 - I. Piso, Fasti Provinciae Daciae, Bonn. Piso 1996 - I. Piso, Les estampilles tégulaires de Sarmizegetusa. EN 6, 153–200. Pizo 2001 - I. Piso, Studia Porolissensia (l). Le temple dolichénien, ActaMN 38, 1, 221–237=I. Piso, Studia Porolissensia: le temple dolichénien, An der Nordgrenze des Römischen Reiches: Studien selecta (1972–2003), Stuttgart, 2005, 467–486. Piso 2004 - I. Piso, Le dieu Yarhibol a Sarmizegetusa, Studia Historica et Archaeologica. In Honorem Magistrae Doina Benea, Timisoara, 299-304. Piso, Benea 1984 – I. Piso, Doina Benea, Das Militärdiplom von Drobeta, ZPE 56, 263–295. Piso, Benea 1999 - I. Piso, Doina Benea, Epigraphica Tibiscensia, ActaMN 36, 1, 91–108. Piso, Martius 2008 - I. Piso, F. Marcu, La cohort I Augusta Ituraeorum en Dacie, ActaMN 43–44, 167–177. Piso, Ţentea 2011 – I. Piso, O. entea, A nouveau palmyrénien temple à Sarmizegetusa, Dacia NS 55 (in apparatu). PME – H. Devijver, Prosopographia militarum equestrium quae fuerunt ab Augusto ad Gallienum I 1976, II 1977, III 1980, IV (Suppl. 1), Louvain 1987. 213

Pollard 2000 - N. Pollard, Slodiers, Oppida et Civilia in Syria Romana, Ann Arbor. Pontos Euxeinos - Pontos Euxeinos, 10. Beiträge zur Archäologie und Geschichte des antiken Schwarzmeer- und Balkanraumes, (ed. S. Conrad, R. Einicke, A.E. Furtwängler, H. Löhr, Anja Slawisch), LangenWeissbach, 2006. Pop 2006 – H. Pop, munitiones Daciae ab occidentali et septentrionali Romania, Cluj-Napoca. Popa, Berciu 1978 - Al. Popa, I. Berciu, Leculte de Iupiter Dolichenus dans la Dacia romaine (EPRO 69), Leiden. Popescu 2004 - M. Popescu, Religion dans l'armée romaine de Dacia, Bucharest. Popescu, Popescu 1970 – Em. Popescu, Eugenia, Popescu, Praevia relatio de excavatis anno 1962-1967 in castris Romanis prope Cîmpulung-Muscel (Jidava), MCA 9, 251-263. Potter 1996 - D. Potter, Imperatores, Eorum Fines et Vicini: Scopus Mandati Imperialis, Exercitus Romanus in Oriente, 49-66. Potts 1997 - D. T. Potts, de relatione Romana cum Persico Sino ab Risu Charace Spasinou (127 a.C.n.) ad Regnum Shapur II (AD 309-379), de Early Romanorum Imperio in Oriente (ed. Susan Alcock); Oxford 1997, 89-107. Poulter - D. Poulter, Imperatores, eorum fines et vicini: ambitum mandati imperialis" Prammer 1989 - J. Prammer, Das römische Straubing, Ausgrabungen - Schatzfund - Gäubodenmuseum, Munich-Zurich. Radnóti 1969 – A. Radnódi, Legionen und Auxilien am Oberrhein im I. Jh. N. Ch., Limes 8 Cardiff, 138-155. Radnóti, Barkóczi 1951 – A. Radnódi, L. Barkócsi, de Distributione Militum in Pannonia inferiori Saeculo II AD, ActaArchHung 1. Rajtár 1994 – J. Rajtár, Wafen und Ausrüstungsteile aus dem Holz-Erde-Lager von Iza, Militaris Apparatu contextui (ediderunt Carol van Driel-Murray). Acta Nonae Conferentiae Internationalis de Equipmento Militari Romano, Leyden 1994, JRMES 5, 83–95. Rajtár 1997 - J. Rajtár, Temporäre römische Militärlager in der Slowakei, Limes 16 Rolduc, 473-477. Reuter 1999 - M. Reuter, Studien zu den numeri des Römischen Heeres in der Mittleren Kaiserzeit, BerRGK 80, 359–569. Rey-Coquais 1978 - JP Rey-Coquais, Syria Romaine, de Pompée a Diocletien, JRS 68,. 45–73. Robert 1993 - J.-N. Robert, Roma in Sinas. Sur les route de la soie au temps des Césars, Paris. Der römische limes in sterreich: führer zu den archäologischen Denkmälern (eds. H. Friesinger, F. Krinzinger), Wien. Le Roux 1986 - P. Le Roux, Les diplomames militares et l'évolution de l'armée romaine de Claude à Septime Severe: auxilia, numeri et gentes, Heer und Integrationspolitik, 347–374. Rowell 1937 - HT Rowell, Numerus, RE 17, 1327-1342; 2537–2554. Rostovtzef 1926 - M. Rostovtzef, Historia socialis et oeconomica Romani imperii, Oxford. Roxan 1973 - Margaret Roxan, in Auxilia Mauretaniae Tingitanae, Latomus 32 4, 838-855. Roxan 1981 - Margaret M. Roxan, Distributio Diplomatis Militaris Romani, Epigraphische Studien 12, 265-286. Roxan 1986 - Margaret M. Roxan, Observationes de causis mutationum in diplomate formulae circa 140 AD, Heer und Integrationspolitik, 265–292. Roxan 1999 - Margaret M. Roxan, Duae Diplomatis Pannoniae inferioris Completae, ZPE 127, 249-273. 214

Ruscu, Ruscu 1996 – D. Ruscu, Ligia Ruscu, Arriani EKTAΞIΣ KATA AΛANΩN et defensivum consilium imperii Romani in aetate Hadriani. Die Schlachtordnung gegen die Alanen by Arrian, EN 6, 205–259. Russel Robinson 1975 - H. Russel Robinson, on Armor of Imperial Rome, London 1975. Russu 1959 - I.I. Russu, Castrul si garzizoana de la Buciumi, SCIV 10, 2, 305–320. Russian 1960 - I.I. Russu, Inscriptiones Daciae, MCA 6, 871–695. Russiae 1967 - I.I. Russu, Notae Epigraphicae, SCIV 18, 1, 167–182. Russu 1967a – I.I. Russu, Thraces in Dacia Romana, ActaMN 4, 85–105. Russiae 1968 - I.I. Russu, Russu, Epigrammata XI. Inscriptiones Daciae Porolissensis, ActaMN 5, 451-470. Russian 1969 - I.I. Russu, elementa Syriaca in Dacia Carpathiana eorumque munus in "colonizatione" et romanizatione provinciae, ActaMN 6, 176-186. Russian 1972 - I.I. Russu, Auxilia Provinciae Daciae, SCIV 23, 1, 63–77. Russian 1978 - I.I. Russu, De antiquis Inscriptionibus Olteniae et Munteniae (Referendo in Inscriptione Daciae Romanae II), Drobeta 3, 184-195. Rusu-Pescaru, Alicu 2000 – Adriana, Rusu-Pescaru, D. Alicu, templa Romana in Dacia, 1, Deva. Saddington 1975 - D. B. Saddington, Race Relationum in Imperio Early Romano, ANRW II, 3, 112-137. Saddington 1975a - D. B. Saddington, De progressu auxiliorum Romanorum ab Augusto ad Traianum, ANRW II. 3, 176-201. Saddington 1986 – D.B. Saddington, Statio Regimentorum auxiliaris in Germania Superiore per tempus Iulio-Claudianum, Limes 13 Aalen, 779-781. Saddington 1982 - D. B. Saddigton, Progressus auxiliorum Romanorum a Caesare ad Vespasianum (49 BC-79 AD), Harare. Sági 1954 – K. Sági, Die Ausgrabungen im römischen Gräberfeld von Intercisa im Jahre 1949, ActaArchHung 33, 75 Salamon 1977 – Salamon Agnes, Csontműhely Intercisában, AÉrt 103.2, 205–215. Sleigh 1970 - S. Sanie, Inscriptio billinguis tibiscensis. A. Pars Palmyrena, Dacia N.S. 14, 405-409. Sanie 1981 - S. Sanie, cultus orientalis in Dacia Romana (I). Syrus et Palmyrene Cults, Bucharest. Sleigh 1981a – S. Sanie, Un nouveau fragment d'inscription palmyrénienne de Tibiscum et quelques considerations sur les epigraphies palmyréniennes de Dacia, Dacia N.S. XXV, 359–362. Sleigh 1993 - S. Sanie, Quaedam condiciones rei politique et démographique de la Dacie d`est dans la periode Domitien-Trajan, ActaMN 26–30 I. 1, 1989-19, 17. Sleigh 1995 – S. Sanie, Unele. aspectus rei publicae ac demographicae Daciae Orientalis in periodo Domitiani-Traiani, Ex historia Europae romanae (ed. M. Bărbulescu), Varadini. Sanie 1996 - S. Sanie, Figulus cum inscriptionibus et tegulis impressis repertis in Barboşi-Galaţi, SCIVA 47, 2, 145-148, 154. Sleigh 1999 - S. Sanie, Classica et Orientalia (V), SCIVA 50, 3-4. , 171-183. Sanie 2001 - S. Sanie, Daco-Romani, Romanians et Allogenes, in Historia Romaniana, II, Bucharest, 374–376. Sarnowski 1987 – T. Sarnowski, Zur Truppengeschichte der Dakerkriege Traians, Germania 65, 1, 107–122. Sartre 1981 - M. Sartre, Le territoire de Canatha, Syria 58, 343–357. Sartre 1991 - M. Sartre, Oriens Romanus. Provinces et societes provinciales en mediterranee orientale d'Auguste aux Severes (31 before J.-C.-235 après J.-C.), Paris. Sartre 2005 - M. Sartre in Medio Oriente sub Roma, Cantabrigiae, Massa, Londinii 2005 (fr. Edition D'Alexandre à Zénobie: Histoire du Levant antique, IVe siècle av. J.-C. – IIIe siècle ap. -C., Paris, 2001). 215

ašel 1973 - J. ašel, Canal Traiani ad "portam ferream", JRS 63, 80-85. Saxer 1967 - R. Saxer, Studia in Tribulationes Exercitus Imperialis Romani ab Augusto ad Diocletianum, Studia Epigraphica 1, Coloniae-Graz. Schlumberger 1971 - D. Schlumberger, Les quatre tribus de Palmyre, Syria 48, 121-133. Schön 1988 - Dorit Schön, Cultus Orientalis in Austria Romana, Vindobonae-Coloniensis Graz. Schulten 1927 – A. Schulten, Numantia. Excavation Results 1905-1912, Vol. III, Castra Scipionis, Munich. Schmidt-Colinet, Staufer, al-Assad 2000 - Schmidt-Colinet, Annemarie Staufer, K.al-Assad, textorum Palmyrena. Nova et vetera, Damascenus Rerum Italicarum 8, Moguntiae. Schindel 2010 – N. Schindel, Fragmentum diplomatis militaris Moesiae inferioris (AD 136), ZPE 174, 259-263. Selem 1980 - P. Selem, Religiones Orientales in Pannonia Romana. Partes in Iugoslavia (EPRO 85), Leiden. Seyrig 1937 - H. Seyrig, Arms et costumes iraniens de Palmyre, Syria 18, 3-31. Seyrig 1941. - H. Seyrig, Inscriptiones greques de l'Agora de Palmyre, Syriae 22, 223-270. Seyrig 1941a – H. Seyrig, Le statuta de Palmyre, Syria 22, 155–175. Sidebotham 1985 - J.E. Sidebotham, Politia Oeconomica Romana in Erythra halassa, 30BC–AD 217, Mnemosine Suppl. 91, Leidensis. Sidebotham 1991 - J.E. Sidebotham, Portus of the Read Sea and the Way to India, Rome and India, 12-38. Southern 1989 - Pat Southern, on Numbers of the Roman Imperial Army, Britannia 20, 81-140. Spaul 1994 - John E. H. Spaul, Ala II Praediocletian Exercitus Imperatorum Romanorum Auxiliaris Equitum Unitarum, Andover. Spaul 2000 - JEH Spaul, Cohors 2. Brevis historia signa peditum auxiliariorum exercitus Romani imperialis. BAR 841. Oxoniae. Speidel 1974 - MP Speidel, Exercitus Arabicus, Latomus 33, 934-939. Speidel 1975 - MP Speidel, Excita unitatum ethnicorum in imperiali exercitu Romano, ANRW II, 3, 201-231. Speidel 1977 - MP Speidel, Exercitus Romanus in Arabia, ANRW II 8, 687-730. Speidel 1977a – M.P. Speidel, Mille Tracian Tiro Mauretaniae Tingitanae, Antiquitates africaines 11, 167-173. Speidel 1984 - MP Speidel, Palmyrene Irregulares in Koptos, BASP 21, 221-224. Speidel 1992 - MP Speidel, Garisson Romanus Nubia, RAS II, 240-275 = MP Speidel, praesidium Romanum Nubiae, ANRW II 10, 1, 1988, 767-798. Speidel 1992a - M.P. Speidel, Ala Celerum Philippiana, Tyche 7, 217-220. Speidel 1992b - M.P. Speidel, Domus militis, RAS II, 467-482. Speidel 1992c - M.P. Speidel, Career of Strator and Custodian Summus, RAS II, 137-139. Speidel 2005 – MSc. Speidel, Regula Romana in Commanege, Scripta Classica Israelica 24, 2005, 85-100. Speidel 2007 – MSc. Speidel, Progressio virium Romanarum in Anatolia septentrionali: Novum testimonium Historiae Exerciti Cappadocici, Exercitus Romani Latei in Medio Oriente a Diocletiano usque ad Conquestum Arabum. Colloquium de Potentia, Acerenza et Matera, Italia, die Maii 2005 (eds. AS Lewin, P. Pellegrini). BAR 1717, Oxford, 73-90=Speidel 2009. Speideil 2009 – M.A. Speidel, Exercitus and Rule of the Roman Empire during the Great Empire, Stuttgart, 595-631. Speidel, Dimitrova-Milčeva 1978 – M.P. Speidel, A. Dimitrova-Milceva, De Cultu Geniorum in Exercitu Romano et de Novo Militari Numine, ANRW II. 16.2, 1542-1555. 216

Strobel 1984 - K. Strobel, Studia in bellis Dacicis Traiani. Studia de Historia Medii et Inferioris Danubii in Imperio Heyday, (Antiquitas I 33), Bonn. Strobel 1989 - K. Strobel, Bella Danubii Domitiani (Antiquitas I 38), Bonn. Suceveanu, Barnea 1991 - Al. Suceveanu, Al. Barnea, La Dobroudja romaine, Bucharest. Sullivan 1977 - R.D. Sullivan, Commagene dynastia, ANRW II 8, 732-798. Sullivan 1990 - R.D. Sullivan Regium Medio Orientis et Romae 100-30 BC, Toronto Bufalo-London 1990. Syme 1971 - R. Syme, Papers Danubian, Bucureşti. Szabo 1986 - K. Szabo, Le camp romain d'Intercisa - récente trouvaille du Danubius, Limes 13 Aalen, 421-425. tefánescu 2005 – Atalia tefánescu, Notae quaedam de culturis orientalibus in Exercitu Romano Daco, Banatica 17, 211-218. Szilágyi 1933 - J. Szilágyi, Inscriptiones tegularum Pannonicarum. Miss, Miss. II.1, Budapestini. Szilágyi 1942 – J. Szilágyi, Societates auxiliares Roman, eorum notat latericia et deposita in Pannonia, ArchErt 3, p. Szilágyi 1943 - J. Szilágyi, Dácia nyugati határának első védelmi vonala és helyőrségei (Prima linea defensionis termini occidentalis Daciae eiusque praesidiis). Közlemények az Erdélyi nemzeti museum és régiségtárából 1943, 1. Szilágyi 1946 - J. Szilágyi, a dáciai era -helyörségei és a katonai téglabélygek (ratio defensionis nautarum), Diss.pann. II 21, Budapestini. Szilágyi 1952 - J. Szilágyi, Praesidia Romana in Pannonia septentrionali collocata - Fines Quad-Sector Imperii, ActaArchHung 2, 189-220. Szilágyi 1954 - J. Szilágyi, Les Variations des centers de prépondérence militaire dans les provinces frontieres de l`Empire romain, ActaArchHung 4, 117-223. Stefan 1944 – Gh. tefan, Le camp romain de Drajna de Sus, Prahova department, Dacia 9–10, 115–144. Tacheva-Hitova 1983 - Margarita Tacheva-Hitova, Cultus Orientalis in Moesia Inferior et Comitum (5th Century aC - 4th Century AD) (EPRO 95), Leiden. Rolling stock 2006 - J.D. Thabor, Dynastia Iesu: Nova Historica Inquisitio in Jesum, Regiam Familiam, et Nativitatem Christianismi (Lipsiae, Toronto, London, Sydney). Teixidor 1987 - J. Teixidor, Nomadisme et sédentarisation en Palmyrène, Sociétés urbaines, rurales sociétés dans l'Asie Mineure et la Syrie hellénistique et romaines, Colloque Strasbourg 1985 (ed. E. Frézouls), Strasbourg, 49-55. Tejral 1986 - J. Tejral, Novae institutiones pro basi Romana. in Burgstall prope Mušov in Moravia australi, Archaeologiské rozhledy 38, 395-410; 463-466. Tejral 1997 - J. Tejral, Militaria Romana Influentia et Nativae septentrionalis medii Danubii in 1st centuria AD, Limes 16 Rolduc, 531-536. Timoc 2000 - C. Timoc, Itureenii in provincia Dacia, AB 7-8, 1999-2000, 377-385. Timoc 2008 – C. Timoc, Prelucrarea osului i cornului, Dacia în sistemul latioris roman. Cu privire la atelierele meşteşugăreşti locale (ed. Doina Benea et al.), BHAUT 9, Timisoara, 256-284. Tocilescu 1902 - Gr. Tocilescu, Monumente epigraice i sculpturale sed Muzeului de Antichităţi din Bucuresci, Bucureşti. Toth 1978 - E. Toth, Porolissum. Castellum in Moigrad, Régészeti Füzetek Ser. II N. 19, Budapest. Tóth 2003 - E. Tóth, Occupatio Pannoniae, Exercitus Romanus in Pannonia, 19-24.

217

Traiani. Ein Kaiser-Trajan. Ein Kaiser der Superlative am Beginn einer Umbruchzeit?, (edidit A. Nünnerich-Asmus), Mainz am Rhein, 2002. Tudor 1933 - D. Tudor, Custodes Romuli et eius circumstantium (emendationes et renovationes), AO 12, 228- 237 . Tudor 1935 - D. Tudor, Inventiones nonnullae e Dacia inferiori, AISC 2, 1933-1935, 181-191. Tudor 1978 - D. Tudor, Romana Oltenia, 4th edition, Bucharest. Tudor, Vlădescu, Poenaru-Bordea 1973 – D. Tudor, CM Vlădescu, Gh. Poenaru-Bordea, Arutela IV, Observationes archaeologicae Campaign 1969-1970, SMMIM 6, 12-26. Turcan 1989 - R. Turcan, Les kultes orientaux dans le monde romain, Paris - Orientales cultus in orbe Romano, trans. Mihai Popescu, Bucharest 1998). entea 2003 – O. entea, Legio XIII Gemina et Alburnus Maior, Apulum 40, 253-265. Entea 2004 – O. Entea, Cohors I Ituraeorum sagittariorum equitata milliaria, Orbis Antiquus, 806–815. entea 2005 – O. entea, De duobus punctis systematis defensionis Romanae ab Inferiore Danubio - significationibus et hypothesibus, Argesis 14, 179-186. entea 2007 – O. entea, Religio Syriaca e provinciis Danubiis per Principatum tempus, Dacia Felix, 209-218. entea 2007a – O. entea, Auxilia commagenorum in Dacia, ActaMN 41, 141–160. entea, Matei-Popescu 2004 – O. entea, Fl. Matei-Popescu, Alae et Cohortes Daciae et Moesiae. Recensio et renovatio Ala2 et Cohors2 by J. Spaul, ActaMN 39-40, I, 259-296. Vittinghof 1950 – F. Vittinghof, Zur angeblichen Barbarisierung des römischen Heeres durch die Verbände der Numeri, Historia 1, 389–407. Ubl 1979- H. Ubl, Neues zum römischen und babenbergeschen Klosterneuburg, Jahrbuch des Stiftes Klosterneuburg N. F. 11, 99 sqq. Ubl 1981 – H. Ubl, Die Freilegung der Porta Principalis Dextra des Alenlagers Comagena. (Tulln), Mitteilungen der Gesellschaft der Freunde Carnuntums 1, 24–36. Ubl 1991 – H. Ubl, Stiftmuseum Klosterneuburg I. Das römische Lapidarium, Klosterneuburg. Ubl 2004 – H. Ubl, Comagena (Comagenis)/Tulln am norischen Donauufer und die Ala I Commagenorum, Römische sterreich 26, 2003 (2004), 31–38. Ubl 2004a – H. Ubl, Eine Bauinschrift aus dem Alenlager Comagena, Tulln, Römisches sterreich 26, 2003, 26–30. Visa 1986 -- Zs. Visy, Die Kryptotopographische TruppenaufzÑhlung in den Auxiliardiplomen von Pannonien, Heer und Integrationspolitik, 482–517. Visa 1989 - Zs. Visy, Neue römische Inschriftsteine aus Pannonien, Specimina nova dissertationes ex Instituto Historico Universitatis Quinqueecclesiasis de Iano Pannonio nominatae 1989 (1992), 25-42. Vladescu 1974-1975 – Cr.M. Vlădescu, Meditationes de typologia armamentorum Romanorum ex Dacia Inferior, SMMIM 7-8, 23-54. Vladescu 1986 - Cr.M. Vladescu, Munimenta Romana a Dacia Inferior, Craiova. Vlădescu, Poenaru-Bordea 1978 – Cr.M. Vlădescu, Gh. Poenaru-Bordea, investigatio archaeologica in castris Romanis Arcidava, vicus Enoşeşti, Piatra-Olt commune, districtus Olt, SMMIM 11, 137–42. Vorbeck 1980 – E. Vorbeck, Die Militärinschriften aus Carnuntum, Wien 1980. Vulpe, Barnea 1968 – R. Vulpe, I. Barnea, Ex historia Dobruja, II, Bucharest. Wagner 1938 – W. Wagner, Die Dislocation der römischen in den Provinzen Noricum, Pannonien und Dakien von Augustus bis Galienus, Berlin. Will 1957 - Ernest Will, Marchands et chefs de caravane à Palmyre, Syria 34, 3-4: 262-277. Ambulate 1965 - N. Walke. Das Römische Donaukastell Straubing-Sorviodurum. Limesforshungen Team III, Berlin. 218

Webster 1985 - G. Webster, The Roman Imperial Army of the First and Second Centuries AD, London. Weiss 1997 – P. Weiss, Neue Militärdiplome, ZPE 117, 227–268. Weiss 2004 - P. Weiss, Zwei vollständige Konstitutionen für die Truppen in Noricum (8 Septembris 79) und Pannonia deterior (27. Septembris 154), ZPE 146, 239–254. Weiss 2008 – P. Weiss, Militärdiplome für Moesia (Moesia Superior, Moesia inferior), Chiron 38, 267–316. Wheeler 1993 - E.L. Wheeler, Limitations Methodological and Mirage of Roman Strategy, Acta historiae militaris 57, 24-30. Whittaker 1994 - C. R. Whittaker, Fines Imperii Romani. Studium sociale et oeconomicum, Baltimore. Wilkes 1996 - J.J. Wilkes, Danubius et Provinciae Balcanicae, CAH X2, 545–585. Wilkes MM - J.J. Wilkes, Provinciae Danubius, CAH XI2, 577-603. Wilkes 2005 - J.J. Wilkes, on Roman Dunaj: An Archaeological Survey, JRS 95, 124-225. Wola 1967 – ed. Will, Histoire politique du monde hellenistique (323–30 av. J.-C.), Vol. II: Des avenements d'Antiochos III et de Philippe Vala in des Lagides, Nancy. Wolf 2000 - H. Wolf, Das Herr Raetiens und seine "Militärdiplome" im 2. Jahrhundert n. Chr, BVB 65, 155–172. Iuvenes 2001 - G.K. Iuvenes, Trade Orientis Romae. International Trade and Imperial Policy, 31 BC-AD 305, London-New York. Zahariade 1999 - M. Zahariade, Quomodo et quando Legio XI Claudia ad Moesiam Inferiorem venit, Limes 17 Zalău, 599–607. Zahariade, Gudea 1997 – M. Zahariade, N. Gudea, Tit., de Fortiicatione Mesiae inferioris, (AD 86–275), Amstelodami. Zahariade, Dvorski 1997 – M. Zahariade, T. Dvorski, in Mesia Inferiorn Exercitus in Wallachia septentrionali (AD 101–118). Studium Epigraphicum et Historicum de Latere et Tile notat in Foro Romano Drajna de Sus, Bucharest. Zahariade, Lichiardopol 2006 – M. Zahariade, D. Lichiardopol, Componentia i structura armatei romane in nordul Munteniei intre anii 101–117, Dacia Augusti Provincia, 121-133 = Praesidium Romanum in N Wallachia anno Domini 101–118: compositione, magnitudine. compages, Romanus exercitus finesque. Papers Donated to David J. Aura in Sexaginta Quinto Natali ac Retiremento ex Historia Scotiae (ed. WS Hanson), JRA Suppl. 95, Portus Magnus R.I., 2009, 173-184. Zanier 1988 – W. Zanier, Römische dreilügelige Pfeilspizen, SJ 44, 7–25. Zanier, Guggenmos 1995 - W. Zanier, W.S. Guggenmos, Zur Herstellung romischer dreiplügeliger Pfeilspitzen, SJ 48, 19–25. Zeithen 2003 – Gabriele Zeithen, Römisches Bingen – Vom Beginn der römischen Herrschaft bis zum 3. Jahrhundert n. Chr., Vom Fastkeil zum Frankenschwert. Bingen - Geschichte einer Stadt am Mittelrhein, Band 2 der Binger Stadtgeschichte (Hrsg. G. Rupprecht, A. Heising), Moguntiae, 21–107. Zeithen 1997 - Gabriele Zeithen, Ex Oriente ad Rhenum - Orientalen im Römischen Mainz, Mainzer Arch. Zeitschr. 4, 111-186. Zotović 1966 – Ljubica Zotović, Les cultes orientaux sur le territoire de la Mésie Inférieure (EPRO 7), Leiden. 3

MAGAZINES, COLLECTIONES, CORPORATES, CATALOGI:

AB – Annales Banatului, Timisoara ABR – Antiques Bronzes in Romania, katalog wystawy, Bukareszt 2003 ActaArchHung – Acta Archaeologica Academiae Scientiarum Hungaricae, Budapest 219

ActaMN - Acta Musei Napocensis, Cluj-Napoca ActaMP - Acta Musei Porolissensis, Zalău ACUD - Acta Classica Universitatis Scientiarum Debreceniensis AÉ - Annus Epigraphicus, Paris 1888AEA - Annona Epigraphica Austriaca, 20 5-2 2004: Tyche 19, 2004, 237–250; 2005: Tyche 20, 2005, 217-258 2009: Tyche 25, 2010, 185–204 AÉrt – Archaeologiai Értesitö, Budapest. AISC – Annua Institutum Studiorum Classicorum, Kluż-Napoka. AJA - Acta Archaeologiae Americanae, Studia Anatolia Boston, Acta Britannici Instituti Ankara ANRW - Surge et Decline Orbis Romani, Berolini - Novi Eboraci AO - Arhivele Olteniei, Craiova Archaeological Information - Archaeological Information. Uwagi o Ur- i wczesnej history wyd. w. tj. Niemieckie Towarzystwo Prehistorii i Wczesnej Historii (DGUF), Bonn archaeologicae Survey, Pragae de Archaeologia Pannonii Romani (ed. A. Lengyel, GTB Radan), Budapest, 1980 Archaeologia, Budapest Argesis - Argesis, Stu haec et Communicationis Historiae, Piteşti AUB. - Annales Universitatis Scientiarum et Technologiae Budapestinensis. Banatului Montanus Museum, BAR B range – Renuntiatio comprehensiva archaeologica. Series Britannica BAR IS - Narrationes archaeologicae Britannicae - Series archaeologica BASP - Bulletin of the American Papyriarchal Society, Michigan BerRGK - Report of the German Archives Commission, Frankfurt a. M. BICS - Bulletin of the Institute of Classical Studies of the University of London BSAA - Bulletin of the archaeological Society of Alexandria BVB - Bavarian Vorgeschichts, Monachium CAH X2 - Cantabrigiensis Historiae Antiquae (secunda editio) X. de Imperio Augustano, 43 a.C.n. - AD 69, Cambridge, 1996 CAH XI2 - Cantabrigiensis Historiae Antiquae XI. Princeps Imperii, AD 70-192, Cambridge, 2000 CCA – Chronica Archaeologorum Romaniae, Bucureşti. CIL - Corpus Inscriptionum Latinarum, Berlin CSIR I 6 – J.C. Coulston, E.J. Philips, Hadrian's Murus occidentalis Tini septentrionalis et Carlistae, Corpus Signorum Imperii Romani, Wielka Brytania I, 6, Oxford 1988 CSIR II 5 - W. Boppert, Monumenta Monumenta militaria Moguntiae, Corpus Signorum Romani Imperii, Deutschland II, Germania Superior, Mogontiaci 1992 CSIR II 14 - W. Boppert, Rzymskie pomniki kamienne e pago Maguntino-Bingen, Corpus Signorum Romani Imperii, Germania II, 14 Germania Superior, Mainz 2005 Daci i Romani - Daci i Romani . 1900 et integrati Daciei in Imperio Romano, BHAUT 7 (red. Doina Benea), Timisoara, MMVI Dacia Felix – Dacia Felix. Michaeli Bărbulescu Oblata Study (ed. S. Nemeti, F. Fodorean, E. Nemeth, Irina Nemeti, S. Cociş, Mariana Pâslaru), Cluj-Napoca, 2007 Dacia N.S. — Dacii. Recensio archaeologiae et historiae antiquae, novae seriei, Bucureşti Dacia Augusti Provincia – Dacia Augusti Provincia. Crea provinciei. Acta symposii habita die 13-14 Octobris 2006 r. Museum nationale historiae romanae in Romania (ed. ES Teodor, O. entea), București,

DAP - Provinciae Daciae Augusti. Institutio Provinciae, exhibitio catalogi, Bucharest 2006 DissArch – Dissertationes Archaeologicae ex Instituto Archaeologico Universitatis de Rolando Eötvös nominatae Drobeta – Drobeta. Museum Regiorum Ferrearum, Turnu-Severin EN - Ephemeris Napocensis, Cluj-Napoca EPRO - Études préliminaires aux religiones orientales dans l'Empire romain, Leiden Epst - Epigraphische Studien, Düsseldorf Germania - Germania. Anzeiger der Römisch-Germanischen Kommission, Frankfurt am Main Heer und Integrationspolitik – Heer. und Integrationspolitik: Die Römischen Militardiplome als historische Quelle (ed. W. Eck, H. Wolf), Köln, Bohlau, 1986 History - History. Zeitschrift für Alte Geschichte, Stuttgart HPS - Hungaria Polis Studia HSCP - Harvard Studies in Classical Philologia HhR - Harvard heological Review IDR I - Inscriptions of Roman Dacia I. Diplomata militaria et cera Tabulettae (I.I. Russu), Bucharest, 1975 IDR II - Inscriptions of Roman Dacia I. Roman Dacia II. Oltenia et Muntenia (gr. Florescu, CC Petolescu), Bucharest, 1977 IDR III 1 - Inscriptiones Daciae Romanae III. Dacia Superior I, Area Australi-Occidentalis (territorium inter Danubium, Tisa et Mures), (II Russu, Milena Dušanić, N. Gudea, V. Wollmann), Bucharest, 1977 IDR III 2 - Inscriptiones Daciae Romanae III. Dacia Superior 2, Ulpia Traiana Dacia (Sarmizegetusa), II Russu, I. Piso, V. Dacia Superior 3, area centralis (territorium inter Ulpia Traiana, Micia, Apulum, Alburnum Maior, Valea Crişului), (II Russu, Oct. Floca, V. Wollmann), Bucharest, 1984 IDR III 4 - Inscriptiones Daciae Romanae III. Dacia Superior 4 (Area Orientalis), (II Russu), Bucharest, 1988 IDR III 5 – Inscriptiones d'Apulum (Inscriptiones de la Dacie Romaine – III 5), (I. Piso) vol. I – II, Paris IDRE I – Subtitles a Dacia Romaine. Inscriptiones externae de l`histoire de la Dacia (Ier – IIIe siècles) I. L`Italie et les Provinces occidentales, Bucharest, 1996 IDRE II - Inscriptiones e Dacia romaine. Inscriptiones externae de historia Daciae II. Zones du CIL III et du CIL VIII, Bucharest MM IGLS- Inscriptiones grecques et latines de la Syrie IFAO - L'Institut Francais d'Archeologie Orientale du Caire ILD - C.C. Petolescu, Inscriptiones Latinae ex Dacia, Bucharest, 2005 ILLPRON - M. Hainzmann - P. Schubert (Hrsg.), Inscriptionum lapidarium Latinarum provinciae Norici usque ad annum MCMLXXXIV repertarum indices (Berlin 1986-1987) ILS - H. Dessau, Inscriptiones Latinae Selectae. , Berolini, I-III, 1892-1916 ISM – Inscriptiones Scytiae Minoris IstMitt – Istambuler Mitteilungen, Istanbul JBL – Acta Litterarum biblicarum, Atlanta JRGZM – Jahrbuch des Römisch-Germanischen Zentralmuseum, Mainz JRMES – Acta instrumentorum militarium Romanorum, Oxford. Oakville JRS - Acta studiorum Romanorum, London Limes 8 Cardif - Fines Studiorum Romanarum 1969. 8th Congressus Internationalis Limesforschung Cardif 1969, Cardif 1974 Limes 13 Aalen – Studien zu den Militärgrenzen Roms III. Actus 13. Internationalen Limeskongresses Aalen 1983, Stuttgart 1986 221

Limes XV Exeter - Canterbury Fines Studiorum Romanarum 1989. Acta XV Congressus Internationalis Studiorum Finium Romanarum, Exeter 1991 Limes 16 Rolduc - Acta Conventus XVI Internationalis de Finibus Studiorum Romanorum, Rolduc 1995, Oxford 1997 Limes 17 Zalău - Proceedings of the XII Conventus Internationalis de Finibus Studiorum Romanorum, Zalău 1997, Zalău 1999 Limes 18 Amman – Acta XVIII Congressus Internationalis de Finibus Studiorum Romanarum Amman, Iordanis (septembris 2000) BAR 1048 (eds. P. Freeman, J. Bennett, Z. T. Fiema, B. Hofmann), Limes inquisitionis London - Limes inquisitionis. Studia de ordinatione finium imperii Romani ad Rhenum et Danuvium, Berlin, Mainzer arch., Zeitschr. - Acta archaeologica Moguntina MCA - Materia i Cercetări Arheologice, Bucureşti Miles Romanus - Miles Romanus in Provincia Dacia, presul de expoziţie, Cluj-Napoca, 1997 diplomata militaria - diplomata militaria. Inquisitionis collatio ad 2004 Berne loquitur (eds. M.A. Speidel, H. Lieb), MAVORS 15, Stuttgart 2007 MN - Muzeul Naţional, Bucureşti Orbis antiquus - Orbis antiquus. Studia in honorem Ioannis Pisonis (ed. Ligia. Ruscu, Carmen Ciogradi, R. Ardevan, C. Găzdac, C. Romani), Cluj-Napoca, 2004 Potaissa – Potaissa. Studii i comunicări, Turda RAS – M.P. Speidel, Exercitus Romanus Studiorum, I-II, Stuttgart 1984-1992 RIR - Revista Istorica Romana, Bucureşti RIU I - Inscriptiones Romanae Hungariae 1. Savaria, Scarbantia et Limes versus Ad Flexum-Arrabona (L. Barkóczi, A. Mócsy ) , Budapest 1972 RIU II - Inscriptiones Romanae Hungariae II. Salla-Mogentiana-Mursella-Brigetio (L. Barkóczi, A. Mócsy), Budapest 1976 RIU III - Inscriptiones Romanae Hungariae. Bend (L. Barkóczi, S. Soproni), Budapest 1981 RIU IV - Inscriptiones romanae Hungariae 4. Area inter Dravam et Limes sectionem Lusonium-Altinum (Sz. Burger, F. Fülep), Budapest 1984 RIU V - Inscriptiones Romanae Hungaricae. 5th Intercisa (J. Fitz), Budapest 1991 RLÖ – Limes Romani in Austria, Vienna RMD I – Margaret M. Roxan, Diplomata militaria Romana 1954-1977 (Universitas Londinensis, Institutum Archaeologiae, Publicationem Occasionis II), London 1978 RMD II - Margarita M. Roxan, Diplomata militaria Romana 1978-1984 (Universitas Londinensis, Institutum Archaeologiae, Commemorative Publication 5), London 1985 RMD III - Margaret M. Roxan, Diplomata Militaria Romana 1985-1995 (University of London, Institute of. Archaeologia, Publication Occasional 14), London 1994 RMD IV - Margaret Roxan, P. Holder, Diplomata Militaria Romana IV (Institutum Classicorum Studiorum, BICS Supplementum 82), London 2003 RMD V - P. Holder, Diplomata Militaria Romana V (Institutum a. Classical Studies, BICS Supplementum 88), London 2006 on Exercitus Romanus in Oriente - Exercitus Romanus in Oriente (ed. D.Kennedy), JRA Suppl. 18, Ann Arbor on Roman Army in Pannonia - Roman Army in Pannonia. An Archaeological Guide of Ripa Pannonica (ed. Zs. Visy), Pécs 2003 Romae et Indiae - Romae et Indiae, in Trade maris Veteris (ed. Vimala Begley, R. D. De Puma), Madison, London SB - Collectio documentorum Graecorum, e. Aegyptus 222

SCIVA - Historiae Antiquae et Archaeologiae Studiorum et Research, Buchareszt in Via Silk - in Via Silk, e-newsletter, in Fundatione Serica, Saratoga, California - http://www.silk-road.com/toc/newsletter.html SJ — Saalburg book, report of the Museum of Saalburg, Bad Homburg Specimina — Specimina Nova dissertationum ex Instituto Historico Universitatis Quinqueecclesiensis de Iano Pannonio nominatae StComCâmpulung — Studia et Communicationes Câmpulung Syriae — Syriae. Revue d'art oriental et d'archeologie, Paris TD - hraco - Dacica, Buchareszt Tibiscus, Timisoara TR - Transylvanian Rewiev, Cluj-Napoca Tyche - Tyche. Conlationes ad Historiam Antiquam, Papyrologiam et Epigraphiam, Vienna YCS - Yale Classical Studies Ziridava - Ziridava, Arad ZPE - Acta Papyrologiae et Epigraphiae STAROŻYTNE RÓDŁA:

Ammianus Marcellinus, Historiarum (Rerum Gestarum), Libri II, Libri XX–XXVI, a J.C. Rolfe, LCL 315, Cambridge, Massachusetts 1940. Appian, B.C. - Appianus Alexandrinus, De Bello Civili, in Appianum, Historiae Romanae, Libri IV. de Bellis Civilibus, Libri 3.27–5, ab H. White, LCL V, Cantabrigiae Mass. 1913 Caesar, Bell., Afr. Caesar Alexandrino, Africano et Hispaniensi (De Bello Alexandrino, De Bello Africo, De Bello Hispaniensi), LCL 402, London-Cambridge Mass., 1955 Caesar, De Bello Gallico, Caesar, De Bello Gallico. translata ab H.J. Edwards. LCL 72, Cambridge, Massachusetts, 1958 Cicero, Phil. — Cicero, Philippica (Philippica), translata a W.C.A. Ker, LCL 189 Cambridge Mass. - Londini 1926 Iosephus Flavius Ant. - T. Flavius Josephus, Antiquitates Judaicae (Antiquitates Judaicae), translatae a R. M., Wikgren ; Tomus X, Libri 14–15, LCL 489, Cambridge, Massachusetts. 1943; Tomus VII, Libri 16–17, LCL 410, Cambridge, Massachusetts. 1963, Josephus, BJ. hackaray, tomi II, libri 1-2, LCL 23, Cambridge, Massachusetts. 1927; Volume III, Libri 5-7, LCL 210, Cambridge Mass, 1928. Plinius, NH - G. Plinius Secundus, Naturalis Historiae, ab H. Rackham, Libri II. Libri 3–7, LCL 352, Massa Cantabrigiensis. 1942; Tomus IV Libri 12–16, LCL 370, Cambridge Mass. 1945. Suetonius, Vespasianus. Rolfe, LCL 38, Cambridge, Massachusetts. 1914 Strabonis - Geographiae Libri VII. Libri 15-16, HL translation. Jones, Loeb Classical Library 241, Cambridge Mass. 1930 Tacitus, Annales - P. Cornelii Taciti Annales, a J. Jackson translati, Libri 1-3, LCL 249, Cambridge Mass. 1931; Libri XIII–XVI, LCL 322, Cambridge Mass. 1937. Tacitus, Historiae - P. Cornelii Taciti Historiarum, libri I–III, a C.H. Moore, LCL 111, Cambridge, Massachusetts. 1925. Vegetius, Epitome - P. Flavius Vegetius Renatus, Epitome rei militaris (Epitoma rei militaris), translata a N.P. Milner, Liverpool, 1993.

223

INDEXES

TOPONYMS Actium 10, 56 Ad Flexum (Obecnie Mosonmagyaróvár) 36, 39, 40, 209, 222 Adraha 18 Antiochia 9, 10, 11, 19, 20, 23, 55, 59, 136 Apamea 11, 18, 91 Aratra 16 Arikamedu 25 203, 210 Arqa (Libanus) = Caesariensis (Libanus) 16 Arrabona (etiam Győr) 31, 36, 107, 108, 157, 192, 206, 222, nota 6 Auranitis 15 Babylon 10, 20, 22 Barboși, 1999. 78 , 215, Batania 15 Beroea (suburban Allepo) 10, 28 Berenicke 25 Berytus 11, 16 Bingium (suburban Bingerbruck / Bingen) 62, 63, 139, 140 Bostra 18, 24, 27, 31, 106, 191 Byblos 16 Ce sarstwo Niemieckie 14 Canatha (Canatha, Canotha vel Kenetha) 11, 18, 215 Cannstatt 30, 106, 191 Cappadocia 12, 13, 14, 59, 211 Carnuntum 34, 35, 36, 69, 91, 93; , 99, 110, 155, 157, 188, 189, 190, 194, 202, 203, 206, 218 191 Chalcidae (Królestwo) 16 Chalcidae (Flavia Chalcis) obecnie Tulln) 29, 79, 99, 104, 157, 191; 218 Kommagena (Królestwo) 10, 12- 14, 19, 41 Constantinopoli 23 Coptowie 22, 25 Ktezyfon 22 Cyrrhus 10 Damascenus 9, 11, 18 Decapol 11, 18, 212 Dendereh 25 Dion 11,

Doliche (miasto-państwo) 11, 14 Drobeta 6, 36, 37, 38, 39, 57, 60, 61, 62, 90, 98, 114, 138, 139, 161, 166, 194, 198, 201 Dura Europos 22 , 23, 28, 90, 95, 204, 208 Edessa (obecnie Urfa) 17, 208 Egipt 209 Emesa 10, 12, 14, 16, 18, 19, 23, 49, 83, 99 Elkab 28 El-Qanawat (= Qanawat ) ) patrz Canatha Eski Hasr 17 Familiae 29, 105, 191 Fayum 16 Gadara (obecnie Umm Qays), 18 Galilea 15 Gerasa (obecnie Jerash) 11, 18 Gerulata (obecnie Rušovce-Orosvár) 29, 36, 157, 194 Gorsium (Herculia ) 99 Hatra 17, 18 Heliopolis (obecnie Baalbek) 11, 16, 19 Hierapolis 10 Hiera Sykam 16 lat Hippos 11, 18 Horath 22 Intercisa 5, 6, 31, 32, 34, 48, 49, 50, 80, 81, 82 , 83, 91, 93, 97, 99, 107, 108, 120, 121, 122, 123, 191, 192, 197, 205, 208, 209, 215, 217, 222, 12, 14, 16, 57; 63 Kelamantia (obecnie Izá-Leányvár) 36, 158 Kircheiseling 29, 105, 191 Klosterneuburg 35, 36, 37, 43, 60, 61, 97, 99, 110, 111, 112, 113, 157, 158, 180, 193; 194, 204, 218 Laodycea 10 Limes Arabicus 24, 212 Marcopolis 17 Meroe (królestwo) Mycia 6, 28, 32, 44, 46, 47, 81, 82, 82; 83 , 90 , 91 , 92 , 93 , 95 , 97 , 99 , 109 , 114 , 115 , 116 , 117 . , 137, 138, 207, 211, 219, 220 Myos Hormos

225

Nabatea (regnum) 9, 12, 18, 22, 24 Nisibis 17 Novae (nunc Svishtov) 29, 41, 106 Osrhoene (regnum) 17 Palmyra (Hadrian Palmyra) 10, 18, 19, 20, 21, 22, 23, 24; , 28, 67, 68, 70, 71, 82, 95, 98, 99, 151, 204, 206, 208, 210, 216 Paneas 15 Pella 11, 18 Petra (Hadriana Petra) 10, 22, 24, 95 Perrhe ( civitas-status 14 Philadelphia (nunc Amman) 11, 18, 69 Philae 16 Philippopolis (nunc Shahba) 27, 28, 98, 103, 191 Pielach bei Melk 29, 105, 191 Porolissum 6, 11, 28, 38, 53; 54 57, 58, 59, 62, 66, 67, 68, 69, 73, 74, 82, 91, 92, 95, 99, 148, 149, 150, 160, 162, 197, 199, 203, 206, 207 210, 211, 217, tabula 3, tabula 4, tabula 5 Pselchis 16 Quadrata (nunc Lébény-Barátföldpuszta) 36, 157, 194, tabula 6 Ranovać (diploma) 29, 53, 54, 57, 58 Raphana 11, 18 Rittium nunc Surduk 32, 33, 69, 78, Rosos 10 Scythopolis (nunc Beth-Shean) 11, 18 Sorviodurum (nunc Straubing) 6, 82, 93, 218 Samosata (urbs-state) 13, 14, 17 Sarmizegetusa (Dacian Sarmizegetusa. Coloniae) V, 55, 69, 75, 82, 83, 98, 136, 151, 152, 205, 208, 213, 221 Satala 13 Seleucia (Seleukeia) 10, 11, 16, 20, 22 Sidon 10, 16, 20; 37, 60, 63 Spasinou Charax 20, 21, 22, 214 Solva (nunc Esztergom) 31, 52, 55, 136, 197, Solva = Flavia Solva (nunc Leoben) 29, 105 Sura 14 Susiene 22 Syene (nunc Aswan) ) 28, 95 Syrena 16, 28 Syria 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 23, 24, 31, 33, 37, 40, 49, 50, 52; 53, 56, 57, 60, 61, 66, 67, 69, 70, 71, 81, 83, 88, 98, 202, 204, 209, 214 Tadmor vide Palmyra halheim bei Wels 29, 106, 191 Talmis (nunc Kalabsha. ) 16, 28, 103 Tetrapolis 11 Tibiscum 6, 28, 37, 39, 60, 61, 62, 67, 69, 70, 71, 82, 90, 92, 95, 99, 138, 144, 145, 146, 147 65, 83, 97, 99, 141, 142, 143, 161, 211

Via Nova Traiana 24 Vindobona (nunc Vienna) 35, 36, 43, 99, 157, 194 Virunum (nunc Arndorf) 27, 28, 98, 103, 191 Vologesias 20, 22 Wolfsberg 29, 105 Zeugma 10, 13, 17, 26 Ethnonyma Alamanni 30 Amorrei 19 Arabes 17, 204 Arabes 15, 18, 30 Batavi 31 Canathei 18 Celtae 2, 31 Celtici 31 Commagenes 12, 14, 28 Cretenses 87, 88 Daci 2, 3, 28, 4; 5, 29 33, 36, 39, 49, 83 Nabataei 10, 19, 25 Numidae 87 Quadi 3, 36 Palmyrene 12, 20, 22, 23, 25, 66, 67, 68, 69, 70, 71, 74, 82; 90 97, 98, 204 Parthi 10, 12, 13, 17, 19, 22, 26, 56, 57 Persae 17, 18, 23, 30, Rambeani 9 Roxolani 3, 4, 45 Sarmatae 98 Saraceni 17 Sassanides 22, 23 . 36, 37, 46, 60, 64, 65, 84, 205 Alexander Magnus 18 Antiochus Commagene (rex) ( = Antiochus I Commagene) 10, 14, 26 Antiochus IV Commagenus 13, 14 Antiochus XIII Asiaticus. (rex) 18

226

Appian 19, 20, 21 Ardashir 17, 23 Aretas III Philhellenus (rex) 9 Aristobulus Chalcis 16 Aristobulus I 15 Augustus III, 10, 11, 15, 16, 31, 52, 56, 62, 84, 89 22; , 29, 49, 62, 63, 65, 73, 77 G. Cestius Gallus 14 Claudius (Imperor) 16, 37, 55, 60 Commodus (imperator) 11, 84, 208 A. Cornelius Palma 16 M. Licinius Crassus 10 ; 17, 22 Domitianus (imperator) 3, 4, 16, 28, 29, 31, 35, 68, 210, 215, 217 Heliogabalus (Imperator) 18, 19, 83, 84 Eupolemus 15 Eusebius (Eusebius Caesariensis) 15, 18 Pescennius Niger 17 Galerius Maximianus 17 Gordianus III 17, 27, 31 Hadrianus 3, 10, 22, 24, 25, 35, 36, 43, 44, 46, 48, 54, 58, 60, 66; 68, 70, 71, 83, 84, 98, 204, 205, 207, 215, 220 Herodes Magnus 15, 16 Herodes nepos Herodis Magni 16 Iamblichus 18 Iamblichus II 18 Julia Domna 49, 83 Lucius Verus (Imper. ) 3, 4, 17, 19, 46, 98 Lysanias Ptolemaei filius 15 Malchus 12 Manu VIII 17 Marcus Antonius 10, 12, 18, 19 Marcus Aurelius (Imperor) 23, 37, 46, 48, 60, 61, 68 ; 72, 98 Maximinus hrax 30 Nero 10, 13, 31, 37, 56, 58, 60, 62 Odenathus 23 Philippus Herodis filius 15 Philippus Arabs (imperator) 27, 28, 31, 44, 76, 84 Plinius 18 Pompeius. Pompeius Magnus 10, 12, 16 Ptolemaeus ( = Ptolemaeus Mennaei filius) 15, 19 Sampsiceramus 18 Sampsiceramus II 18, 19 Septimius Severus 17, 21, 22, 33, 36, 37, 40, 45; 46 49, 61, 62, 63, 65, 83, 84 Sapur I 17, 23 Sohaemus 12, 15, 16 Sohaemus Sampsigerami filius 19 Tiberius (Imperor) 12, 28, 52, 55, 56, 62 Tigrana 10

Titus (imperator) 13, 14, 18 Trajanus III, 2, 4, 10, 17, 19, 22, 24, 25, 29, 42, 45, 46, 47, 48, 52, 53, 54, 57, 66; 68, 69, 70, 77, 78, 83, 89, 92, 93, 98, 166, 172, 173, 174, 204, 207, 208, 210, 215, 216, 217 Valerianus (imperator) 17, 23 Vespasianus (I. imperator) 11, 12, 13, 31, 38, 41, 52, 57, 58, 65, 202, 204, 205, 208, 215 Vologaeses, 13 Wahballath, 23 Zenobia 19, 23 Zenodorus XV signa, ala Iturejski sagittarii et Aug. 31, 14, 28, 79, 97, 103, 157, 189, 191, 218 ala prima Osrhoenorum sagittariorum 34, 98, 157, 193 ala prima Septimii Surorum 34, 35, 98, 110 ala prima Herculis Herculiani IIII. 40, 49, 98 Ala secunda sagittariorum Commagene 14, 29 Ala Celerum Philippiana 27, 98, 103, 216 Ala nova Firma Cataphractaria Philipiana 28, 30, 98, 106, 191 Cohors I Aelia milliaria sagittaria equitata 35, 36; 37, 43, 60, 61, 79, 85, 97, 99, 75, 98, 136, 159, 174, 175, 176, 181, 197, 209, 213 Cohors I Aurelia Antoniana milliaria Hemesenerum sagittaria equitata civium Romanorum 3, 40; 48, 80, 81, 83, 85, 98 Cohors i Flavia Canathenarum Equorum Sagittarii 39, 90 Cohors i Flavia Commagene Equorum Sagittarii 14, 41, 42, 43, 44, 45, 92, 98, 114, 158, 168, 169; Equitum ITurean Sagittarii 170, 173, 177, 195, 56, 57, 58, 168, 169, 170, 173, 174, 177, 47, 80, 81, 82, 83, 85, 91, 92, 97, 114, 159. , 163, 164, 166, 167, 174, 175, 176, 196;

227

Horus II Ituraeorum 16, 59 Horus VI Commagenae 14 Horus VII Breutensium 36, 65, 97, 163, 164, 167, 180, 182, 183, 184, 185, 186, 187 Horus XX Palmyrenorum XXIII. 85, 209 Horus Ituraeorum 16 59, 91 cohors quingengenaria Cancri et Hraconitarum 39, 114, 195 Palmyreni 66, 71, 212 Numerus Palmyrenorum Porolissensium 67, 73, 81, 86, 92, 97, 148, 162, 19 9 Numerus Palmyrenorum. Tibiscens ium 67, 68, 71, 80 Syria 33, 69, 78, 98, 200 Deorum Aglibôl 82 Bel (Bêl) 81, 82, 86 Sol Heliogabalus 49 Diana 80 Diana Augusta 85 Diana Tifatina 49, 85, 121 Dis patriis. 86 Dis omnibus 80, 85 Dolichenus (Iuppiter Dolichenus) 29, 62, 80, 82, 83, 85, 86, 92, 214 Elagabalus (El-Gabal/Elah-Gebel) 18, 19, 49, 83, 122 Epona regina 80 , 85 Fortuna 80 Fortuna Augusta 85, 117 Genius aevi 77, 78, 81, 86

Genius cohortis 85 Genius numerorum 81, 86 Genius Palmyrenum 81, 144 Genius t(urmae) 80, 85 Genius Turmazgades 80, 85 Heliogabalus 80, 85 Heliopolitanus (Iuppiter Heliopolitanus) 33, 79, 83 85 Hercules 80 . Jupiter Turmazgades (Turmasgades) 46, 80, 83, 85 Liber Pater 69, 72, 73, 80, 81, 85, 86 Liber Pater et Libera 85 Malakbel 81, 82, 86 Manaphus et Heandrius (Deus Patriae) 79, 85 Mars Gradivus 80, 85, 86 Mercurius 80, 85, 118 Minerva 80, 81 Minerva Augusta 85, 119, 155 Mithra 29, 76, 79, 81, 86 Nemesis 74, 81 Placidi Regina 76, 81, 86 Silvanus Domesticus 74, 80; 81, 85, 86 Silvanus Conservator 85 Silvanus (Domesticus et Conservator) 80 Sol 85 heandrius vide Manaphus et heandrius Turmazgades 80, 83 Victoria 80, 85

228

229 PI. 1 Provinciae Danubiae tempore principatus

9 pl. 2

Zespół I Flavia Commanenorum: 1. COH COM, 2. COH I COM, 3–4. COH COMA - Drajna de Sus, 5–6 COH COMA – Târgşor, 7. COH COM – Voineşti (Zahariade, Lichiardopol 2006, 127, ig. 5). Cohors II Flavia Commanenorum: 8. COH II FL COMM – Micia; 9–10. COH II FL COMM – Cladova (Hügel 1996, 74, II–1). 230

pl. 3

1–5. CHSS, CHISS (cohor I Ituraeorum – Porolissum) (Ţentea 2004, 814 pl. I–II).

231

pl. 4

1-2. COH I AVG - Porolissum (Gudea 1989, 978 pl. CXIX, 5-6); 3-4. ITV – Porolissum (Gudea 1989, 978 pl. CXIX, 3-4); 5-6. Tibiscum (Motyl 1999-2000, 378 pl. II). 232

pl. 5

1-2. COH I S – Zăvoi (Bozu 1977, 131-133); 3-4. EJ – Porolissum (Gudea 1989, 980 pl. CXXI, 17-18)

233

pl. 6

1-2. C X H – Intercisa (Lőrincz 1978, Taf. 8, 1, 1a); 3. COH X HE – Intercisa (Lőrincz 1978, Taf. 7, 4); 4. COHR I EL SAG – Arrabona (Lőrincz 1980, Taf. 10, 1); 5. COHR I EL SAG – Quadrata (Lőrincz 1980, Taf. 10, 1). 234